تالاب
نگاه منتظر هامون به هیرمند
مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان از توافق دوباره و مشروط ایران و افغانستان برای تأمین حقابه هامون خبر داد
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
تالاب بین‌المللی هامون که در سال‌های پرآبی‌اش 5660کیلومترمربع وسعت داشته، از سه‌گانه هامون صابری، هامون هیرمند و هامون پوزک تشکیل شده و در سیستان و بلوچستان جای گرفته است. هامون در سال 46 در شمار مناطق حفاظت‌شده ثبت و سال 54 نیز به‌عنوان تالاب بین‌المللی شناخته شد. 3820کیلومتر مربع از این تالاب در افغانستان قرار دارد و بیش از 90درصد آب این مجموعه تالابی را رودخانه هیرمند تامین می‌کند. هامون پرآب در سال‌های گذشته باعث رونق معیشت بومیان منطقه بود و دامداران، صیادان و کشاورزان روزهای خوشی داشتند اما کم‌آبی و خشکیدگی آن و عدم‌تحقق حقابه از هیرمند، هامون را به مرگ نزدیک کرد و خشکیدگی ناشی از آن بر گردوغبار این استان افزوده است. مدیران محیط‌زیست پیش از این وعده داده بودند که در سال 96 مشکل هامون برطرف شده و تالاب احیا خواهد شد، اما در ماه‌های پایانی 97 هامون همچنان بی‌آب است.
کشاورزی، حقابه هامون را می‌بلعد
بعد از وعده‌ای که معصومه ابتکار، رئیس پیشین سازمان محیط‌زیست برای احیای دوباره تالاب هامون داد و اقدام خاصی انجام نشد، عیسی کلانتری، رئیس کنونی سازمان حفاظت محیط‌زیست، مهرماه همین امسال در نشست کارگروه احیای تالاب هامون و مقابله با گردوغبار سیستان و بلوچستان با تأکید بر اینکه نباید در مورد تالاب به مردم دروغ گفت و این مهم‌ترین گام در حمایت از مردم است به صراحت اعلام کرد: «مردم باید قبول کنند که هامون دیگر آن هامون پرآب سال‌های گذشته نخواهد بود و این اتفاق هیچ زمان نمی‌افتد.»
ورودی آب به تالاب هامون بسیار کم شده و آنطور که مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان می‌گوید به جز بارش اندکی که در روزهای اول نیمه دوم بهمن‌ماه جاری بارید و کمی تالاب را زنده کرده، اتفاق دیگری نیفتاده است. وحید پورمردان البته امیدوار است پیش‌بینی بارندگی در سیستان هم محقق شود تا وضعیت هامون کمی بهبود یابد. او به همشهری می‌گوید: «رها کردن آب در تالاب هامون، اصلی‌ترین راه نجات این تالاب است. عملیات اجرایی مانند کاشت نهال، جلوگیری از ورود شترها به محدوده تالاب و... هم اگر انجام شود، باز بدون آب فایده‌ای نخواهد داشت. خشکی هامون 2 دهه است به‌دلیل سد‌سازی در بالادست شدت یافته و ورودی آب به این تالاب به‌شدت کم شده به‌گونه‌ای که سال گذشته و تاکنون هیچ ورودی به تالاب نداشته‌ایم. پیش از این سیلاب‌هایی نیز به تالاب وارد می‌شد اما هم‌اکنون به‌دلیل خشکسالی در افغانستان این سیلاب‌ها را نداریم.»
به گفته پورمردان، حقابه محیط‌زیستی که وزارت نیرو برای تالاب هامون در نظر گرفته، 60میلیون مترمکعب در سال است. این میزان حقابه برای ظرفیت تالاب اندک است اما همین میزان هم بعد از رهاسازی در مسیر، برای کشاورزی برداشت می‌شود. پورمردان می‌افزاید: «حقابه‌ها آنطور که باید اختصاص داده نشده. اولویت اختصاص حقابه، ابتدا با آب شرب بود و سپس کشاورزی اما اولویتی به تالاب داده نشد. زمانی که حقابه تالاب اولویت نداشته باشد و بعد از آب شرب و کشاورزی قرار بگیرد، تالاب خشک می‌شود و گردوغبار به ما می‌دهد.»
سیستان و بلوچستان گرفتار گردوغبار است و خشکی تالاب هامون بر این گردوغبار افزوده است. به گفته مدیرکل محیط‌زیست استان، از 3 کانون گردوغبار، اصلی‌ترین آنها کانون خارجی است که در بالای هامون پوزک قرار دارد و بقیه هم داخلی و در محدوده تالاب است. پورمردان به اقدامات انجام شده برای کاهش میزان گردوغبار و مهار کانون‌های داخلی ریزدگرد اشاره کرده و می‌گوید: «مسیرهای ورودی به تالاب هرساله لایروبی می‌شود. 300هکتار نهال‌کاری و ایجاد دایک به‌منظور نگه داشت آب ورودی و انتقال آن به کانون‌های گردوغبار ازجمله اقدامات برای کاهش گردوغبار است.»
شادی سیستانی‌ها از جاری شدن آب در هیرمند
بیستم بهمن‌ماه، بارش‌های مطلوب در افغانستان سبب جاری شدن سیلاب در هیرمند شد؛ بخشی از این سیلاب‌ها از طریق رودخانه هیرمند به تالاب هامون صابری راه یافت و باعث شادی سیستانی‌ها شد. طی 2سال گذشته این نخستین‌بار است که بخشی از سیلاب‌ها از سمت افغانستان سرریز می‌کند و وارد هامون می‌شود. این سیلاب‌ها مقطعی است و هیچ ارتباطی به 820میلیون مترمکعب حقابه هامون ندارد که سال‌هاست دولت افغانستان از ورود آن به هامون جلوگیری می‌کند.
همزمان با ورود این سیلاب‌ها به سمت هامون، وحید پورمردان، مدیرکل محیط‌زیست استان سیستان و بلوچستان گفت: تلاش می‌کنیم آبی را که اخیرا از طریق هیرمند وارد شده به سمت کانون‌های بحرانی گردوغبار هدایت کنیم.
امید برای رهاسازی حقابه
طبق توافقنامه سال 1351، افغانستان متعهد به تامین 820میلیون مترمکعب حقابه ایران است اما به‌دلیل سدهایی که روی هیرمند احداث کرده، حتی سیلاب‌ها هم به‌ندرت به ایران می‌رسند. میزان آبی هم که در سال‌های گذشته وارد ایران شده، سرریز سدها بوده که افغانستان به آن عنوان حقابه را می‌دهد. آنطور که وحید پورمردان، مدیرکل محیط‌زیست سیستان و بلوچستان به همشهری اعلام کرده است، جلوگیری از حقابه هامون توسط افغانستان، معیشت مردم را به خطر انداخته است. به گفته پورمردان، علاوه بر محیط‌زیست، استاندار و مدیرعامل آب منطقه‌ای هم پیگیر حقابه هامون هستند. حدود یک‌ماه قبل نیز طی جلساتی که با حضور وزارت امور خارجه، وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست با مسئولان ذیربط افغانستان برگزار شد، این کشور متعهد شد با محقق شدن شروطی از جانب دوطرف، حقابه هامون را تامین کند.
