آیا فضای مجازی باعث افزایش طلاق در ایران شده است؟
بزرگ‌ترین دشمن در نزدیک‌ترین فاصله
درباره آنچه اینترنت، با نهاد مهم خانواده کرده و خواهد کرد
عیسی محمدی
خانواده را مهم‌ترین نهاد تشکیل‌دهنده یک اجتماع می‌دانند؛ ریزنهادی که بر پایه آن، دیگر نهادها نیز پایه و اساس می‌گیرند. اما این نهاد اجتماعی مهم، می‌تواند سیبل آسیب‌ها و اخلال‌های مختلفی هم قرار بگیرد. یکی از این آسیب‌ها، گسسته شدن ارتباط عاطفی اعضای یک خانواده از همدیگر است؛ طوری که به قول شاعر، هر کدام از اعضای آن مصداق این شعر می‌شوند که«من در میان جمع و دلم جای دیگر است.» ظاهراً که اینترنت و زیستن در دنیای صفر و یک، می‌تواند یکی از همین آسیب‌های مهم تلقی شود.
برخورد پیش‌بینی‌‌نشده با دیوار اینترنت
اکبر محسنیفر، آسیب‌شناس و مددکار اجتماعی است. او که 2سال پیش از تهران راهی شهرستان نور شده و در این منطقه کلینیک مددکاری راه انداخته، هم به‌صورت علمی و هم به‌صورت تجربی با آسیب‌های مرتبط با خانواده روبه‌رو بوده و هست. از او می‌خواهیم نخستین چیزی را که درباره ترکیب اینترنت و خانواده به ذهنش می‌رسد برایمان بیان کند، می‌‌‌گوید:«عدم‌استفاده درست از اینترنت، زندگی خانوادگی ایرانیان را تحت‌تأثیر قرار داده. ما که غالباً جامعه‌ای سنتی و روستایی بودیم، ناگهان با هجمه بزرگ اینترنت روبه‌رو شدیم؛ بدون اینکه در این مسیر گام‌به‌گام پیش برویم و همه‌‌چیز را برای خودمان هضم کنیم. این هجمه واقعاً عجیب بود، طوری که نزدیک شصت‌و‌اندی میلیون موبایل‌نت داریم! این حجم از همسایگی با اینترنت بدون اینکه فرایند آن به‌صورت قدم‌به‌قدم طی بشود، باعث ایجاد اتفاقات عجیبی می‌شود. مثل اینکه مثلاً پیرمرد 70، 60ساله اطلاعاتی از این فضای مجازی به‌دست می‌آورد و می‌خواهد تجربه‌های جدیدی در حوزه زندگی زناشویی خود داشته باشد؛ درحالی‌که همسرش با این تغییر رویه موافق نیست و همین باعث به هم خوردن ارتباط اینها می‌شود یا موردی داشته‌ام که نوجوان 16، 15ساله معتاد به مصرف ترامادول شده، اطلاعات مورد‌نیازش را برای چنین کارهایی از کجا کسب کرده؛ از اینترنت».
آبی که برای همه مهیا شده است
به صحبت‌های مطرح شده این آسیب‌شناس ایرادی وارد می‌کنیم، دال بر اینکه این اطلاعات قبل از عصر اینترنت نیز به‌صورت شفاهی و سینه‌به‌سینه و در فضای اجتماعی، در اختیار مردم قرار‌می‌گرفت، چرا باید گناه را گردن اینترنت بیندازیم؟ می‌شنویم: «من شخصا، نوجوان 18-17 ساله که بودم، درباره اعتیاد و اطلاعات جنسی و... چیزی نمی‌دانستم. اما امروزه این اطلاعات به‌صورت فراوان در اختیار عموم قرار‌می‌گیرد. روزی با یکی از مقامات قضایی محلی در همین شهرستان نور داشتم صحبت می‌کردم. به من گفت که نوجوانان این دوره و زمانه خیلی بد شده‌اند، علت را جویا شدم. گفت که ما زمان جوانی‌مان این‌جوری نبودیم و این‌قدر چشم و گوشمان باز نبود. به او گفتم در دوره ما این جور اطلاعات نبود، وگرنه اگر چیزی شبیه اینترنت در آن موقع هم وجود داشت، من و شما هم از اینها بدتر می‌شدیم؛ تازه باید خیلی خدا را شکر کنیم که با وجود این همه اطلاعات در دسترس، فرزندان من و شما این‌قدر سالم زندگی می‌کنند».
اینترنت خوبی‌هایی هم دارد اما...
