آثار تاریخی غرق در سیلاب بهاری

محمد باریکانی/خبر‌نگار

سیل 23استان کشور را در برگرفت، اما بیشترین خسارت جانی و مالی را در شیراز برجای گذاشت. گلستان نخستین استان سیل‌زده کشور حجم زیادی از خسارات مادی را دید و پس از آن هم آب روان و خشمگین به لرستان و خوزستان سرازیر شد و نوروز 98را بر جمع زیادی از هموطنان آسیب‌دیده تلخ کرد. به گزارش همشهری، سیل اما تنها به خانه‌ها و زمین‌های کشاورزی لطمه نزد و جان هموطنان را در شیراز و دیگر شهرهای کشور نگرفت بلکه خسارات زیادی نیز بر محوطه‌های تاریخی و باستانی کشور وارد کرد. یزد، خوزستان و لرستان، یکی، بزرگ‌ترین شهر خشتی جهان و دیگری مهد تمدن ایران باستان است و آن دیگر، محل شکل‌گیری عصر مفرغ و دارای بیشترین تعداد پل‌های تاریخی است که از خسارات سیل بی‌نصیب نماندند.

آسیب جدی به دومین دیوار بزرگ دفاعی جهان
گرچه هنوز ارزیابی تأثیر سیلاب بر آثار و محوطه‌های تاریخی و باستانی کشور زود است، اما محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی در نخستین اظهارنظر خود در نخستین روزهای جاری شدن سیل در گلستان آنطور که سازمان میراث‌فرهنگی اعلام کرد، خبر داد که علاوه بر آسیب به بناهای تاریخی، دیوار بزرگ گرگان که پس از دیوار چین بزرگ‌ترین دیوار دفاعی جهان است آسیب جدی دیده است.
در روزهای دیگر، سیل در شهر تفت در یزد جاری شد و بناهای خشتی این شهر را رطوبت گرفت. رطوبتی که بلای جان معماری خشتی در تمام جهان است.



غرق شدن پل‌های تاریخی لرستان، احتمال ریزش بخش‌هایی از قلعه فلک‌الافلاک 

روزی دیگر سیلاب خروشان و عصبانی، خانه و کاشانه مردم لرستان را برداشت و با خود به دوردست‌ها برد، اما در جریان این حرکت سرکش، خاک‌های زیرین بخش غربی قلعه فلک‌الافلاک در لرستان را هم شست و براساس اعلام مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها و بافت‌های تاریخی در سازمان میراث‌فرهنگی، حالا خطر ریزش این بخش از قلعه فلک‌الافلاک که ثبت جهانی آن یکی از آرزوهای سازمان میراث‌فرهنگی است، جدی است. پل‌های تاریخی لرستان هم یکی پس از دیگری در آب غرق شدند و در میان آنها شاید انگشت‌شمار پل‌های تاریخی و باستانی هستند که از دوره ساسانی تا قاجاریه برجای ماندند و توانستند همچون پل تاریخی گاومیشان در برابر سیل خروشان آب مقاومت کنند.
سیدامین قاسمی، رئیس اداره میراث ‌فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان لرستان در ارزیابی اولیه خسارات وارد شده به آثار تاریخی لرستان به ایسنا اعلام کرد که سیلاب، بیش از 50میلیارد تومان به آثار تاریخی و تأسیسات گردشگری این استان خسارت زده است. او گفت: پل‌های تاریخی کشکان، افرینه، کلهر، پلدختر و پل تاریخی گَپ بر اثر سیلاب‌های اخیر دچار آسیب جدی شدند.

