ادبیات دینی باید هنرمندانه باشد

محمود برآبادی/ نویسنده کتاب‌های کودکان
بسیاری بر این باورند که ادبیات دینی نباید در خلوت و انزوا تولید شود و چنین ادبیاتی نباید محصولی ایدئولوژیک و انتزاعی باشد؛ چنان‌که باید برخاسته از تفکرات دینی و عاری از تحریف باشد. درباره تفاوت این ژانر با سایر ژانر‌ها نیز رأی و نظر فراوان است. اهمیت این موضوع - که حتی می‌تواند به‌عنوان تعریفی از ادبیات دینی تلقی شود- موجب شده‌است‌ دامنه بررسی تفاوت‌های این گونه ادبی به شکل و قالب نیز برسد. با یک برداشت کلی از همه تعاریف، ادبیاتی که محور اصلی آن اندیشه‌های‌ دینی است، ادبیات دینی به‌حساب می‌آید و در میان قوالب گوناگون ادبی، ادبیات داستانی ظرفیت و ساختار لازم را برای بیان مضامین الهی و مذهبی داراست.

قوالب دیگر چون شعر، قطعه ادبی و... گرچه می‌توانند ابزار مناسبی برای ابراز احساسات دینی باشند، اما به اندازه داستان توان طرح مسائل مذهبی را از زوایای گوناگون ندارند، اما به جز همه اینها باید درنظر داشت ادبیات محملی برای طرح ایده‌ها، باورها و تجربه‌هاست، اما شکل طرح مسائل در آثار ادبی باید هنرمندانه و دراماتیک باشد. هر نویسنده‌ای ازجمله نویسنده آثار دینی برای آنکه خواننده را جذب کند، باید بتواند او را با خود همراه سازد و این کار جز با شخصیت‌پردازی خوب، فضاسازی مناسب و بهره‌گیری از همه عناصر دراماتیک اتفاق نمی‌افتد.

ضعف قصه‌های دینی اغلب در پرداخت داستانی است. از آنجا که فضاسازی جز با پرداخت شخصیت و توصیف زمان و مکان داستان به‌دست نمی‌آید، نویسنده باید بتواند شخصیت‌های داستان خود را که در هاله‌ای از تقدس پیچیده شده‌اند، باورپذیر کند.

داشتن اطلاعاتی از شمایل ظاهری، نحوه پوشش، آرایش چهره، طرز بیان و چگونگی سلوک او، آگاهی از مکان‌هایی که داستان یا قصه در آن اتفاق می‌افتد و جزئیات معماری، اشیا، ابزار، همچنین موقعیت زمانی و تاریخی که وقایع در بستر آن شکل می‌گیرد، همه و همه کمک می‌کند تا داستانی باورپذیر آفریده شود.

در این راه، پرهیز از خلق شخصیت‌های قالبی و کلیشه‌های سیاه و سفید و دوری از پیام‌های آشکار و نصیحت‌گونه، به این مهم کمک می‌کند. تخیل و نوآوری در آفرینش و بازنویسی داستان‌های دینی، عامل مهمی در جذابیت این نوع داستان‌ها برای کودکان است. نویسنده باید بتواند با بهره‌گیری از ابزار و عناصر داستان به‌طور غیرمستقیم در کودک تأثیر بگذارد.
خیلی وقت‌ها ساختار داستان از سوی نویسندگانی که به مفاهیم دینی می‌پردازند، مورد غفلت واقع می‌شود و نویسنده اغلب برای پرداختن به مضامین دینی از ساختار هنری و تکنیک داستان‌پردازی غافل می‌ماند و داستان را به‌شکل گزارشی روایت می‌کند؛ درحالی‌که هنر نویسنده استفاده از ابزارهای مختلف در بیان محتوا و مضمون مورد نظر است.