نمای نزدیک
گریز از سیل با لایروبی رودخانه‌ها
نجار، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور: لایروبی رودخانه‌ها آمادگی کشور را در برابر تغییر اقلیم افزایش میدهد
سیدعلیرضا شریفی| اهواز- خبرنگار:
پس از وقوع سیل در خوزستان برخی از موافقان طرح‌های انتقال آب باز هم بر نظریه وجود آب مازاد در خوزستان تاکید کرده و خواهان انتقال آب این استان به استان‌های دیگر شده‌اند. از سوی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند که وقوع سیل در خوزستان نتیجه کاهش ظرفیت رودخانه‌های این استان است.
وجود یک‌سوم آب‌های شیرین کشور، 5 رودخانه بزرگ و 25 درصد مساحت تالابی کشور در خوزستان سبب شده است در دهه‌های اخیر انتقال آب از این استان به استان‌های فلات مرکزی در دستور کار دولت‌ها قرار گیرد.
نکته مهم این است که در طول سال‌های گذشته رودخانه‌های منطقه به دلیل رسوب‌گذاری و نیز کشت غیرمجاز در بستر آنها ظرفیت واقعی خود را از دست داده‌اند و نیاز است لایروبی شوند تا قدرت خودپالایی‌شان بازگردد و گاه و بیگاه دچار افزایش دبی و سرریز نشوند و آبگرفتگی شهرها و خانه‌های مردم را به دنبال نداشته باشند.
اما موضوع لایروبی رودخانه‌ها در خوزستان پشت گوش مسئولان افتاده و آن‌قدر که اهمیت دارد، تاکنون مورد توجه آنها قرار نگرفته است.
لزوم لایروبی رودخانه‌ها
یک کارشناس مدیریت منابع آب در این زمینه به همشهری می‌گوید: سازمان آبو برق باید لایروبی رودخانه‌ها را در دستور کار قرار دهد تا ظرفیت واقعی رودخانه‌ها، تالاب‌ها، انهار و کانال‌های کشاورزی استان نمایان شود و تصمیم‌گیران حوزه آب بتوانند تصمیم درستی درباره منابع آب خوزستان بگیرند.
«منصور شریفی» می‌افزاید: متاسفانه در سال‌های اخیر اظهارنظرهای غیرکارشناسی زیادی درباره مدیریت منابع آب خوزستان صورت گرفته است. مثلا با یک سیلاب اظهارنظرها درباره انتقال آب و وجود آب مازاد در خوزستان افزایش می‌یابد و 6 ماه بعد خشکسالی به حدی می‌رسد که تامین آب شرب مردم هم به خطر می‌افتد.
وی تاکید می‌کند: در این مساله وزارت نیرو باید ورود فعالانه داشته باشد و با ارائه آمارهای صحیح و دقیق و اظهارنظرهای کارشناسی وضعیت رودخانه‌های خوزستان را اعلام کند.
اثرات و فواید لایروبی
این کارشناس مدیریت منابع آب ادامه میدهد: بارش‌های اخیر در خوزستان از نظر آماری به اندازه میزان بارش در سال‌های نرمال بوده است. بنابراین در خوزستان آب مازاد وجود ندارد، بلکه به دلیل افزایش رسوبات رودخانه‌ها و نیز ساخت و سازها در حریم آنها ظرفیت این رودخانه‌ها نسبت به گذشته کاهش یافته است. همین موضوع سبب می‌شود که با یک بارش ساده دبی آب آنها افزایش پیدا کند.
شریفی می‌گوید: اگر ظرفیت رودخانه‌های خوزستان به حالت طبیعی و گذشته برگردد و انهار فرعی لایروبی شوند، دبی آب رودخانه‌های خوزستان به طور غیرطبیعی افزایش نمی‌یابد و طبیعتا حجم سیلاب‌ها و خسارت‌های ناشی از آبگرفتگی کاهش پیدا می‌کند.
اهمیت لایروبی در سال‌های خشک
این کارشناس با اشاره به خشکسالی تابستان امسال می‌گوید: معمولا اقدامات پیشگیرانه در فصول غیرزراعی انجام می‌شود تا با آینده‌نگری از بروز خسارت در فصول پربارش جلوگیری شود.
شریفی می‌افزاید: با توجه به وقوع سیلاب‌های متناوب در خوزستان و خسارت‌های کلان ناشی از آن در بخش‌های مختلف، تدوین یک نظام‌نامه مدیریت لایروبی رودخانه‌ها و نهرهای کشاورزی در این استان ضروری است؛ یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر.
