موفقیت پنجره تجاری ضدتحریم؛ در گام نخست

احمد میرخدائی/ روزنامه‌نگار
دور زدن تحریم در تجارت با همسایگان راهکاری بود که از چند ماه پیش برای مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا مطرح شد و حالا بررسی آمارهای مربوط به تجارت خارجی از کارایی آن خبر می‌دهد. فعلاً عراق در رقابت تنگاتنگ با چین، به دومین مقصد عمده صادرات کالاهای ایرانی تبدیل شده و پس‌ از آن نیز کشورهای امارات، افغانستان و ترکیه در جایگاه مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران قرار گرفته‌اند.

به گزارش همشهری، در سال جاری، کاهش ارزش ریال، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه صادرات غیرنفتی توانسته با وجود اعمال محدودیت‌های شدید آمریکا علیه روابط تجاری و مالی ایران، راه را برای افزایش تعامل تجاری کشورمان با همسایگان باز کند. در این فرایند، صادرات کالاهای ایران به عراق برای اولین‌بار از صادرات ترکیه به این کشور نیز پیشی گرفته آن‌هم در شرایطی که قاچاق صادراتی از ایران به این کشور در آمارها وارد نشده و کلاً نادیده گرفته می‌شود. سیدحمید حسینی، دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق به رسانه‌ها گفته است: در سال 2018 میلادی، ایران توانسته 8 میلیارد و 750 دلار کالا به عراق صادر کند که 19درصد از صادرات 7میلیارد و 350 میلیون دلاری ترکیه به عراق بیشتر است. آمارهای 10 ماهه تجارت خارجی نشان می‌دهد ایران در این دوره زمانی 36 میلیارد و 350 میلیون دلار کالای غیرنفتی صادر کرده که 56.6 درصد آن معادل 20 میلیارد و 600 میلیون دلار به 15 کشور همسایه و هم‌مرز ایران (به‌استثنای عربستان سعودی) صادر شده است. این رقم در مدت مشابه سال قبل بالغ‌ بر 16.8 میلیارد دلار معادل 47.4 درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران بود.


رشد 22 درصدی صادرات به همسایگان
مقایسه آمارهای تجارت خارجی ایران در دوره‌های 10 ماهه سال‌های 96 و 97 نشان می‌دهد مجموع صادرات ایران به 15 کشور همسایه از 16 میلیارد و 981 میلیون دلار در 10 ماه پارسال، حدود 22 درصد رشد کرده و به 20 میلیون و 600 میلیون دلار در سال جاری رسیده است. این جهش صادراتی در حالی تجربه شده که تحریم‌های اقتصادی عملاً موانع جدی بر سر راه تجارت ایران و اقتصاد جهانی گذاشته و اجازه نداده صادرات کالاهای ایرانی به مدد مساعد شدن شرایط قیمتی ناشی از افت ارزش پول ملی شتاب بگیرد؛ به‌گونه‌ای که در این دوره زمانی با وجود بالا رفتن صرفه صادرات از ایران، مجموع صادرات غیرنفتی کشورمان فقط 2 درصد نسبت به دوره مشابه سال 1396 رشد کرده اما همزمان به‌واسطه ناکامی تحریم‌ها در کنترل تجارت ایران و همسایگان سهم این کشورها از صادرات کشورمان به‌صورت قابل‌توجهی افزایش یافته است.

البته در کنار گشایش‌هایی که باعث شده است تجارت منطقه‌ای ایران رونق بگیرد، مسائلی مانند ممنوعیت صادرات برخی از اقلام توانسته است شتاب این رونق را کاهش دهد. با جهش نرخ ارز و بالا رفتن قیمت کالا در داخل، از ماه‌های پیش دخالت‌های دستوری در حوزه صادرات آغاز شده و صادرات کالاهایی مانند مرغ، تخم‌مرغ، گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی و ... را به‌صورت دوره‌ای ممنوع کرده است؛ درحالی‌که در بازارهای همسایه تقاضای قابل‌ملاحظه‌ای برای این کالا وجود داشته و این ممنوعیت به سدی در برابر توسعه صادرات این بازارها تبدیل شده است. در این وضعیت بخشی از این کالاها به‌صورت قاچاق به کشورهای همسایه صادر می‌شوند که از یک‌ سو بازگشت ارز حاصل از صادرات آنها به داخل محل شبهه بوده و از سوی دیگر به‌واسطه افت کیفیت و عدم رعایت استانداردهای حمل‌ونقل و نگهداری به تخریب سهم بازار ایران انجامیده است.

   چشم‌انداز تجاری ایران و عراق
عراق در شرایطی به اولین مقصد منطقه‌ای و دومین مقصد جهانی صادرات کالا و خدمات ایران تبدیل شده که فقط بخشی از ظرفیت‌های آن در تعامل تجاری با ایران مورد استفاده قرار گرفته است؛ ضمن اینکه تاکنون صادرکنندگان ایرانی به دلیل الزام به بازگشت ارز حاصل از صادرات به این کشور درگیر مسائلی بودند که حالا با رایزنی‌های بانکی 2 کشور در حال برطرف شدن است. هفته گذشته به دنبال سفر عبدالناصر همتی، رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان به عراق، مکانیسم پرداخت مالی 2کشور و جزئیات آن به امضای او و علی العلاق، رئیس‌کل بانک مرکزی عراق رسید و با این اتفاق یک گام تازه برای تقویت مبادلات دوجانبه برداشته شد. در این دیدار طرف عراقی خواستار تأسیس شعب بانک‌های عراقی در ایران شده که مورد موافقت همتی قرار گرفته و عملاً زمینه برچیده شدن اختلافات ارزی صادرکنندگان و بانک مرکزی را فراهم آورده زیرا صادرکنندگان ایرانی به دلیل تعامل با ارزهای محلی همواره نسبت به بازگشت ارز معترض بودند اما با حضور شبکه بانکی در این تعامل، همه حساب‌ها به‌صورت شفاف و با ارز ملی 2 کشور انجام خواهد شد. با انجام این توافق از این‌ پس صادرکنندگان ایرانی می‌توانند از طریق بانک‌های عراقی فعالیت کنند و بانک‌های ایرانی هم می‌توانند در بانک‌های عراقی، حساب دیناری و یورویی داشته باشند.