بهشت باستان‌شناس‌ها غرق در آب، سازه‌های آبی شوشتر در خطر 
در خوزستان بهشت باستان‌شناسی و میزبان تمدن - از دوره عیلام باستان تا عصر حاضر- ، نیمی از محوطه‌های باستانی شوشتر به زیر آب رفت. سایت صدای میراث در گزارشی از آسیب‌های وارد شده به آثار تاریخی شوشتر نوشت که بیش از یکصد تپه و محوطه باستانی در شوشتر شناسایی و به ثبت رسیده است که از این میزان در سیلاب چند روز گذشته تاکنون نیمی از این محوطه‌ها به زیر آب رفته‌اند. جدای از آن، سازه‌های آبی شوشتر نیز که به ثبت جهانی رسیده‌اند وضعیت خوبی ندارند. براساس اعلام صدای میراث، یک هفته است که بند میزان تقسیم‌کننده آب کارون که بخشی از جریان آب را وارد سازه‌های آبی شوشتر می‌کند غرق در آب است و حجم فشار آب در دالان‌های سازه‌های آبی شوشتر به‌دلیل غرق شدن بند میزان در آب به اندازه‌ای رسیده است که بیم ترکیدن دالان‌های آبی سازه‌های آبی شوشتر وجود دارد. سیلاب حتی رسوبات را به درون دالان‌های سازه‌های آبی شوشتر وارد کرده و آنطور که مدیر پایگاه میراث جهانی شوشتر گفته است، این دالان‌ها نیاز به لایروبی دارند اما تجهیزات ویژه این کار در اختیار نیست. در واکنش به این گزارش، محمدحسین ارسطوزاده به سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که به معاون میراث فرهنگی آن سازمان درخواست تأمین تجهیزات لایروبی سازه‌های آبی شوشتر را ارسال کرده و محمدحسن طالبیان نیز با این درخواست موافقت کرده است. او البته این موضوع را نیز مورد تأکید قرار داده که دبی آب کارون به‌صورت شبانه‌روزی رصد می‌شود تا میزان ورود آب به سازه‌های آبی شوشتر کنترل شده و از تخریب این سازه در سیلاب اخیر جلوگیری شود.

ریزش خانه‌های تاریخی
بافت تاریخی شوشتر نیز دستخوش تخریب شده است. بافت قاجاری شوشتر به جای مانده از دوره قاجار است و برخی خانه‌های واقع در آن به‌دلیل شدت بارش‌های چند روز گذشته فرو ریخته‌اند و آب ناشی از بارندگی به زیرزمین خانه‌های تاریخی وارد شده و براساس آخرین خبرها تا 60سانتی‌متر پر از آب شده‌اند. اتفاقی که پایه‌های بناهای تاریخی را سست و ریزش آنها را سرعت می‌بخشد. از اهواز هم مجتبی گهستونی، سخنگوی انجمن تاریانا و از فعالان میراث فرهنگی این استان خبر داده که موزه منطقه‌ای خوزستان که در جزیره کارون در حال ساخت است در محاصره آب قرار دارد و احتمال می‌رود سیلاب خساراتی به این موزه در حال احداث وارد کند. براساس تصاویری که او از شهر اهواز ارسال کرده است، سیلاب در حال نفوذ به خیابان‌های شهر اهواز است و آب، در حال رسیدن به صفحه اصلی پل سفید اهواز است که در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

نگرانی از ورود سیل به پایتخت زمستانی هخامنشیان در شوش
تاکنون 96روستای خوزستان از هموطنان ساکن تخلیه شده است و حدود 70هزار هموطن ساکن در این مناطق از روستاهای میان آب در پایین‌دست شهرستان شوشتر و شوش در حال تخلیه و انتقال به پناهگاه‌های امن هستند. سیلاب خوزستان، در شوشتر، پس از غرق‌کردن بند میزان و پل ساسانی شادروان و بند تاریخی ماهی‌بازان به بخش میان آب در پایین‌دست می‌رسد و شهر شوش را به آرامی در خود می‌گیرد.
تا لحظه تنظیم این گزارش، هنوز سیلاب به محوطه باستانی شوش، پایتخت زمستانی هخامنشیان نرسیده است و مشخص نیست با ورود سیلاب به این شهر باستانی، چه میزان آسیب به آثار تاریخی شوش وارد شده و خواهد شد. سازمان میراث ‌فرهنگی و مقامات آن سازمان تا همین دیروز اعلام کرده‌اند که به‌دلیل تداوم سیلاب در کشور هنوز نمی‌توان به‌طور دقیق خسارات وارد شده به آثار تاریخی کشور را برآورد کرد و از آنجا که جریان سیل و بارندگی در کشور ادامه دارد هنوز برای اظهارنظر دقیق در مورد خسارات وارد شده به آثار و بناها و محوطه‌های تاریخی کشور زود است.