موسیقی
سکوت صحنه فجر برای زنان‌آهنگساز
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت ارشاد: موسیقی بانوان، امتیاز تخصصی و درجه کیفی کسب نکرد
ندا انتظامی/روزنامه‌نگار
سی‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر اجرای ویژه بانوان ندارد. اگرچه سال‌ها قبل موسیقی ویژه بانوان هویتی مستقل داشت اما در چند سال اخیر این بخش کم‌رنگ شده. سال گذشته 2گروه کیدی (رومینا تنی) ازهرمزگان و گروه ژن دنگ (آرزو بابادی) در فرهنگسرای نیاوران آن هم در یک روز به اجرا پرداختند، امسال هم این بخش حذف شده است. درحالی‌که در سال‌های قبل خوانندگانی همچون پری زنگنه، شهلا میلانی، نسرین ناصحی، ژیوار شیخ‌الاسلامی در جشنواره در بهترین سالن موسیقی کشور یعنی تالار وحدت اجرای ویژه برای بانوان داشتند.
علی ترابی در مقام مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به این پرسش که چرا در سی‌وچهارمین دوره، خبری از اجرای بانوان نیست به همشهری گفت: «در پاسخ به این پرسش، ابتدا باید ببینیم مقصود از اصطلاح «موسیقی بانوان» چیست؟ نوعی موسیقی که فقط بانوان به اجرای آن می‌پردازند یا اجرای موسیقی صرفا برای بانوان؟ تا آن جا که می‌دانم ژانری به‌عنوان «موسیقی بانوان» وجود ندارد بلکه در کشور ما به‌دلیل محدودیت‌های قانونی و ممنوعیت‌های موجود برای تکخوانی بانوان، کنسرت‌های جداگانه‌ای برای مخاطبان زن برگزار می‌شود. با این توضیح، باید بگویم که در این دوره از جشنواره نیز مانند همیشه، بانوان موسیقیدان در همه انواع موسیقی - از موسیقی نواحی گرفته تا موسیقی کلاسیک حضور دارند و هیچ محدودیتی برای شرکت ایشان وجود نداشته است.»
او در ادامه به این نکته اشاره دارد که امسال هیچ اجرای ویژه‌ای برای بانوان وجود ندارد: «اما امسال فقط جای کنسرتی ویژه بانوان در جشنواره خالی است که علت آن هم محدودیت و ممنوعیت حضور بانوان از سوی جشنواره یا عدم‌فراخوان آن نبوده است، بلکه متأسفانه از میان متقاضیان شرکت در جشنواره هیچ گروه موسیقی‌ای ویژه بانوان امتیاز لازم را از سوی هیأت انتخاب جشنواره به لحاظ تخصصی و درجه کیفی کسب نکرد.» اگر به 11سال قبل برگردیم، در بیست و سومین جشنواره موسیقی فجر،10گروه در بخش موسیقی بانوان حاضر بودند. حال چه اتفاقی افتاده است که طی این سال‌ها موسیقی بانوان به نقطه‌ای رسیده است که امتیاز لازم را از سوی هیأت انتخاب جشنواره کسب نکرده است؟ آیا می‌توان گفت که سیر نزولی موسیقی بانوان رابطه مستقیمی با شرایط سخت کار کردن بانوان موسیقیدان دارد، شرایطی همچون محدودیت نوازندگان خانم دراجراها و عدم‌استقبال گروه‌ها از حضور نوازندگان خانم به‌دلیل مشکلات احتمالی در شهرستان‌ها؟ مدیرکل دفتر موسیقی با این احتمال به‌شدت مخالف است: «به‌هیچ‌وجه. درست است که برای نوازندگی خانم‌ها در استان‌ها مشکلاتی به‌وجود آمد اما در زمینه نحوه انتخاب نوازندگان زن از سوی گروه‌ها من آمار دقیقی ندارم؛ چیزی که هست اینکه مطابق قانون هیچ‌گونه محدودیتی برای انتخاب بانوان نوازنده در گروه‌ها وجود ندارد. در زمینه تکخوانی هم قوانینی حاکم است که ما به‌عنوان دستگاه اجرایی ملزم به اجرای آن و تبعیت از دستورهای ابلاغ شده هستیم.» ترابی عدم‌حضور در سی‌وچهارمین جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر را به عدم‌تمایل خوانندگان زن هم مرتبط دانست: «مشکلی که بارها بانوان خواننده اعلام کرده‌اند فضای حاکم بر اینگونه کنسرتهاست. آنها معتقدند، جو حرفه‌ای بر کنسرت‌های ویژه بانوان حاکم نیست و بیشتر حالت جشن دارند. این یکی از دلایلی است که گروه‌های موسیقی و خوانندگان زن از اجرای این نوع کنسرت دوری می‌کنند.»