وی اضافه می‌کند: با وجود وقوع سیلاب‌های ویرانگر در دهه‌های اخیر در خوزستان موضوع لایروبی رودخانه‌ها، انهار و کانال‌های کشاورزی در این استان مورد توجه جدی مسئولان قرار نگرفته و فقط زمانی که سیلاب مخربی جاری می‌شود و فاجعه‌ای رخ میدهد، توجه آنها جلب می‌شود و در آن زمان هم فقط اقدامات روبنایی انجام می‌گیرد.
این کارشناس عنوان می‌کند: توزیع نامناسب آب، دسترسی سخت به آب در پایین‌دست رودها، به هم خوردن ساختار رودخانه‌ها، تصرف حریم و کندی جریان آب به علت وجود موانع مختلف از پیامدهای لایروبی نشدن رودخانه‌ها و نیز نهرهای کشاورزی است که باید برای آن تمهیدات جدی اندیشیده شود.
وزارت نیرو لایروبی رودخانه‌ها را در دستور کار قرار دهد
برخی از کارشناسان و حتی مسئولان معتقدند که خوزستان دچار پدیده تغییر اقلیم شده است و تصمیمات لحظه‌ای در مدیریت منابع این استان خسارت‌های جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در این باره می‌گوید: باید موضوع تغییر اقلیم را بپذیریم. نوع بارش، زمان بارش، بیابان‌زایی، تبدیل برف به باران و... از مسائلی هستند که بر اثر تغییر اقلیم به وجود آمده‌اند و باید این واقعیت را پذیرفت.
«اسماعیل نجار» ادامه میدهد: در این پدیده ما شاهد خشکسالی‌ها و بارش‌های شدیدتری نسبت به گذشته خواهیم بود و این وضعیت باید به درستی پیش‌بینی شود تا بتوانیم آن را مدیریت کنیم.
نجار با بیان این‌که لایروبی رودخانه‌ها یکی از عواملی است که می‌تواند آمادگی کشور را در برابر موضوع تغییر اقلیم افزایش دهد، عنوان می‌کند: تغییر اقلیم باید مورد توجه جدی وزارت نیرو قرار بگیرد تا سطح آمادگی ما در برابر حوادثی مانند سیلاب افزایش پیدا کند.
رئیس سازمان مدیریت بحران کشور در ادامه با بیان این‌که در سیلاب اخیر در استان‌های خوزستان و لرستان خوشبختانه تلفات جانی نداشته‌ایم، می‌افزاید: اما باید به این نکته توجه داشت که بیشترین جایی که تلفات و خسارت‌های مالی بالایی را رقم می‌زند، ساخت‌وساز بی‌رویه در حریم رودخانه‌هاست.
بررسی کارشناسانه درباره لایروبی کارون
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان نیز با تایید کاهش ظرفیت رودخانه‌های این استان می‌گوید: یکی از عوامل سیل اخیر در خوزستان کاهش ظرفیت رودخانه نیسان به دلیل افزایش رسوبات است.
«احمدرضا لاهیجان‌زاده» می‌افزاید: به دلیل خشکسالی 2 دهه اخیر، حجم رسوبات در این رودخانه زیاد و سبب شده است ظرفیت آب آن به نصف کاهش پیدا کند.
وی بیان می‌کند: این رودخانه در گذشته ظرفیت پذیرش 500 میلیون متر مکعب آب را داشت اما در سیل اخیر آب با دبی 250 میلیون متر مکعب نتوانست از آن بگذرد.
لاهیجان‌زاده می‌گوید: رودخانه کارون در مقایسه با دیگر رودخانه‌های کشور بیشترین میزان رسوب‌گذاری را دارد و به همین دلیل باید بررسی شود که آیا لایروبی این رودخانه به صلاح است یا خیر.
لایروبی نشدن رودخانه کرخه
مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان ادامه میدهد: رسوبات موجود در کارون سال‌هاست که تشکیل شده‌اند و آلاینده‌های مربوط به 30 سال گذشته جمع‌آوری و مدفون شده‌اند. با لایروبی این رودخانه این رسوبات آلوده دوباره به سطح آب می‌آیند و در نتیجه ممکن است معایب لایروبی بیشتر از منافع آن باشد. در این مورد سازمان آب و برق باید به صورت تخصصی اظهارنظر کند.
«کیامرث حاجی‌زاده» مدیرکل مدیریت بحران استانداری نیز علت وقوع سیل را در دشت آزادگان لایروبی نشدن رودخانه کرخه در محدوده این شهرستان دانسته که در 50 سال گذشته انجام نشده است.
****
به طور قطع لایروبی رودخانه‌ها و نهرهای خوزستان می‌تواند در پیشگیری از خسارت‌های احتمالی سیل بسیار موثر باشد. حال پرسش این است که چرا نهادهای متولی تاکنون در این زمینه اقدام اساسی انجام نداده و دست روی دست گذاشته‌اند تا سیل هر چند وقت بک بار گریبانگیر این دیار شود؟
