ناقوس مرگ کوه در هزارمسجد

 راحله حسین‌زاده| خراسان رضوی-خبرنگار:


 هر آنچه در کره زمین و محیط زندگی ما وجود دارد و انسان در خلق آن دخالتی ندارد منابع طبیعی محسوب می‌شود. پوشش گیاهی، آب، خاک و کوه‌ها از مهم‌ترین منابع طبیعی هستند و با وجود این‌که خداوند طبیعت را ودیعه‌ای برای نسل‌های انسان قرار داد تا بشر با تدبیر از آن بهره‌مند شود، اما طی سال‌های اخیر شاهد این هستیم که افرادی به بهانه‌های مختلفی مانند اشتغال‌زایی و رونق گردشگری طبیعت را تخریب می‌کنند. کوه‌های هزارمسجد، این عروس کوه‌های ایران که همچون نگهبانی برای استان خراسان رضوی است، این روزها صدای ناقوس مرگ را بر پیکره بخشی از رشته‌کوه‌های خود در منطقه حفاظت‌شده اٌرس سیستان می‌شنود. 


ساخت استخر پرورش ماهی 

«اسماعیل باقریان» فعال محیط‌زیست درباره تخریب کوه در منطقه حفاظت‌شده اُرس سیستان می‌گوید: در بالادست روستای چهارراه از توابع شهرستان کلات نادری، تخریب بخشی از کوه و قطع درختان ارس در محل مورد نظر توسط شخصی از اهالی دهستان هزارمسجد و با هدف تسطیح و توسعه زمین برای ساخت استخر پرورش ماهی صورت گرفته است. 

وی اظهار می‌کند: از آنجا که منطقه حفاظت‌شده ارس سیستان جزو مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست است، هرگونه ساخت‌و‌ساز در این منطقه حتی در مستثنیات شخصی و به ‌ویژه خارج از محدوده روستاها باید با اطلاع و مجوز اداره کل محیط‌زیست استان انجام شود. 

این فعال محیط‌زیست درباره آثار سوء زیست‌محیطی و اجتماعی تخریب کوه در این منطقه توضیح می‌دهد: محل مورد نظر در عمق منطقه حفاظت‌شده ارس سیستان هزارمسجد واقع شده است که بخشی از زیستگاه حیات وحش منطقه و همچنین بخشی از جنگل‌های اُرس به شمار می‌رود. قسمت تخریب‌شده کوه دارای پوشش گیاهی طبیعی مانند درختان اُرس و درختچه‌های زرشک وحشی بوده که متاسفانه بر اثر تخریب از بین رفته است. 

باقریان می‌افزاید: چنین تخریبی علاوه بر صدمه‌ای که به پوشش گیاهی ارزشمند و بافت طبیعی منطقه می‌زند، پس از ساخت تاسیسات مورد نظر، بخش قابل توجهی از مناطق اطراف این محل را برای حیات وحش ناامن و غیرقابل استفاده می‌کند و در واقع می‌توان گفت از مساحت زیستگاه‌های حیات وحش می‌کاهد. همچنین از نظر اجتماعی دستاویزی برای دیگران فراهم می‌کند تا ضمن بی‌اعتنایی به مقررات و ملاحظات محیط‌زیستی به بهانه‌ها و روش‌های مختلف دست به تخریب طبیعت بزنند. 

وی تصریح می‌کند: تاکنون این نوع تخریب‌ها به دلیل شرایط ویژه جغرافیایی منطقه حفاظت‌شده هزارمسجد چندان رایج نبود که البته همین موارد معدود چنانچه با برخورد قاطع و قانونی مواجه نشوند، گسترش می‌یابند و در آینده تخریب‌ها و ساخت‌وسازهای بیشتری در منطقه به بهانه‌های مختلف رخ می‌دهد. علاوه بر این چرای بی‌رویه و بیش از ظرفیت دام در مراتع، تخریب پوشش گیاهی، فرسایش خاک، شکار حیوانات، تاخت‌وتاز گروه‌های آفرود، گردشگری غیراصولی و مخرب و همچنین کم بودن تعداد کارکنان و محیط‌بانان یگان اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان کلات برای پایش منطقه از جمله موارد مهمی است که به طبیعت و محیط‌زیست هزارمسجد خسارت وارد می‌آورد. 

این فعال محیط‌زیست مدعی است تخریب کوه از سوی مجری طرح تا به نتیجه رسیدن پیگیری‌های اداره کل حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی می‌تواند ادامه یابد، مگر این‌که ادارات حفاظت محیط‌زیست و منابع طبیعی شهرستان کلات از طریق دادستانی این شهرستان حکم توقف فوری عملیات را بگیرند تا نتیجه قطعی از سوی استان اعلام شود. 


تخریب اراضی ملی

اداره منابع طبیعی از طریق اداره کل بازرسی استان، ادعای مجری طرح را که 18 هزار متر از محل موردنظر شامل دامنه‌های سنگی و پرشیب کوه جزو مستثنیات شخصی وی است، استعلام کرد. نتیجه آن‌که منطقه مورد نظر جزو منابع ملی است و سند این مستثنیات باید در هیات رسیدگی به تعیین تکلیف اراضی اختلافی مورد بازنگری قرار گیرد. 

