تلاش برای عبور از بحران روحی سیل

دکترغلامرضا ترابی /روانپزشک


عوارض بلایای طبیعی به‌ویژه سیل، منحصر به زمان وقوع آن نیست و می‌تواند تا مدت‌ها بعد ادامه داشته باشد. لذا باید برنامه‌ریزی‌های جامعی برای قبل، حین و تا مدت‌ها پس از وقوع بلایای طبیعی داشته باشیم. این برنامه‌ها باید برای سطوح متفاوت مدیریتی درنظر گرفته شود و باید با مشارکت گروه‌های متفاوت دخیل در مدیریت بحران مانند نیروهای امدادی، مسئولان مدیریت شهری، کارکنان حوزه سلامت و حتی خود مردم اجرا شود. هدف از این نوشته آموختن راهکارهایی است که خود مردم می‌توانند جهت حفظ آرامش خویش از آنها استفاده کنند.
مقابله مناسب به‌معنای فهمیدن و پذیرش تأثیرات واقعه آسیب‌رسان در زندگی‌مان و اتخاذ تصمیمات معقول جهت بهبود شرایط‌مان است. بلایای طبیعی استرس فراوانی به ما وارد می‌کنند و می‌توانند ساختار روان‌شناختی ما را به هم بریزند. از دست دادن حس اعتماد به محیط و امنیت، کاهش اعتماد به نفس، علایم اضطرابی، افسردگی، فراموشی و عدم‌تمرکز، بروز حملات ترس و وحشت، انزوا از جامعه و... از علایم و عوارض مهم بلایای طبیعی هستند.
باید بپذیریم که فرایند بهبود، روندی تدریجی است و نباید انتظار داشته باشیم که بتوانیم سریعاً با شرایط جدید سازگار شویم و ناگهان از شر علایم و عوارض حادثه خلاص شویم. خیلی از واکنش‌های ما فعل و انفعالات طبیعی ساختار روان‌شناختی هستند و نباید انتظار داشته باشیم که پس از وقوع فجایع طبیعی کاملاً خونسرد و آرام باشیم. کنار آمدن با فاجعه و آسیب، به‌معنای آن نیست که آن حادثه را به کلی فراموش کنیم، انگار که هرگز رخ نداده است. خاطرات حادثه ممکن است تا سال‌ها در ذهن ما باقی بمانند و ما باید بکوشیم تا تجربیات تلخ را برای خود عادی کنیم و با آن خاطرات کنار بیاییم. اگر خاطرات تلخ و دردناک دارید به‌خود یادآوری کنید که اینها فقط خاطره هستند و طبیعی است که پس از یک حادثه دلخراش آنها را تجربه کنیم. در موردشان با کسانی که به ایشان اعتماد دارید حرف بزنید. این خاطرات به مرور زمان کم‌رنگ و عادی می‌شوند.
در این شرایط متأسفانه گروهی از افراد برای آرام کردن خود به مصرف مواد‌مخدر، الکل و یا مصرف خودسرانه آرام‌بخش روی می‌آورند که کاری بسیار اشتباه و زیانبار است. حتما باید از این روش‌ها دوری کنید و اگر فکر می‌کنید نمی‌توانید هیجانات و تنش‌های خود را کنترل کنید، عملکرد شما در کار، تحصیل و یا زندگی خانوادگی مختل شده ‌است و یا دارید رنج می‌برید به روانپزشک مراجعه کنید تا درصورت نیاز بهترین درمان غیردارویی و یا دارویی را برای شما تجویز کند. گروهی از آسیب‌دیدگان برای کمتر شدن تنش و اضطراب‌شان از سایر مردم دوری می‌کنند. ایشان جای ساکت و خلوت را ترجیح می‌دهند. این مسئله می‌تواند منجر به از دست دادن حمایت دیگران و افزایش احساس ناامیدی و تنهایی شود. بنابراین سعی کنید ارتباط خود را با دیگران حفظ کنید و در جمع باشید. ما معمولاً به‌دنبال حادثه فعالیت‌های لذتبخش و محبوب خود را مانند ورزش، مطالعه و...رها می‌کنیم. سعی کنید در نخستین فرصت، حتی با حداقل امکانات، فعالیت‌های مورد علاقه خود را از سر بگیرید. اگر دچار حملات ترس و اضطراب می‌شوید به‌خود یادآوری کنید که این حملات بی‌خطر هستند و نگران عواقب آنها نباشید. نگرانی از اینکه نکند به‌دنبال این حملات اضطرابی سکته یا فوت کنم نگرانی بجایی نیست. سعی کنید تمرین‌های آرام‌سازی عضلانی و تنفس آرام را به‌طور مکرر تمرین کنید و منظم بخوابید. اگر خواب مناسبی ندارید سعی کنید با پرهیز از کافئین و سایر محرک‌ها سطح انگیختگی خود را کم کنید. ورزش روزانه به خواب شبانه شما کمک می‌کند. یک لیوان شیر گرم و مصرف مکمل‌های منیزیم و کلسیم پیش از به رختخواب رفتن می‌تواند به خوابیدن‌تان کمک کند. اگر با تدابیر فوق نتوانستید خوب بخوابید به یک روانپزشک مراجعه کنید تا از نظر لزوم مصرف دارو شما را معاینه کند. اگر احساس می‌کنید در تصمیم‌گیری‌های خود مشکل دارید حتماً به یک مشاور یا روان‌درمانگر مراجعه کنید. مهارت‌های حل مسئله خود را تقویت کنید. روی مهارت‌های مدیریت خشم کار کنید زیرا خشم یکی از مهم‌ترین عواقب استرس‌های شدید است که می‌تواند مانع بهبودی و بازگشت شما به زندگی عادی شود. سعی کنید با آسیب‌دیدگان دیگر که شرایط مشابهی با شما دارند ارتباط برقرار کنید. گروه‌های خودیاری ترتیب دهید و تجربیات خود را با هم به اشتراک بگذارید. از مراجعه به روانپزشک و روانشناس نترسید. این متخصصان در همه مراحل فوق می‌توانند به افزایش اعتماد به نفس شما کمک کنند. همچنین می‌توانند در جهت بازتوانی و درمان مشکلات پیش‌آمده مؤثر باشند. اگر دیدید خودتان یا اطرافیان‌تان افکار آسیب‌رسانی مانند خودکشی یا خودزنی دارید حتماً آنها را جدی بگیرید. این افکار نشان‌دهنده یک وضعیت اورژانسی است. پس سریعاً به یک اورژانس روانپزشکی مراجعه کنید. نترسید! همکاران من بدون قضاوت در مورد شما، کمک‌تان خواهند کرد.
هرچند دولت نقش اساسی در مدیریت بلایای طبیعی دارد اما رعایت موارد فوق از سوی آسیب‌دیدگان سیل می‌تواند در بهبود شرایط سخت این روزها مفید باشد؛ روزهایی که امیدوارم با کمترین عوارض به‌زودی پایان یابند.