اما دلیل دیگری که مدیرکل دفتر موسیقی به کم‌کاری خوانندگان زن مرتبط دانسته مسائل اقتصادی است: «از سوی دیگر به‌دلیل محدودیت مخاطبان و به تبع آن گردش اقتصادی کمتر، آهنگسازان برای خوانندگان زن آهنگ نمی‌سازند، بنابراین اغلب مجبور به بازخوانی کارهای قدیمی هستند.»
با این حال او به‌عنوان مدیری که سال‌ها در حوزه موسیقی در وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی حضور داشته است معتقد است که بانوان در حوزه همخوانی فعال هستند: «در بخش همخوانی که مغایر با قانون نیست، بانوان فعالند. طبق قانون نمی‌توانیم به تکخوانی زنان برای کنسرت عمومی مجوز بدهیم اما متأسفانه در همخوانی و نوازندگی هم اعمال سلیقه فراقانونی می‌شود. درحالی‌که ما بارها از ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان‌ها خواسته‌ایم همراه و همیار گروه‌های موسیقی باشند و برای آنان محدودیت ایجاد نکنند و طبق قانون و مجوز دفتر موسیقی حرکت کنند. از سوی دیگر آموزش آواز طبق مقررات حاکم انجام می‌شود و مشکل و محدودیتی در این مورد وجود ندارد.»
کارنامه جشنواره‌های اختصاصی
سال‌ها پیش 2جشنواره «گل یاس» به همت دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و جشنواره «آوای مهر» به همت مؤسسه نغمه شهر و سازمان فرهنگی و هنری شهرداری تهران برای بانوان هنرمند برگزار می‌شد. 2جشنواره‌ای که با استقبال مخاطبان روبه‌رو شد. جشنواره «گل یاس» از سال 78 تا 84 برگزار شد. در دوره آخر 50گروه متقاضی شرکت در این جشنواره بودند، اما تنها 13گروه توانستند به جشنواره راه بیابند.
این جشنواره بنا به دلایل نامعلوم که می‌توان به تشکیل دولت نهم و تغییر بدنه وزارت ارشاد اشاره کرد تعطیل شدتا به‌عنوان بخش جنبی در جشنواره موسیقی فجر جا بگیرد و در سال‌های بعد این بخش هم به‌تدریج کم شود تا در دوره سی و چهارمین جشنواره موسیقی فجر کلا هنرمندان زن حضور نداشته باشند. اما جشنواره «آوای مهر» 2سال بعد از تعطیلی جشنواره «گل یاس» یعنی سال86 کار خود را شروع کرد. این جشنواره در عمر کوتاه 2ساله خود با استقبال بانوان هنرمند مواجه شد اما سرنوشت این جشنواره هم به تعطیلی انجامید. ترابی در مورد جشنواره اختصاصی بانوان و تأثیر آن بر رشد موسیقی بانوان که بارها توسط مدیران قبل از وعده برگزاری آن داده شده چندان خوش‌بین نیست: «جشنواره مختص بانوان در دوره خودش از نظر کیفی چندان موفق نبود، به همین دلیل در گذر زمان کمبودش به چشم نمی‌آید. به‌نظرم موسیقی بانوان در هر اسمی، چه به‌عنوان فستیوال و چه کنسرت، می‌تواند خودش را نشان بدهد. شاید مهم‌ترین مشکل موسیقی بانوان را در اختصاص ساعت و سالن نامناسب باید جست‌و‌جو کرد. همه مشکلات تکخوانی بانوان برای بانوان، منحصر به مجوز نیست. ساعت مناسب که مخاطب بتواند به‌راحتی بلیت تهیه کند یکی از موارد مهم است، به همین دلیل سالن‌ها باید همیاری کنند و زمان خوبی را به این نوع موسیقی اختصاص بدهند. از سوی دیگر باید از حساسیت‌های موسیقی بانوان کم شود. بعد از گذشت سال‌ها هم هنرمندان و هم مسئولان حفظ موسیقی را بلد هستند تا مشکل خاصی پیش نیاید. برای رشد موسیقی بانوان نیاز است که بخش دولتی و بخش خصوصی به کمک هم بیایند.»
در همینه زمینه :
