پایان مرگ پرنده‌های زمینی

شبنم سیدمجیدی

هزاران کیلومتر راه را می‌پیمایند و از باد و باران و توفان جان سالم به در می‌برند تا پاییز و زمستان خود را در تالاب‌های ایران بگذرانند و از شر سرما در امان باشند. اگر همه‌‌چیز خوب پیش رود، آذوقه به حد کافی برایشان مهیا شود و شکار نشوند، شاید زنده بمانند و یک‌بار دیگر سیبری را ببینند و پاییز سال بعد دوباره به ایران بازگردند. این کار هرساله پرندگان مهاجر است. اما ایران هر سال نقطه پایان زندگی خیلی از آنها می‌شود. مرغابی‌ها، قوها و اردک‌ها دسته‌دسته می‌آیند، شکار می‌شوند و بعد در بازارهای محلی به فروش می‌روند. در سال94 بعضی از این مهاجران سرنوشت دیگری پیدا کردند. خیلی از آنها بیمار بودند و قبل از اینکه شکار شوند در تالاب‌‌های ایران از پا درآمدند.

بیماری چطور اپیدمی شد؟

آنفلوآنزا کابوس پرندگان شد. جمعیت قوهای سرخرود از همین بیماری از پا درآمدند و لاشه‌شان سراسر تالاب را پر کرد. در تالاب میقان صدها پرنده تلف و بعد معدوم شدند. شکار آنها خودش عامل انتقال بیماری بود. دورگردهای پرنده فروش و توزیع طیور در روستاها یک تهدید جدی برای انتقال بیماری بودند. کم‌کم بیماری به مرغ‌های خانگی و مرغداری‌ها سرایت کرد.

صدها و هزاران مرغ معدوم شدند. گاهی پیداشدن جنازه مرغ‌ها در خارج شهرها خبرساز می‌شد و اکیپ‌های بهداشتی برای معدوم کردن لاشه مرغ‌ها اعزام می‌شدند. مرغداری‌های مشکوک قرنطینه شدند. یک واحد آلوده مساوی بود با معدوم کردن مرغ‌های همه واحدهای دیگر تا شعاع چند کیلومتری. طیوری که نتیجه نمونه‌برداری و آزمایشات آنان مثبت بود، داخل گونی قرار‌می‌گرفتند، لودرها در محوطه مرغداری زمینی را حفر می‌کردند و گونی‌های مذکور در چاله‌های حفر شده، مدفون می‌شدند، روی آنها آهک و سپس خاک ریخته می‌شد و ضد‌عفونی محوطه انجام می‌گرفت. برخی واحدهای تولیدی مرغ تخم‌گذار در استان‌های مازندران، گیلان، تهران، البرز، آذربایجان شرقی و قم به این ویروس آلوده شدند.

 در سال94 شیوع آنفلوآنزای پرندگان شدت یافت وگرنه در سال‌های قبل هم این بیماری چندین بار میان واحدهای مرغداری دیده شده بود. آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان از نوع H5N8 نخستین بار در بهمن‌ماه سال1384 در قوهای وحشی تالاب بندر انزلی گزارش شد. منبع اولیه بیماری کشورهای جنوب شرقی آسیا بودند و بعد از آن، آنفلوآنزای فوق‌حاد‌پرندگان در ۲۰ کشور از 3قاره آسیا، اروپا و آمریکا شیوع یافت. در سال‌های بعدی نیز چندین بار ابتلای بعضی واحدهای مرغداری به این ویروس گزارش شد اما هرگز بیماری به‌شدت سال‌های 94، 95 و 96 نبود.

خسارات آنفلوآنزای پرندگان در کشور

هر سال خسارت‌های آنفلوآنزا بسیار زیاد بود. در سال95 معادل 15میلیون قطعه مرغ معدوم شدند. در سال96 این میزان به 25میلیون قطعه رسید که 80درصد آنها تخم‌گذار بودند. تعداد زیادی از واحدهای مرغداری به مرز تعطیلی یا ورشکستگی رسیدند و خیلی از آنها خسارات خود را با گذشت ماه‌ها دریافت نکردند. در سال96 یک مرغ تا به مرحله تخم‌گذاری برسد 21هزار تومان هزینه دربر داشت؛ بنابراین از بین رفتن 100هزار مرغ در یک واحد مساوی بود با 2میلیارد و 100میلیون تومان خسارت. حالا این عدد را ضرب کنید در 567 کانون آلوده در 20 استان که با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کردند.