«جواد دامن‌پاک» معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خراسان رضوی با بیان این‌که در چندین مرحله با طرح ساخت استخر پرورش ماهی در منطقه حفاظت‌شده هزارمسجد مخالفت کرده‌اند، می‌گوید: حفاظت محیط‌زیست استان هیچ‌گونه مجوزی به مجری طرح در این منطقه نداده است و در یک مرحله نیز ادامه پروژه و تخریب کوه متوقف شد. 

وی با اشاره به این‌که موضوع استقرار استخر پرورش ماهی در مناطق حفاظت‌شده پیشنهاد شده است که در کمیسیون ماده 11 قانون هوای پاک استانداری مطرح شود، بیان می‌کند: مجری طرح معتقد است که ساخت‌و‌ساز در اراضی شخصی خودش صورت گرفته اما به اعتقاد ما این مناطق اراضی ملی است و باید تعیین تکلیف شود. علاوه بر این، فعالیت پرورش ماهی نباید در مناطق حفاظت‌شده انجام شود. البته برای صدور مجوز درخواست داده شده است تا این طرح در کمیسیون ماده 11 استانداری مطرح شود. 

در توضیح کمیسیون ماده 11 آمده است: براساس ماده 11 قانون هوای پاک هرگونه احداث، توسعه، تغییر خط تولید و تغییر محل واحدهای تولیدی، صنعتی و معدنی مستلزم رعایت مقررات ابلاغی از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست است. سازمان موظف است حداکثر ظرف مدت یک ماه به استعلام‌های درخواست جواز تأسیس و بهره‌برداری پاسخ دهد و در صورت عدم موافقت آن سازمان، دلایل آن را به استعلام‌کننده به صورت کتبی ارائه کند. 

در هر استان کمیسیون ماده 11 با عضویت یکی از معاونان استاندار با تعیین استاندار (رئیس)، مدیر کل محیط‌زیست استان (دبیر)، مدیر کل استاندارد و تحقیقات صنعتی استان، مدیر کل صنعت، معدن و تجارت استان، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، مدیر کل سازمان بازرسی استان و فرماندار مربوطه تشکیل می‌شود. در صورت اعتراض متقاضی، مرجع استانی فوق به اختلافات ــ حداکثر ظرف مدت یک ماه ــ رسیدگی می‌کند و در صورت آلاینده نبودن (براساس قوانین و دستورالعمل‌های ابلاغی سازمان)، مجوز مقتضی صادر و در غیر این صورت تقاضا رد می‌شود. دبیرخانه کمیسیون در اداره کل حفاظت محیط‌زیست هر استان مستقر است. 

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خراسان رضوی ادامه می‌دهد: کمیسیون ماده 11 قانون هوای پاک برای صدور مجوز واحدهایی است که مشکلات قانونی برای استقرار دارند. به دلیل این‌که موضوع این پرونده ساخت استخر پرورش ماهی در مناطق حفاظت‌شده است، وضعیت آن فرق می‌کند و معتقدیم نباید این موضوع در این کمیسیون مطرح شود، چراکه این کمیسیون کارکرد دیگری دارد. 

دامن‌پاک با بیان این‌که ساخت استخر پرورش ماهی به مجوز از سوی دستگاه‌های مختلف نیاز دارد تصریح می‌کند: این طرح داخل مناطق حفاظت‌شده ارس سیستان قرار گرفته و ساخت‌و‌ساز در این منطقه به شرایطی بستگی دارد که باید از محیط‌زیست مجوزی دریافت می‌کردند و این‌که طرح به کمیسیون رفته دلیل بر این نمی‌شود که فعالیت خود را شروع کنند و حتی اگر در مستثنیات شخصی باشد، باز هم به لحاظ این‌که در مناطق حفاظت‌شده است به مجوز حفاظت محیط‌زیست نیاز دارد. وی با اشاره به این‌که موضوع تخریب تصرفات از طریق سیستم قضایی و حقوقی در حال پیگیری است، می‌افزاید: تخریب‌های انجام‌شده در خارج از اراضی شخصی است و در اراضی ملی اتفاق افتاده است که تعیین میزان ریالی خسارت وارده برعهده قوه قضائیه است. 

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان خراسان رضوی توضیح می‌دهد: باید دستگاه قضایی به این نتیجه برسد که ساخت استخر پرورش ماهی در این منطقه تخلف است تا دستور توقف پروژه را بدهد. در این خصوص هم باید دادستانی مشهد و هم دادستانی کلات اقدام کنند، اما دستور مستقیم برای توقف را دادستانی شهرستان کلات خواهد داد. درخواست مردم بومی منطقه و فعالان محیط‌زیست از مسئولان مربوطه توقف هرچه سریع‌تر پروژه و پیشگیری از تخریب کوه و منابع طبیعی و تعیین میزان خسارتی است که تاکنون به طبیعت و پوشش گیاهی به‌ ویژه درختان اُرس وارد شدهاست.