فناوری در زمان بحران

عید امسال برای مردم کشورمان همراه با حادثه تلخ سیل بود. در حادثه‌هایی که نوروز امسال در شهرهای مختلف رخ داد اما قطعی اینترنت و دسترسی مشترکان به ارتباطات همراه یکی از معضلاتی بود که بسیار مورد توجه قرار گرفت؛ آن‌هم درحالی‌که شاید تا چند سال قبل، کمتر مورد توجه شهروندان بود یا دست‌کم به‌عنوان یک اولویت مورد توجه قرار نداشت. تغییر اولویت‌ها و درخواست‌های شهروندان در کنار ظرفیت‌های امدادرسانی و اطلاع‌رسانی که به‌واسطه فناوری به‌وجود آمده، باعث شد تا بخش مهمی از کمک به آسیب‌دیدگان، با ابزارهای فناوری اطلاعات شکل گرفته و ساماندهی شود. بعد از رخ دادن سیل‌ها و حوادثی که در کشور رخ دادند، امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در پیامی در توییتر، ‌به نقش فناوری‌ در امدادرسانی و پیشگیری از خسارت حوادث اینچنینی پرداخت و از مردم خواست تا پیشنهادهایشان را در این‌باره ارائه کنند. بعد از این، گزارش‌های دریافتی جمع‌بندی‌شده و آنهایی که امکان‌ پیاده‌سازی‌شان در مدت کوتاه میسر بود، با همکاری سازمان‌های مختلف این حوزه ازجمله اپراتورها و استارتاپ‌ها اجرا شدند. بخشی از این سامانه‌ها هرچند پیش‌تر در برخی کشورهای جهان کار می‌کنند اما بعد از حادثه اخیر، برای اولین‌بار در کشور اجرا شدند. مهم‌ترین نکته در اجرای سامانه‌های اینچنینی، امکان اجرایشان روی تمام گوشی‌های هوشمند و غیرهوشمند بود.


پیام‌رسانی اضطراری
جایگزین شدن پیام‌های «فلش‌مسیج» به‌جای پیامک‌های اضطراری اتفاق جدیدی بود که امسال رخ داد. در این سیستم، به‌جای اینکه پیامک‌های انبوه برای تمام مشترکان در یک شهر فرستاده شود، پیام به‌صورت خلاصه‌شده و روی صفحه اول تلفن همراه کاربری که در منطقه با ریسک خطر قرار داشت، ارسال می‌شد. در سیستم‌های پیامکی، این احتمال وجود داشت که مشترک پیامش را نبیند یا چون در منطقه خطرناک نیست و خودش را در خطر نمی‌بیند، احتمال بروز مخاطره را کم ببیند.
 اما در این موارد، صرفا به کسانی که در منطقه خطر بودند، پیام فرستاده شد و سیستم SMS CB نیز چون روی صفحه اصلی تلفن پخش می‌شد، نمی‌توانستند آن را نادیده بگیرند.
امیرناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در گفت‌وگو با همشهری، با اشاره به اینکه چنین سیستمی برای نخستین‌بار در کشور اجرا شد، می‌گوید: «شهرداری تهران، با پیگیری‌های مستقیم شهردار نقشه نقاط خطرپذیر شهر را به اپراتورها ارسال می‌کرد تا آنها بتوانند از طریق داده‌های «بی‌تی‌اس» ‌(آنتن‌های موبایل سطح شهر) برای کسانی که در منطقه خطر هستند یا به‌صورت اتفاقی از آن منطقه گذر می‌کنند، پیام هشدار ارسال کنند. بعد از شهرداری تهران، وزارت نیرو برای 3رود در خوزستان نیز چنین مدلی را پیاده‌سازی کرد.»‌ با این سیستم، در مدتی کوتاه حدود 1.5میلیارد پیام برای شهروندان در مناطق پرخطر ارسال شد.