نبود پول در واحدهای تولیدی مرغ و تخم‌مرغ، طبیعتاً تولید را کاهش داد. ایران که روزی صادرکننده تخم‌مرغ بود طولی نکشید که در سال96 به وارد‌کننده این محصول تبدیل شد. البته کشورهای مجاور نیز هر کدام به نوعی درگیر این بیماری بودند، اما در هر حال کمبود مرغ و تخم‌مرغ واردات را غیرقابل اجتناب می‌کرد. آمار و ارقامی از اینکه خسارت به مرغداری‌ها در چند سال گذشته به‌طور کلی چقدر بوده است، ارائه نشده، اما اواخر سال گذشته علیرضا رفیعی‌پور، رئیس سازمان دامپزشکی کشور اعلام کرد که شیوع چنین اپیدمی‌ای سالانه بیش از 2هزار میلیارد تومان خسارت وارد می‌کند. ناصر نبی‌پور، رئیس هیأت‌مدیره اتحادیه مرغ تخم‌‌گذار استان تهران هم این عدد را تأیید کرد و در زمستان سال گذشته خسارات وارد شده به واحدهای مرغ تخم‌گذار را 2هزار میلیارد تومان اعلام کرد.

مبارزه با بیماری

با این حساب، طی چند سال ده‌ها میلیون مرغ بر اثر آنفلوآنزای پرندگان در ایران تلف شدند. البته واکسیناسیون طیور، انجام اقدامات پیشگیرانه و ارائه آموزش‌های بهداشتی از همان سال94 در دستور کار قرار گرفت، اما از سال96 این اقدامات با شدت و جدیت بیشتری دنبال شد. با شدت گرفتن این اقدامات پیش‌بینی شد آنفلوآنزای پرندگان طی چند سال در کشور ریشه‌کن شود. از ابتدای سال97 قرار شد تا روند یکسانی برای کل کشور در پیش گرفته شود. بر همین اساس عملیات تزریق 50میلیون دز واکسن ضد‌آنفلوآنزای مرغی آغاز که در 12استان پر‌ریسک کشور با اولویت استان‌های شمالی توزیع شد. واکسن‌ها از کشورهای هلند، آمریکا و مکزیک وارد شدند و در چند‌ماه واکسیناسیون طیور انجام گرفت. با آنکه امسال هم گاهی اخبار مربوط به معدوم شدن مرغ‌های تعدادی از واحدهای تولیدی مرغ به گوش رسید اما تبدیل به اپیدمی نشد و این بیماری تقریباً مهار شده است و کانون‌های مربوط به آن مثل تالاب‌ها دائماً در حال پایش هستند. با وجود آنکه آنفلوآنزای پرندگان تا حدود زیادی در کشور کنترل شد، اما هنوز هم تبعات تلفات مرغ‌ها دست از سر صنعت مرغداری کشور برنداشته است. جایگزینی مرغ‌های معدوم‌شده، امسال چندین‌ماه زمان برد و همچنان نیز این روند ادامه دارد. از ابتدای امسال برای جوجه‌ریزی بیشتر تلاش‌هایی انجام شد و تا چند‌ماه نیز بازار با کمبود مواجه بود که در نتیجه، افزایش قیمت تخم‌مرغ را تجربه کردیم. اما بالاخره در بهمن‌ ماه 97 رئیس اتحادیه مرغ تخم‌گذار اعلام کرد که دیگر در این زمینه کمبودی نداریم و حتی با مازاد تخم‌مرغ مواجهیم. در مورد مرغ همچنان بازار تا حدودی در مضیقه است که طبق پیش‌بینی‌ها با ریشه‌کنی آنفلوآنزا و در اختیار قرار گرفتن نهاده‌های دامی، در سال98 شرایط بازار مرغ و تخم‌مرغ عادی خواهد شد.