کلمه درست در زمان درست

مرتضی سفال‌منش

از میان شغل‌های سخت دنیا برخی هستند که به لحاظ فیزیکی و بدنی سخت به‌نظر می‌رسند و بعد از انجام آن فرد دچار خستگی می‌شود. اما درباره کنترلرهای مراقبت پرواز کار به شکل ذهنی است و شاید مخاطب وقتی از بیرون نگاه کند نفهمد این کسی که روی صندلی و جلوی رادار نشسته دارد چه‌کار می‌کند. یا کسی که در برج مراقبت هواپیماها را نگاه می‌کند مشغول چه کاری است و چه ذهن شلوغی دارد. هیچ‌کس نمی‌تواند درک کند ذهن یک کنترلر چه محاسباتی انجام می‌دهد. واقعیت اما این است که هر هواپیما به‌طور متوسط 100 تا 200 مسافر دارد و هر اشتباه کوچک از کنترلر می‌تواند یک فاجعه بسازد. کنترلرها از عواقب این تصمیمات اشتباه آگاه هستند و به همین دلیل برای گفتن هر کلمه و هر جمله استرس بسیار بالایی دارند.

فرض کنید هواپیمایی درخواست فرود می‌کند. کنترلر به باند نگاه می‌کند و می‌بیند که مشکلی نیست. انسان، حیوان و خودرویی روی باند نیست. می‌خواهد به خلبان بگوید باند آزاد است و بیا بنشین ولی می‌ترسد همین کلمه ساده را بگوید. برای همین بارها همه آیتم‌ها را چک و ری‌چک می‌کند تا به حداکثر اطمینان برسد. یا فرض کنید هواپیمایی از فرودگاه مهرآباد بپرد و به سمت مشهد برود. شاید هواپیمای دیگری مسیر عکس را بیاید و بالاخره این دو یک جایی باید از کنار هم عبور کنند. یک جایی این دو هواپیما باید ارتفاع همدیگر را قطع کنند. کنترلر اگر فقط همین دو تا هواپیما را داشته باشد، ذهنش محاسبات زیاد و استرس زیادی را متحمل می‌شود تا بتواند صدور مجوز کاهش و افزایش ارتفاع برای 2هواپیما را صادر کند؛ دستوراتی که منجر به مشکل نشوند. ولی باید این را بدانیم که به‌طور میانگین هر کنترلر با 15تا 20هواپیما در ارتباط است. در واقع کنترلر جلوی راداری با صفحه 20 اینچ در 20 اینچ نشسته است. ممکن است گوشه پایین چپ، 2هواپیما و گوشه بالاراست، 2هواپیما در حال درگیری باشند. کنترلر باید همه این صفحه را تحت نظر داشته باشد و همه اتفاقات را بررسی کند. این در شرایطی است که هواپیماها مدام در حال افزایش و کاهش ارتفاع در گوشه‌های صفحه هستند. ما در صفحه مقابلمان بخش‌های مختلف ایران و فضای اطراف را داریم. مثلا در بخشی (سکتوری)، فرودگاه بندرعباس، کیش، کرمان، شیراز و فرودگاهای کوچک‌تر را داریم که همه این فرودگاه‌ها تعداد هواپیماهای زیادی دارند. کنترلر می‌داند که گفتن هر جمله اشتباه به هر هواپیما می‌تواند منجر به برخورد شود.

مسئله دیگر زمان و سرعت هواپیماهاست. زمانی برای فکر نیست. 2دقیقه و یک دقیقه نیست. کنترلر در آن واحد باید همه عوامل را کنار هم بگذارد و بتواند از پس ترافیک بیست‌تایی برآید. البته این ترافیک در مواقع شلوغی به 40تا 50 هواپیما هم می‌رسد؛به همین دلیل است که کنترلرها معمولا به بیماری قلبی و تنفسی دچار می‌شوند. کنترلر 3 نصفه شب از خواب بیدار می‌شود و می‌نشیند جلوی راداری با 20 هواپیما. ذهن فرصت بیداری ندارد و بلافاصله باید هوشیار شود. اینها همه به بدن آسیب می‌زند. کنترلر به سادگی گفتن 2جمله می‌تواند منجر به برخورد 2هواپیما شود. 

فرض کنید 2 هواپیما یکی 35یکی 36هزار پا باشد. یکی می‌خواهد از 36هزار پا به ارتفاع 34هزار پا بیاید. اگر کنترلر حواسش پرت شود، به سادگی گفتن این جمله که «پرواز شماره فلان بیا به ارتفاع 34» مرگ ده‌ها تن را رقم خواهد زد. دانه دانه جملات استرس‌زاست. همین باعث می‌شود خیلی از افرادی که به لحاظ فنی کنترلر خوبی هستند در پیک کاری نتوانند کار کنند و مجبور شوند شیفتشان را عوض کنند. اتفاقی هم اخیرا برای کنترلرهای ایرانی رخ داد و آن پروازهای قطری بود. بعد از مشکل قطر با اعراب دیگر، پروازهای این کشور به سمت ما هجوم آوردند. این واقعا کلمه هجوم بود. کنترلرها فشار زیادی برای جدا کردن پروازها متحمل می‌شدند. طبیعت ترافیک ما تغییر کرد. حجم زیادی از ترافیک در شرایط جدید داشتیم و مدام همه هواپیماها درگیر بودند.

یک‌بار یک پرواز قطری باید از 36هزارپا به ارتفاع 20هزار پا می‌آمد. اما چون جلوی این پرواز ابر بود باید به راست می‌چرخید تا ابر را رد کند. از من خواست که به راست برود. من دیدم اگر بخواهد برود سمت راست با پرواز دیگری درگیر می‌شود. برای همین اجازه ندادم اما مشکل صدا پیش آمد و به‌خاطر ارتفاع کم، اختلال فرکانسی داشتیم. هواپیمای قطری صدای من را نگرفت. من به هواپیمای دیگری که سمت راست او بود گفتم به سمت راست بپیچد و خوشبختانه او صدایم را گرفت و به سمت راست پیچید و فضا را خالی کرد. اگر من حواسم پرت شده بود یا هواپیمای دیگر هم صدایم را نمی‌گرفت یک فاجعه پیش می‌آمد. این البته یکی از هزاران اتفاقی است که هر روز برای کنترلرها می‌افتد. روزی نیست که ما با چنین مشکلاتی مواجه نباشیم و با صدور دستور و مجوز مناسب مانع از برخورد 2 هواپیما نشویم؛ استرسی که هیچ وقت دست از سر ما برنخواهد داشت.