مالچ پاشی در خوزستان زیر ذره‌بین فعالان محیط زیست

سیدعلیرضا شریفی|‌ اهواز- خبرنگار:



بارش‌های پاییز و زمستان امسال تاکنون به حدی بوده که مدیرکل محیط ‌زیست خوزستان درباره اثرگذاری آن می‌گوید تا آخر تابستان سال آینده کانون‌های ریزگرد داخلی فعال نمی‌شوند. اما این اخبار و میزان بالای بارش‌ها سبب نشده‌اند که موضوع ریزگردها از صدر اخبار مربوط به خوزستان حذف شود.

پس از مصوب شدن طرح‌ مقابله با ریزگردها از طریق کشت نهال، مالچ‌پاشی، تامین حقابه و... عملیات اجرایی آن از زمستان سال 95 و بهار 96 آغاز شد. اعتراضات فعالان محیط زیستی هم از پاییز سال 96 و همزمان با آغاز عملیات اجرایی تثبیت 10 هزار هکتار از شنزارهای غرب خوزستان از طریق مالچ‌پاشی آغاز شد.

مالچ یکی از مشتقات مواد نفتی است که می‌تواند به تمام جانداران و گیاهانی‌ که با آن تماس برقرار می‌کنند، آسیب بزند. برخی معتقدند به دنبال مالچ‌پاشی در شنزارهای خوزستان بسیاری از حشرات، خزندگان و پستانداران کوچک آن به صورت جدی آسیب دیدند و برخی دیگر از جانداران از جمله آهوها این مناطق را برای همیشه ترک کردند.


آثار مخرب مالچ‌پاشی

یک فعال محیط ‌زیست در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که جانوران و پستانداران کوچک نخستین قربانیان مالچ‌پاشی در شنزارهای خوزستان هستند، می‌گوید: پوشش گیاهی مناطق مالچ‌پاشی شده هم تاثیر منفی از این پدیده پذیرفته است و این موضوع را می‌توان در درختان کهور، گزشاهی، اسکنبیل و گونه‌های گیاهی دیگر که خاستگاه کویری دارند، مشاهده کرد.
«محمدامین مهدوی» می‌افزاید: مالچ‌پاشی شاید در کوتاه‌مدت بتواند گرد و خاک‌های موسمی را بخواباند اما پس از مدتی به آفتی بزرگ برای کشور تبدیل می‌شود و از نظر محیط زیستی، اقتصادی و گردشگری تاثیر مخرب و جبران‌ناپذیری دارد.
وی ادامه می‌دهد: برای تهیه مالچ نفتی ابتدا باید نفت به قیر تبدیل شود. بعد قیر شل شود و سرانجام، در کارخانه، مالچ نفتی با استفاده از 48 درصد قیر، 50 درصد آب و 2 درصد ماده ممزوج‌کننده (یا آنیون یا کاتیون و یا رس) تهیه شود تا قابلیت پاشیده شدن را پیدا کند.


جایگزین مالچ

این فعال محیط‌ زیست با اشاره به مضرات اقتصادی مالچ‌پاشی بیان می‌کند: تبدیل کردن نفت بهقیر در یک فرایند هزینه‌بر، شل کردن قیر برای تبدیل شدن به مالچ در کارخانه‌هایی با هزینه بالا، تهیه ماشین‌های مالچ‌پاشی و استفاده از آنها در 2 ماه از سال و دوام کوتاه‌مدت آن سبب می‌شود که هزینه‌های اضافی به اقتصاد تحمیل شود.

وی ادامه می‌دهد: بنا بر اظهارات کارشناسان، گازی که از مالچ نفتی بلند می‌شود و با وزش باد به هر سو می‌رود، بوی نفت سوخته دارد و استشمام آن سرطان‌زاست. همچنین رنگ سیاه مالچ نفتی ضریب حرارتی زمین را بالا می‌برد و باد گرم ایجاد می‌کند که همین عامل در درازمدت رطوبت خاک را از بین می‌برد.

مهدوی عنوان می‌کند: کوچ حشرات، پرندگان، خزندگان و سایر حیوانات از منطقه هم ازجمله نتایج اثبات شده پاشیدن مالچ نفتی است. همچنین چون مالچ غیرقابل نفوذ است، آب باران امکان نفوذ به خاک را ندارد و همین سبب می‌شود که خاک حداقل در یک دوره 3 ‌ساله خشک بماند که این موضوع وضعیت کانون‌های بحرانی را تشدید می‌کند.

وی درباره راهکار جایگزین برای مهار کانون‌های ریزگرد می‌گوید: بهترین راه، تامین حقابه این اراضی است. شاید در نگاه اول خیلی‌ها معتقد باشند که سیلاب‌ها مخرب هستند اما اگر سازمان آب و برق این سیلاب‌‌ها را به سمت شنزارها هدایت کند، به مالچ‌پاشی نیازی نخواهد بود.


