یادداشت
به شادی دل ایرانیان
احمد مسجدجامعی/ عضو شورای شهر
خاتون‌آباد از محلات قدیمی اصفهان دیروز و امروز است؛ کویی عالم‌خیز بوده و نامداران بسیاری در تاریخ با لقب خاتون‌آبادی داریم. در تهران آخرین مزار با‌شکوه، که همه هنرهای زمانه را در خود داشته و دارد، قبر آقاست که محله‌ای در جنوب میدان مولوی سابق و چهارراه مولوی کنونی هنوز هم به نام سر قبر آقا خوانده می‌شود. این آقا، سیدمهدی خاتون‌آبادی، نخستین امام جمعه تهران در دوره قاجار و زمان فتحعلیشاه است که از همین خاتون‌آباد بود و شاه او را به تهران دعوت کرد. آخرین امام جمعه دوران پادشاهی سیدحسن امامی نیز از همین خاندان بود. مسجد شاه تهران هم، برای او ساخته شد تا نمازجمعه و جماعت پایتخت را در آنجا برقرار کند. بنابراین می‌توان گفت از خاتون‌آبادی‌های نخستین در تهران یک مسجد و یک مزار با‌شکوه (و خیابانی به نام ظهیر‌الاسلام) بر جای مانده است. خاتون‌آبادی‌ها در برگزاری آیین‌های نوروزی دربار مشارکت فعال داشتند و زمینه حضور روحانیان در این مراسم را آنها فراهم می‌کردند. می‌دانیم که جشن‌های نوروز در دودمان قاجار بسیار با‌شکوه برگزار می‌شد و این جشن ملی همچنان جنبه مذهبی خود را نگه داشت و شاه در همین آیین نوروزی نشان امیرالمومنین به این و آن می‌داد و پس از بوسیدن قرآن به نام و تصویر خیالی آن حضرت ادای احترام می‌کرد. از دوران صفویه نوروزیه‌هایی از بزرگان این خاندان در دست است که بر مذهب تشیع تکیه داشت و ادامه نگاه ایرانیان در دوستداری اهل‌بیت علیهم‌السلام بود که یکی متعلق به حکیم میر‌محمد‌حسین خاتون‌آبادی (فرزند محمد‌صالح) که تا روزگار پادشاهی نادر افشار در اصفهان می‌زیست و دیگری نوشته اسماعیل خاتون‌آبادی (فرزند محمدباقر) که این هر دو هم به آداب ملی و هم روایات و احادیث و آیین‌ها و وظایف شرعی نوروز پرداخته‌اند. هر‌چند پیش و بیش از اینها ملا‌محسن فیض کاشانی (داماد ملاصدرا) کتابی به نام نوروز سی‌روز نوشته که گفته‌اند شرح حدیث مشهور امام جعفر صادق(ع) به نقل از معلی‌بن خنیس، از صحابه حضرت است اما نسبت نوروز با علی امیرالمومنین چندین وجه دارد.
نخست آنکه اتفاق نیکوی غدیر خم یکشنبه هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجری نزدیک به نوروز است و بنا به یافته‌های گاهنامه‌نویسان برابر 28اسفند و به قول خاتون‌آبادی «چون نسبت نوروز حوالی او بوده، بر سبیل مسامحه اصطلاح نوروز برو شده» به هر حال برابری این عید با آن آیین، شعف و شادمانی ایرانیان را چندین برابر کرده است. این نکته از نگاه جهانگردان پنهان نمانده چنان‌که شاردن، جهانگرد فرانسوی و مشهور دوران صفوی در سفرنامه‌اش چنین آورده: «شیعیان می‌گویند درست به هنگام تحویل آفتاب به برج حمل یعنی نخستین روز نو، حضرت پیغمبر در اجتماع مسلمانان حضرت علی را به جانشینی خود منصوب کرده است و می‌توان گفت از میان همه اعیاد و سوگواری‌های مسلمانان که بر حسب گاهشماری ماه‌های قمری معین می‌شود، عید جانشینی حضرت علی، یگانه عیدی است که موافق سال‌های شمسی تعیین می‌گردد.»
دیگر آنکه نگاه امیرالمومنین به سنت‌های اجتماعی مردم همراهی با آن بود. چنان‌که در عهد‌نامه مالک اشتر فرموده‌اند که آیین پسندیده‌ای را بر هم مریز که بزرگان این امت به آن رفتار نموده‌اند و به وسیله آن، مردم به هم پیوسته‌اند و رعیت با یکدیگر سازش کرده‌اند و آیینی مگذار که چیزی از سنت‌های نیک گذشته را زیان رساند تا پاداش از آن نهنده سنت باشد و گناه شکستن آن بر تو؛ و علی امیرالمومنین در برخورد با سنت‌های رایج با ایرانیان به نیکویی این اندیشه را پاس داشت؛ معروف‌ترین این رفتار که بارها در کتاب‌های گوناگون علمای شیعه بازگو شده، با گروهی است که در نوروز به خدمت حضرت شتافتند و برای ایشان پالوده را هدیه بردند. هنگامی که حضرت دریافت مناسبت این شیرینی چیست، فرمودند: کل یومنا نیروز. اینکه ایرانیان می‌گویند هر روزتان نوروز باد، بازگویی همین حدیث است.
در زمان امام صادق(ع) که بیشترین اصحاب حدیث پیرامون ایشان گرد آمدند و بسیاری از آنها ایرانی‌تبار بودند، بدیهی است که سخن از نوروز به میان آمده باشد. حدیث مشهوری که معلی‌بن خنیس روایت کرده، تأیید دوباره این آداب است که با سنت‌های کهن ایرانیان همخوانی دارد و چنین بوده که نام و تصویر علی امیرالمومنین از برکات سفره هفت‌سین ایرانیان است؛ چنان‌که در سنت قدیمی تهرانی‌ها فرش، قالیچه و زیر‌انداز خود را در آخر سال در چشمه‌علی می‌شستند تا به یمن آن نام مبارک، برکت را به خانه آورند. سخن خود را با این ترانه نوروزی با اندکی تغییر به پایان می‌برم.
بهار آمد، بهار آمد، خوش آمد
علی با ذوالفقار آمد، خوش آمد
علی با ذوالفقار ای شاه مردان
دل ایرانیان را شاد گردان
