اقدامات تخریبی ادامه می‌یابد!

اردشیر سنائی/استاد روابط بین‌الملل دانشگاه

پس از رسانه‌ای شدن سفر غیرمنتظره بشار اسد به تهران و دیدار وی با مقام معظم رهبری و رئیس‌جمهور، خبر استعفای ناگهانی محمدجواد ظریف در ساعات پایانی شب، هیاهویی به‌پا کرده و به صدر اخبار تمام رسانه‌ها در داخل و خارج از کشور تبدیل شد.
برخلاف دفعات قبل که خبرهای استعفای وزیر خارجه دولت اعتدال دائما تکذیب می‌شد، این‌بار خود ظریف در پستی در فضای مجازی استعفای خود را رسانه‌ای کرد. 3 موضوع مهم در این مورد مطرح بود: اول آنکه دلیل استعفا چیست و آیا به ماجرای سفر بشار اسد به تهران ارتباطی دارد یا خیر؟ دوم آنکه آیا استعفا پذیرفته خواهد شد یا نه؟ و سوم اینکه این استعفا چه تأثیری بر سیاست خارجی ایران خواهد داشت؟ درخصوص دلیل استعفا، مشخص شد که عدم‌هماهنگی با وزارت امور خارجه در سفر اسد، باعث ناراحتی شخص وزیر شده هرچند دلایل دیگری همچون نارضایتی از وضعیت لوایح باقیمانده اف‌ای‌تی‌اف، فشارهای وارده بر برخی از وزرا ازجمله وزیر خارجه از سوی مخالفین و منتقدین، وضعیت مبهم برجام و عدم‌برآورده شدن انتظارات ایران از اس‌پی‌وی و اینستکس و شروع تغییرات در سیاست خارجی تعاملی دولت تدبیر و امید و عدم‌همراهی وزیری که خود از پایه‌ریزان این نوع سیاست خارجی بود هم مطرح شد که در حد حدس و گمان باقی ماند. درخصوص اینکه آیا استعفا پذیرفته خواهد شد یا نه هم گمانه‌زنی‌هایی صورت گرفت و حتی نام‌هایی مطرح شد  اما موضع سردار سلیمانی، که اتفاقا در هر دو دیدار بشار اسد در تهران جزو هیأت همراه ایرانی بود، به نوعی خبر از عدم‌پذیرش استعفا می‌داد و سرانجام آقای روحانی به‌صورت مکتوب با استعفای وزیر خارجه مخالفت کرد. سؤال مهم آن است که این استعفا و بازگشت آقای ظریف که با حمایت‌های کامل رئیس‌جمهور و برخی از مسئولان کشور صورت گرفت، چه تأثیری بر سیاست خارجی ایران خواهد گذاشت؟ به‌نظر می‌رسد دغدغه‌های وزیر امور خارجه لااقل در کوتاه‌مدت برطرف شده و وی کماکان از حمایت‌های گسترده همچون اوایل شروع به کارش برخوردار شده است و لذا سیاست خارجی مبتنی بر تعامل سازنده و تنش‌زدا ادامه خواهد یافت؛ هرچند تداوم این روند تا پایان عمر دولت دوازدهم بعید به‌نظر می‌رسد. تجربه سیاست‌ورزی در ایران به‌ویژه در عرصه سیاست خارجی نشان‌دهنده آن است که صاحبان قدرت و مراکز نفوذ همواره تمایل و علاقه خاصی به ورود و احتمالا ورود بدون هماهنگی به همه عرصه‌ها و ازجمله عرصه سیاست خارجی داشته و دارند و در این زمینه همواره وزارت امور خارجه تنها بخشی از ماجرای سیاست خارجی ایران بوده است. قطعا با افزایش فشارهای خارجی بر ایران و برآورده نشدن انتظارات مالی ایران از اروپا و تشدید اقدامات تخریبی آمریکا علیه ایران، مخالفین داخلی هجمه‌های خود بر وزارت و وزیر امور خارجه را تشدید خواهند کرد.
فعلا از گزینه ناهماهنگی و احیانا اختلافات در داخل دولت گذر می‌کنیم تا در آینده جلوه‌های بیشتر و مشخص‌تری از این ماجرا عیان شود. با وصف فوق، به‌نظر می‌رسد در بلندمدت و تا پایان عمر دولت دوازدهم فشارها بر وزارت خارجه کماکان ادامه خواهد یافت.