تجربه مالچ‌پاشی در خوزستان موفق بوده است

اما مدیرکل منابع طبیعی خوزستان مالچ را به هیچ عنوان مخرب نمی‌داند و در این زمینه به همشهری می‌گوید: تجربه 5 دهه مالچ‌پاشی در استان خوزستان بیانگر این واقعیت است که استفاده از مالچ نفتی یکی از شیوه‌های موفق و کارآمد برای تثبیت شنزارها و مقابله با کانون‌های گردوغبار است. 

«علیرضا جمشیدیان» می‌افزاید: شنزارهای متحرک و فعال در استان که تاسیسات اقتصادی، راه‌های مواصلاتی، شهرها و روستاها و اراضی کشاورزی را مورد هجوم قرار می‌دهند و خسارات هنگفتی به آنها وارد می‌کنند، با اجرای برنامه‌های مالچ‌پاشی به عرصه‌های جنگلی و سرسبز و تثبیت‌شده تبدیل شده‌اند. گواه آن عرصه‌های جنگلی و سرسبز در منطقه الباجی، ام‌الدبس دشت ‌آزادگان، امیدیه و نقاط دیگر است که علاوه بر کنترل شنزارها، فضای مناسبی برای گذران اوقات ‌فراغت شهروندان فراهم کرده است.


محیط زیست آسیب نمی‌بیند

این مسئول اظهار می‌کند: عملیات مالچ‌پاشی با هدف حفظ منافع ‌زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و انسانی و جلوگیری از تخریب اکوسیستم‌ها از طریق مهار و کاهش فرسایش و حفظ و احیای حیات و زیستگاه گونه‌های گیاهی و جانوری و همچنین بقای زندگی جوامع محلی بوده است.
جمشیدیان می‌افزاید: در صورت ایجاد اختلال در انجام مالچ‌پاشی و تثبیت شن در سطح استان خوزستان، قطعا شاهد افزایش روزافزون و مهارنشدنی پدیده گردوغبار و به خطر افتادن سلامت مردم و کودکان و گروه‌های آسیب‌پذیر خواهیم بود.
وی می‌گوید: در برنامه‌های اجرایی صرفا نقاط بدون پوشش گیاهی مالچ‌پاشی می‌شوند و به‌ طور معمول درختان و درختچه‌های محدوده موجود در عرصه‌های با پوشش گیاهی مالچ‌پاشی نمی‌شوند بنابراین محیط زیست آسیبی نخواهد دید.


مضر بودن مالچ نفتی ثابت نشده است

جمشیدیان اظهار می‌کند: ادعای نابودی طبیعت با انجام مالچ‌پاشی بدون ارائه ادله علمی و میدانی و صرفا به ‌صورت احساسی بیان می‌شود و تاکنون هیچ دلیل علمی و میدانی برای آن ارائه نشده است. براساس پژوهش‌های علمی و آکادمیک و میدانی چند سال گذشته توسط معتبرترین موسسات تحقیقاتی، مالچ نفتی موثرترین ماده شناخته شده برای تثبیت شن‌های روان و تبدیل آن به جنگل‌های سرسبز است.

مدیرکل منابع طبیعی خوزستان ادامه می‌دهد: طی 50 سال گذشته هیچ گزارشی از آثار زیانبار کاربرد مالچ نفتی توسط مدعیان و حتی سازمان محیط ‌زیست کشورمان به ‌عنوان متولی حفاظت از محیط ‌زیست کشور ارائه نشده است.وی با اشاره به توضیحات این اداره به سمن‌های فعال در حوزه محیط‌ زیست می‌گوید: سازمان حفاظت محیط ‌زیست تاکنون هیچ‌گونه اعتراض خاصی به مالچ‌پاشی که مبنای علمی و حقیقی داشته باشد، نکرده است. اخیرا ما توضیحات لازم را به فعالان حوزه محیط‌‌زیست ارائه دادیم تا به‌ صورت واقعی با موضوع آشنا شوند.


مناطق حفاظت‌شده مالچ‌پاشی نشده است

این مسئول، مالچ‌پاشی را در مناطق حفاظت‌شده رد می‌کند و می‌افزاید: اجرای پروژه‌های مالچ‌پاشی خارج از محدوده مناطق حفاظت‌شده محیط‌ زیست و با رعایت حریم آنها صورت می‌‌گیرد. همچنین نهایت دقت و نظارت در انجام این کار در مناطق بدون پوشش گیاهی و بحرانی صورت می‌‌گیرد.

***
خبرنگار همشهری برای پیگیری بیشتر درباره مضر یا بی‌خطر بودن مالچ‌پاشی در عرصه‌های بحرانی خوزستان و شنزارها تلاش کرد با «احمدرضا لاهیجان‌زاده» مدیرکل حفاظت محیط زیست استان نیز گفت‌وگویی انجام دهد، اما نه وی و نه معاونانش نپذیرفتند که مصاحبه کنند.
لاهیجان‌زاده در گفت‌وگویی تلفنی با خبرنگار ما تنها به گفتن این جمله اکتفا کرد که مالچ‌پاشی‌ در مناطق حفاظت‌شده ما صورت نگرفته است و اداره‌کل منابع طبیعی باید در این زمینه صحبت کند.