شهر هوشمند، فرصت‌های آینده

مجید فراهانی،عضو شورای اسلامی شهر تهران/زهره آزادفلاح، مدرس دانشگاه، مولف و پژوهشگر شهری


گسترش سریع محدوده شهرها، حجیم‌تر‌شدن شهرها به وسیله افزایش جمعیت و توسعه زیرساخت‌ها، مرزهای شهرها را مجبور به گسترش به سمت بیرون کرده است و شهرستان‌های کوچک اطراف خود را بلعیده و شهرهای عظیمی با جمعیت بیش از 10میلیون نفر، تشکیل داده‌است. تا سال 2020 شاهد توسعه شهرهای عظیم شبکه شده، یکپارچه و برند شده خواهیم بود. انتظار می‌رود تا سال 2025، بیش از 60درصد از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی کنند. این روند شهرنشینی، اثرات واگرا داشته‌ و آینده زندگی شخصی و پویایی را تحت‌تأثیر خود قرار خواهد داد. درسال 2023، 30کلانشهر در سطح جهان، با 55درصد در کشورهای در حال توسعه هند، چین، روسیه و آمریکای لاتین، وجود خواهند داشت. این شرایط با 8ویژگی هوشمند ازجمله اقتصاد هوشمند، ساختمان‌های هوشمند، جابه‌جایی هوشمند، انرژی هوشمند، فناوری اطلاعات و ارتباطات هوشمند، برنامه‌ریزی هوشمند، شهروند هوشمند و حکومت هوشمند، به تکامل شهرهای هوشمند منجر خواهد شد. حدود 40شهر هوشمند تا سال‌2025 در سطح جهان شکل خواهند گرفت.
از مزایای اقتصادی پیاده‌سازی‌ طرح شهر هوشمند می‌توان به کاهش هزینه‌های تردد شهری، افزایش سرمایه‌گذاری در نتیجه گسترش ارتباطات جهانی، صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌های محدود، تسهیل انجام امور اقتصادی به‌خاطر 24ساعته‌بودن ارائه خدمات و.... اشاره کرد.
همچنین کاهش زمان اتلاف‌شده شهروندان در ترافیک، عرضه بهتر خدمات، توزیع عادلانه‌تر امکانات، کاهش آلودگی محیط‌زیست، افزایش اشتغال و بهبود مدیریت پایدار شهری از ویژگی‌های اجتماعی شهر هوشمند است.
مهم‌ترین اثرات فرهنگی این شهر نیز شامل اطلاع‌رسانی سریع، انتشار نشریات الکترونیکی برای شهروندان، آموزش مجازی، ایجاد کتابخانه دیجیتال، افزایش سواد و ایجاد نوعی جهان‌نگری است که به افزایش رفاه و ارتقای فرهنگ کمک می‌کند. این موضوع به‌ویژه در مورد کلانشهرها اهمیت دارد.
مدیریت زیرسازی شهری، ویژگی اصلی شهرهای هوشمند است و برای دستیابی به این هدف لازم است. استفاده از IT، سکویی را فراهم می‌کند که لایه‌های زیر‌سازی‌ شهری و زیر‌سازی‌ خدمات در امتداد لایه زیرسازی ملی در سطحی بزرگ‌تر با هم متصل شوند. وظایف آن شامل مدیریت اطلاعات، مدیریت عملکرد و عملکرد تجهیزات، فراهم‌کردن مصرف‌کنندگانی با سبک زندگی مطمئن و دریافت خدماتی با درجه بالایی از ارزش‌های افزوده است که به‌طور همزمان درصدد به حداقل رساندن بد‌رفتاری‌ها، اتلاف و بی‌نظمی تجهیزات و دیگر امکانات زیر‌سازی‌ خدمات است.
مشارکت ذی‌نفعان، کلید اصلی شکل‌گیری شهرهای هوشمند است. اگر‌چه دیدگاه 3 حوزه فوق‌الذکر متفاوت است، اما مکمل یکدیگر هستند. صنعت و حاکمیت بازیگران اصلی شهرهای هوشمند هستند که کارکردهای آنان به‌ترتیب تولید دانش، خلق و ثروت اقتصادی‌ و کنترل واکنشی است.
4‌گروه اصلی از ذی‌نفعان در ایجاد شهرهای هوشمند نقش دارند:
1- مردم 2- حاکمیت 3- صنعت 4- دانشگاه‌ها 
به‌علاوه برخی گروه‌های دیگر همچون برنامه‌ریزان، توسعه‌دهندگان، سازمان‌های مالی‌ و سازمان‌های غیردولتی هم لحاظ می‌شوند. هر‌یک از این گروه‌ها شامل ذی‌نفعان متعددی است. به‌عنوان مثال، حاکمیت شامل سیاستگذاران محلی و منطقه‌ای، مسئولان شهرداری و دیگر مسئولان است.

چگونگی ایجاد شهر هوشمند 
ایجاد شهرهای هوشمند، مهم‌ترین بخش مفهوم‌سازی‌ چارچوب است. تمامی ادبیات موضوع بر نقش انکارناپذیر فناوری و ارتباطات، با تأکید بر فناوری به‌عنوان عنصر توانمندساز این چارچوب در حوزه‌های حاکمیتی، اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی، تأکید می‌کند. ادبیات صنعتی رویکردی ابزارمندتر دارد و نهادهای حاکمیتی بر ضرورت خلق شاخص‌ها جهت اندازه‌گیری کارکرد سیستم‌های شهری تأکید می‌کند. چارچوب پیشنهادی برای ایجاد شهر هوشمند شامل فناوری اطلاعات و ارتباطات است که با استراتژی‌های دیگری همچون سرمایه‌گذاری در سرمایه اجتماعی، همکاری ذی‌نفعان مختلف‌ و یکپارچه‌سازی‌ عناصر مختلف شهر ترکیب شده است. این امر مستلزم گردآوری داده و دانش در تمامی حوزه‌ها و از تمامی ذی‌نفعان است و باید این داده از طریق یک شبکه شهری جامع و درهم‌تنیده تبادل شده تا توسعه شهری یکپارچه و مشارکتی انجام شود.

حکمرانی هوشمند 
حاکمیت هوشمند شامل مشارکت سیاسی فعال، خدمات شهروندی و استفاده هوشمند از دولت الکترونیکی است و علاوه بر اینها اغلب به استفاده از کانال‌های ارتباطی جدید، از قبیل دمکراسی الکترونیک نیز ارتباط دارد. فناوری‌های جدید فرصتی برای شروع رابطه‌ای جدید میان دولت‌های محلی و شهروندان، به‌ویژه درخصوص معرفی خدماتی مانند خدمات عمومی آنلاین و استفاده از فناوری‌های جدید برای ارتقای مشارکت عمومی شهروندان در تصمیم‌گیری‌هاست. به‌طور کلی، دولت الکترونیک را می‌توان به‌عنوان مفهومی که شامل بهبود حاکمیت عمومی و ارائه‌ خدمات عمومی، افزایش مشاوره و تصمیم‌گیری و توسعه‌ سیاستگذاری‌های عمومی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات است، ارائه داد.