مسیریابی دور از نقاط خطرپذیر
اپلیکیشن‌های مسیریاب ایرانی نیز با اضافه کردن ویژگی‌های جدیدی به نقشه‌شان، نقاط و مسیرهای مشکل‌دار را به کاربرانشان معرفی می‌کردند. با این حساب، اگر شخصی می‌خواست از نقطه «الف» به نقطه «ب» برود، متوجه می‌شد که در مسیر حرکتش چه مخاطرات احتمالی وجود دارند. سازمان‌های امدادی و شعبه‌های سیار و ثابت هلال‌احمر و سازمان‌های امدادی نیز در همین اپ‌ها معرفی شد. برخی پیام‌رسان‌های ایرانی نیز با اضافه کردن افزونه‌هایی اطلاعات استقرار نیروهای امداد را به کاربرانشان گزارش دادند.


بررسی اوضاع با تصاویر ماهواره‌ای
فناوری ماهواره‌ای در بررسی آنچه پیش آمده بود، کمک شایسته‌ای کرد. به گفته امیر ناظمی، «تصویرهای برآمده از داده‌های ماهواره‌ای و پهپادها برای شناسایی دقیق ابعاد حادثه و پیاده‌کردن راه‌حل‌های ممکن، بسیار مؤثر است. عکس‌های اینچنینی دقت بسیار بالاتری دارند و می‌توانند با دقت بالاتری آنچه رخ داده را به نمایش بگذارند. این یکی از کاربردهای مهم فناوری فضایی بود که توانست در وضعیت روزمره مردم تأثیر بگذارد.


بازسازی با استارتاپ‌ها
بازسازی مناطق و کمک به آسیب‌دیدگان با کمک استارتاپ‌ها یکی از ایده‌هایی است که اخیرا مطرح شده است. امیر ناظمی، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران در این زمینه می‌گوید: «استارتاپ‌ها می‌توانند برای ساماندهی مشارکت عمومی شهروندان کمک شایسته‌ای بکنند. فرض کنید یک پزشک می‌خواهد به آسیب‌دیدگان کمک کند یا مهندسان مشاور یا معمارانی هستند که تمایل دارند، بدون دریافت هزینه و به‌صورت عام‌المنفعه سهم‌شان را در این بازسازی‌ها ایفا کنند. واقعیت این است که ابزارهای دریافت این نوع مشارکت‌ها و توزیع آنها هم‌اکنون وجود ندارد. بدون شک حضور کسب‌وکارهای نوپا در این زمینه می‌تواند تعیین‌کننده باشد.»



سرویس‌های امدادی مکان‌محور
یکی از سرویس‌های مهم اپ‌های امدادی، امکان خدمات‌رسانی آنها به شهروندان براساس مکان قرارگیری آنهاست. در چنین سرویس‌هایی، کاربر با ثبت موقعیت مکانی‌اش در برنامه از نیروهای امدادی درخواست کمک می‌کند. این سامانه پیش‌تر در اپلیکیشن دولت همراه درنظر گرفته شده بود اما با مخالفت شهروندان نسبت به در اختیار قرار دادن دسترسی لوکیشن تلفن‌هایشان به اپ، از حد مشخصی جلوتر نرفت.
 امیرناظمی در این‌باره به همشهری می‌گوید: «در همان آغاز طرح درنظر داشتیم با دسترسی گرفتن لوکیشن کاربران «دولت همراه» امکان ارائه خدمات امدادی به آنها را ساده‌تر کنیم که این موضوع با واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو شد. آنها به‌دلیل سرمایه اجتماعی پایین دولت مایل نبودند دسترسی لوکیشن را به اپ دولت همراه بدهند و به همین دلیل این سرویس مسکوت ماند. با توجه به مزیت‌های مهم این روش که با وجود حادثه‌های اخیر معلوم شده، ما درصدد هستیم بتوانیم این دسترسی را دوباره فعال کرده و سیستم‌های امدادی را به آن متصل کنیم.»


استفاده از نوتیفیکیشن
پیام نوتیفیکیشن برخی از برنامه‌های ایرانی که معمولا برای نشان دادن آپدیت نرم‌افزار یا سرویس‌های ویژه آنها کاربرد دارد، در زمان حادثه به پیام‌های اضطراری اختصاص داده شده بود.
اینطور که امیر ناظمی به همشهری می‌گوید، ‌یکی از این اپ‌ها در زمان سیل شیراز به شهروندان هشدار داد که در وضعیتی که پیش آمده بود، ‌به سمت دروازه قرآن نروند.