نشست زمین
سنگینی پروژه‌های عمرانی بر خاک سست تهران
رئیس مرکز مدیریت محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران: نشست زمین در تهران به‌دلیل مطالعات ناکافی دراجرای پروژه‌های عمرانی در گذشته است
الهام مصدقی‌راد/خبر‌نگار
2 روز قبل مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران از نشست زمین به میزان روزانه یک میلی‌متر در بعضی مناطق تهران خبر داد و گفت: این میزان در مقایسه با وضعیت جهانی که سالانه معادل 2 تا 3 سانتی‌متر است، بسیار زیاد و البته قابل تامل است. مناطق 16، 17، 18، 19 و 20 مناطقی هستند که دارای فرونشست‌های بحرانی در شهر تهران اعلام شده‌اند. آنگونه که حسن رضوی گفته منطقه ری سالانه 25سانتی‌متر پایین‌تر می‌رود. وقوع فرونشست مسئله جدیدی در کشور نیست و از چند سال پیش در برخی دشت‌ها و مناطق کشور آغاز شده و حالا شدت گرفته است. بهره‌برداری بی‌حساب و کتاب از منابع آب‌های زیرزمینی که عمدتا به‌دلیل حفر چاه‌های غیرمجاز رخ داده، از عوامل اصلی این اتفاق در کشور است؛ کاهش بارندگی در دوره جهان‌گرمایی هم به پیامدهای نامطلوب افت آب‌های زیرزمینی دامن زده است. فرونشست زمین اکنون به یکی از مهم‌ترین عوامل تخریب سرزمین تبدیل شده و علاوه بر دشت‌ها دامن برخی شهرها ازجمله پایتخت را گرفته است.
چندی قبل رضا شهبازی، مدیرکل دفتر مخاطرات سازمان زمین‌شناسی درخصوص فرونشست درتهران گفت: بخش جنوب و جنوب غرب تهران با بیشترین چالش فرونشست همراه هستند و دلیل این فرونشست‌ها اراضی کشاورزی و بهره‌برداری بی‌ضابطه از چاه‌های آب است. به گفته او، وجود رسوبات ریزدانه در این مناطق نیز احتمال فرونشست‌ها را افزایش می‌دهد، درحالی‌که بخش‌های شمالی به‌دلیل رسوبات درشت‌دانه با فرونشست کمتری مواجه هستند. به جز دشت ورامین که اعلام شده 25سانتی‌متر در سال و فرودگاه امام‌خمینی نیز سالانه 5سانتی‌متر فرونشست دارند، این بحران به داخل مناطق تهران آمده و گریبان همان مناطق دارای رسوبات ریزدانه را هم گرفته است. کیومرث کلانتری، مدیرکل سازمان حفاظت محیط‌زیست تهران هم معتقد است: موضوع فرونشست، ناشی از عوامل انسان‌ساخت و همچنین عوامل طبیعی است. او می‌گوید: برای جلوگیری از نشست زمین باید اقداماتی ازجمله مسدود شدن چاه‌های غیرمجاز و جلوگیری از حفر چاه‌های جدید و همچنین جلوگیری از خالی‌کردن سفره‌های زیرزمینی اجرا شود.
نشست زمین در تهران، متفاوت با دشت‌هاست
صدرالدین علیپور، رئیس مرکز مدیریت محیط‌زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران به همشهری گفت: فرونشست، پدیده‌ای است که معمولا خارج از نقاط شهری و در دشت‌ها رخ می‌دهد. دلیل بروز این پدیده بهره‌برداری بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی است اما موضوعی که در داخل مناطق شهری با آن مواجهیم و معمولا عنوان نشست به آن می‌دهیم ماجرای متفاوتی دارد.علیپور تصریح کرد: آنچه موجب نشست زمین در داخل شهرها می‌شود عمدتا به‌دلیل مطالعات ناکافی دراجرای پروژه‌های عمرانی در گذشته است. در سال‌های قبل اطلاعات کافی از مسیر قنات‌ها، مسیرهایی که با خاک دستی پر شده، نقاطی که با خاک مستحکم پرنشده و.. موجود نبوده و در همان مناطق بدون انجام مطالعات دقیق از وضعیت خاک، بارگذاری‌هایی انجام شده که متناسب با استحکام زمین نبوده است. پایین‌دست این بخش‌ها نیز مسئله افت آب‌های زیرزمینی وجود دارد. علاوه براین، اقدامات عمرانی و تونل‌های متعدد شهری و مترو در نقاط شمالی تهران نیز به اجرا درآمده است.علیپور به تفاوت جنس خاک مناطق شمالی و جنوبی اشاره کرده و می‌گوید: هرچه به شمال تهران نزدیک‌تر می‌‌شویم، به‌دلیل نزدیکی به کوه، با خاک مستحکم‌تر و درشت‌دانه مواجهیم اما در جنوب و نزدیک دشت، خاک استحکام کمتری داشته و نرم‌تر است و به همین دلیل این نشست بیشتر دراین نقاط دیده می‌شود.به گفته او روز گذشته پیروز حناچی در نشستی که با مدیران خود داشته بر مسئله فرونشست هم اشاره و بر تشکیل کارگروهی برای بررسی این موضع تأکید کرده است.
فرونشست تهران را تهدید می‌کند
آذر‌ماه امسال روزنامه همشهری در گزارشی با عنوان «فرونشست بی‌بازگشت زمین در تهران» به نتیجه مطالعات محققان ایرانی مرکز تحقیقات علوم زمین آلمان در مورد فرونشست زمین در تهران که در مجله Remote Sensing of Environment به چاپ رسیده، اشاره کرد. تحقیقات مهدی معتق و محمود حق‌شناس نشان داد نشست زمین درحال گسترش به سمت شهر تهران و فرودگاه بین‌المللی امام‌خمینی(ره) است. مطالعات ماهواره‌ای این 2محقق در همان زمان اعلام کرد مناطق 16، 17، 18و 19 تهران و بسیاری از شهرها و روستاهای جنوب غرب تهران ازجمله شهریار، ملارد و اسلامشهر نیز درگیر این مسئله هستند. به گفته معتق، سطوح ناهموار خیابان، جابه‌جایی جدول‌های خیابان، ترک‌های دیوار و حتی کج شدن تعدادی از ساختمان‌ها بر اثر فرونشست زمین در بسیاری از مناطق جنوب غرب و غرب تهران قابل مشاهده است. در همان گزارش به نقل از روبرتو توماس از دانشگاه Alicante اسپانیا آمده بود: نرخ فرونشست زمین در تهران در میان بزرگ‌ترین مقادیر فرونشست ثبت‌شده در جهان قرار می‌گیرد.علی بیت‌اللهی، رئیس بخش زلزله‌شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی هم می‌گوید: در گذشته تلاش‌های بسیاری به‌منظور قانونمند‌کردن استخراج آب در کشور انجام شده اما با وجود این تلاش‌ها، حدود 30هزار چاه آب در اطراف تهران فعال است که به فرونشست زمین دامن می‌زند. معتق نیز می‌گوید: «تغییرات بنیادی در زمینه سیاستگذاری منابع آبی و توجه به برنامه‌های علمی مدیریت پایدار منابع آب و بهینه‌سازی مصرف، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.»