این آسیب‌شناس البته اشاره می‌کند که استفاده از اینترنت می‌تواند سودهایی هم برای ما داشته باشد، منوط به اینکه شرط و شروطی هم داشته باشد. او معتقد است که در کشورهای توسعه‌یافته، قانون این شرط و شروط را مشخص می‌کند. ظاهراً که در ایران به واسطه متزلزل‌شدن هنجارهای اجتماعی و ارزشی، در این زمینه مشکلاتی داریم و شرط و شروطی برای استفاده از اینترنت مشخص نشده و این استفاده بی‌قید و شرط صورت می‌گیرد. از نگاه او اگر چنین تعریف و شرط و شروطی مشخص شود، حتماً اینترنت می‌تواند فواید زیادی برای خانواده‌ها و شهروندان هم داشته باشد؛ «توجه داشته باشید که تا صد سال پیش، زنان اگر عادت ماهانه داشتند، خودشان وسایلشان را جمع می‌کردند و به انبارها می‌رفتند تا وقتی که پاک شدند به کانون خانواده بازگردند. تا 30 سال پیش، وقتی زنان فرزندانشان را به دنیا می‌آوردند تا 10روز آنها را نجس می‌دانستند و سفره و ظرف‌شا‌ن جدا بود و... . تا 30-20 سال پیش وقتی دختران به سن بلوغ می‌رسیدند، یک سیلی زیر گوش‌شان می‌زدند که به سیلی شرم و حیا معروف بود. اینترنت موجب شده همین زنان به رشد و آگاهی بالایی برسند. البته مردان ما هنوز دیدگاه قدیمی دارند و همین تفاوت آگاهی، مشکلاتی را در نظام خانواده ایجاد کرده است. در اینجا اینترنت کارکرد مثبت و منفی توأمان پیدا می‌کند.»
از اینترنت تا انهدام نظام خانواده
البته بیشتر گفته‌های دکتر به حوزه رفتارهای جنسی در حوزه خانواده‌ها بازمی‌گردد. به این ترتیب که اینترنت، اطلاعات جدیدی را در اختیار زوجین قرار می‌دهد و تلاش برای عملی کردن این دانسته‌ها، موجب ایجاد دوری زناشویی و سرانجام دوری عاطفی و احساسی می‌شود. او اشاره می‌کند که در این مورد، غالباً مردان هستند که دوست دارند طبق اطلاعات به‌دست آمده از اینترنت، درگیر تجربه‌های جدید جنسی بشوند؛ درحالی‌که زنان در این مورد پایبندی بیشتری به فرهنگ رایج و سالم رفتار جنسی دارند. به روایت او، زنان ایرانی چون مقیدتر و پایبندتر به شرعیات و فرهنگ هستند، در مقابل درخواست‌های جدید همسران خود مقاومت می‌کنند. نتیجه این می‌شود که همسرانشان از طریق همین اینترنت، متوجه می‌شوند کسانی هستند که می‌توانند در فضای خارج خانواده، این نیازهای جدید جنسی‌شان را برآورده سازند. نتیجه این فرایند، انهدام نظام خانواده خواهد بود.
خلأهایی که اینترنت ایجاد می‌کند
اکبر محسنیفر صحبت‌های خود در مورد جدایی عاطفی اعضای خانواده به واسطه استفاده از اینترنت و موبایل‌های هوشمند را چنین به پایان می‌رساند:«ببینید، بخشی از خانواده را والدین و بخشی را فرزندانش تشکیل می‌دهند. ممکن است والدین از این اطلاعات اینترنت و فضای مجازی برای ارتقای روابط زناشویی و عاطفی‌شان استفاده کنند. از سوی دیگر همین فضای مجازی ممکن است شرایط را طوری فراهم کند که همین والدین مدام درگیر کسب اطلاعات جدید باشند. در نتیجه وقتی به خانه می‌رسند، مدام در حال کسب اطلاعات جدید از اینترنت هستند. اینجا خلئی به‌وجود می‌آید که فرد یا سیستمی دیگر آن را پر خواهد کرد. وقتی مراجعانی نزد من می‌آیند که همسرانشان به‌طور پنهانی با اشخاص دیگری رابطه داشته‌اند، ابتدا از آنها می‌پرسم که نقش شما در ایجاد چنین خلئی چقدر بوده است؛ خلئی که ایجاد شده و شخصی دیگر آمده و آن را پر کرده است. این خلأ می‌تواند روابط عاطفی درون خانواده را دچار اخلال کند. این خلأ اگر پر نشود، هر کدام از اعضای خانواده به‌طور افراطی به کاری مشغول خواهند شد؛ این کار می‌تواند ارتباط برقرار‌کردن با دیگران، مطالعه افراطی، وابستگی غیرعادی به‌کار و ورزش و... باشد. در واقع به نوعی دچار وابستگی بیمارگونه می‌شوند تا این خلأ پر شود. متأسفانه این روزها فرصت‌های دورهمی و با هم بودن نزد خانواده‌ها وجود ندارد و همه با اینکه زیر یک سقف زندگی می‌کنند، اما در سیستم و دنیایی دیگر هستند. باید فرصتی را فراهم‌سازیم تا بتوانیم چند وقتی اعم از نیم‌ساعت تا یک روز، اینترنت، موبایل و... را کنار بگذاریم تا از ایجاد چنین خلأهایی دوری کنیم».
