ولیعصر از ثبت‌ملی تا جهانی

سیداحمد‌محیط‌طباطبایی/ کارشناس‌میراث‌فرهنگی و رئیس‌کمیته ملی موزه‌ها
خیابان ولیعصر به دلیل اهمیت در حوزه حافظه تاریخی شهر تهران، میراث‌طبیعی و فرهنگی، توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد. خیابان ولیعصر، با طول 17کیلومتر بین سرپل تجریش و میدان راه‌آهن ازوضعیت خاص ارتباطی و تاریخی برخوردار است. بخش جنوبی خیابان در دوره قاجار و پهلوی اول یکی از عرصه‌های حیات مدنی مهم شهر تهران بود که به‌نام‌های امیریه و منیریه مشهور بودند. بخش بالایی خیابان ولیعصر از سه‌راه جمهوری فعلی به بالا در دوران پهلوی اول و دوم شکل گرفت و ابتدا به جاده پهلوی موسوم بود. جاده پهلوی به این خاطر که هنوز به یک خیابان و عرصه شهری تبدیل نشده بود. تبدیل خیابان ولیعصر به عرصه شهری و خیابان، پس از انقلاب اسلامی و در دهه‌های 60 و 70 اتفاق افتاد.

خیابان ولیعصر در ‌یکصد سال اخیر، خلاصه‌ای از روایت فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، سیاسی، هنری و... است. مراکز حکومتی از دوران پهلوی اول همچون کاخ مرمر در ابتدا و کاخ سعدآباد در انتها احداث شدند و بعدها دفتر نخست‌وزیری و ریاست‌جمهوری نیز در همین خیابان قرار ‌گرفت. در کنار خیابان ولیعصر ‌از دهه40، مهم‌ترین حوزه‌های فرهنگی شهر همچون تئاتر شهر و در نزدیکی آن، تالار وحدت یا تئاترهای دیگر همچون تئاتر 25شهریور یا سنگلج فعلی و دانشگاه‌های هنری چون فارابی، هنرهای تزیینی و مجتمع‌های دانشگاهی هنری فعلی شکل گرفتند.

اگر فضای مفید اطراف خیابان ولیعصر را نیز در نظر بگیریم، با حوزه وسیع‌تری از فعالیت‌های آموزشی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی روبه‌رو هستیم. ‌ خیابان ولیعصر محل تفریحات فرهنگی مردم شد و مهم‌ترین سینماها نیز از دهه40 و 50 در این خیابان آغاز به‌کار کردند. چون پس از 28مرداد1332 گردشگری فرهنگی از خیابان لاله‌زار به خیابان ولیعصر امروز و خیابان پهلوی آن زمان منتقل شد. بعدها به‌تدریج مراکز آموزشی، مراکز خرید، مراکز درمانی، بیمارستان‌های مهم شهر و سایر مدارس و آموزشگاه‌هایی مثل دبیرستان هدف و... همگی در بدنه و اطراف این خیابان ایجاد شدند. همین موضوع باعث ‌شد خیابان ولیعصر به‌عنوان یک آکروپل حکومتی و ‌یک حوزه مهم گردشگری فرهنگی و مرکزی برای رویدادهای پزشکی، فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و... شناخته شود و طی یک قرن اخیر به‌عنوان خلاصه‌ای از تاریخ سیاسی-فرهنگی کشور و شهر تهران شمرده شود.

همین موارد هم موجب شد تا خیابان ولیعصر در فهرست آثار ملی کشور ثبت شود. آخرین باقیمانده نماد شهر تهران یعنی درخت چنار نیز در همین خیابان قرار دارد. پس از ثبت خیابان ولیعصر در فهرست آثار ملی کشور قرار شد خطوط اصلی خیابان تغییر نکند و فضای بدنه به عمق یک پلاک مورد حفاظت قرار بگیرد که البته ‌به علل مختلف انجام نشد. امروز، با توجه دوباره به خیابان ولیعصرباید گامی در جهت حفاظت از این اثر ملی برداشت. می‌توان مرکز فعالیت‌های امروزین این خیابان را که در میدان ونک و اطراف آن است، مجددا مورد حفاظت قرار داد و برای تجدید حیات قسمت‌هایی از این خیابان که مورد آسیب قرار گرفته‌اند تلاش کرد. ایجاد خطوط بی.آر.تی در خیابان ولیعصر باعث شد این خیابان مجددا به‌صورت جاده تغییر شکل بیابد. می‌توان با تجدیدنظر در این خطوط، بار دیگر خیابان ولیعصر را به مقصد شهری تبدیل کرد و بهره لازم را از این سرمایه مهم اجتماعی - فرهنگی، به‌عنوان یک ارزش تاریخی و طبیعی برد.  اگر قرار باشد درختان خیابان ولیعصر هم تجدید حیات شوند، حتما باید این درختان از نوع چنار باشند. حتما باید خطوط تاریخی این خیابان حفظ ‌و لکه‌های اصلی مراکز فرهنگی، هنری، اجتماعی، آموزشی و سیاسی در این خیابان نگهداری و سعی شود، سایر بدنه این خیابان نیز با بخش اصلی همگون و همخوان شود.می‌توان بار دیگر و با وجود آسیب‌های متعددی که در دهه‌های اخیر به خیابان ولیعصر وارد شد، شاهد تجدید حیات مطلوب مهم‌ترین خیابان شمالی - جنوبی تهران و حتی خاورمیانه بود. خیابان ولیعصر اگر بخواهد در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شود، باید آنچه در قوانین ثبت ملی پیش‌بینی شده در این خیابان به منصه ظهور برسد. باید زواید و تعرض‌ها و موارد دیگر در خیابان ولیعصر کنترل شود و با مدیریت واحد فرهنگی شرایط ثبت جهانی این خیابان فراهم شود. وگرنه با تداوم شرایط جدید و ساخت‌وسازها به‌خصوص در بخش شمالی خیابان ولیعصر، ثبت جهانی این خیابان منتفی می‌شود.