دومین گام تضعیف شهرداری‌ها

محمود مولایی/ خبر‌نگار
بودجه سال 98 نه‌تنها در واگذاری درآمدهای «مالیات بر ارزش افزوده» به استانداری‌ها سنت‌شکنی کرده ‌است،  بلکه هزار میلیارد تومان از بودجه‌ای را که قرار است صرف پسماندهای شهری شود نیز در اختیار سازمان محیط زیست گذاشته ‌است. واگذاری اختیارات بیشتر به مدیریت شهری اگر چه در برنامه‌های سوم و چهارم و پنجم و حتی در کلیات برنامه ششم توسعه مورد تأکید بود،  اما عملکرد دولت‌ها طی 15 سال گذشته،  هر روز بیانگر کاهش اختیارات مدیریت شهری کشور بوده ‌است.

مصوبات دولت و مجلس راه را بیشتر برای شهرفروشی در شهرها باز کرده‌ است،  این در حالی است که شهرفروشی طی 2 دهه گذشته بیشترین مشکلات را برای شهروندان کشور فراهم کرده ‌است. ماه گذشته شهردار تهران در نشست با اعضای کمیته اجتماعی مجمع نمایندگان تهران در مجلس گفت که اگر در بودجه سال ۱۳۹۸ برای مشکل پسماند کلانشهرها بودجه‌ای درنظر گرفته شود،  به‌طور قطع کمک بزرگی است.

بودجه پیشنهادی برای پسماند اما بنا به اجرای بندهای ث و ص ماده 38 قانون برنامه ششم در اختیار صندوق ملی محیط‌زیست قرار خواهد گرفت. موضوعی که حالا محل بحث قرار گرفته و مدیرعامل سازمان پسماند شهرداری تهران پیشنهاد می‌کند هزار میلیاردتومان تعیین شده در بودجه سال آینده به جای سازمان حفاظت محیط زیست به وزارت کشور داده شود. رضا عبدلی در این رابطه به همشهری گفت: « با توجه به تبصره‌ها قانون برنامه و بودجه سال 1398 تولیدکنندگانی که کالاهای تولیدی‌شان مخرب محیط‌زیست است،  باید در قالب مالیات ارزش افزوده،  عوارض پرداخت کنند. براساس این مهم تولید‌کنندگان و وارد‌کنندگان کالا،  بابت آسیبی که به محیط زیست وارد می‌کنند،  بین یک دهم تا نیم درصد از این تولیدکنندگان مالیات ارزش افزوده دریافت خواهد شد.

با توجه به این بند از تبصره‌ها بودجه برآورد می‌شود که در سال 1398 هزار میلیارد تومان جهت توسعه سیستم مدیریت پسماند در کشور تأمین بودجه خواهد شد. هم‌اکنون با توجه به گستردگی مسئولیت قانونی نظارت بر مدیریت پسماندهای عادی توسط وزارت کشور و بررسی بودجه در مجلس شورای اسلامی، درخصوص مرکز واریز،  محل اعتراض آن وزارتخانه بوده و آنها درخواست دارند تا مرجع تخصیص اعتبار اخذ شده از این ناحیه سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کل کشور باشد.»

او ادامه داد: «حال با توجه به گستره شهرها و روستاهای کشور به‌نظر می‌رسد که تخصیص این اعتبار توسط وزارت کشور می‌تواند اثرات مطلوب‌تری را در مدیریت پسماند داشته باشد. البته این اختلاف‌نظر به هیچ عنوان نمی‌تواند آثار مثبت این تبصره درخصوص مدیریت پسماند را تحت‌الشعاع قرار دهد چرا که هر دو ارگان هدف عالیه‌شان توسعه پایدار محیط زیست است.

در واقع صندوق محیط زیست بیشتر یک ارگان جهت ایجاد تسهیلات در مدیریت محیط زیست بوده و می‌تواند با در اختیار گذاردن وام‌های بلاعوض و سایر تسهیلات،  در توسعه طرح‌های زیست ‌محیطی مشارکت مؤثر داشته باشد؛ بنابراین،  مبلغ برآورد شده با توجه به پایین‌بودن رقم و بالا بودن هزینه‌های سرمایه‌گذاری اولیه،  نمی‌تواند به فاکتور مؤثر در اجرای پروژه‌ها تبدیل شود و بر این اساس است که وزارت کشور در این خصوص نکاتی اصلاحی در این بند از تبصره‌ها بودجه را مدنظر دارد.»

مدیرعامل سازمان پسماند بر این باور است که هزینه‌های بازیافت و تولید انرژی از پسماند بسیار بالا است و هزار میلیارد نیز رقم بالایی به‌حساب نمی‌آید. او عنوان کرد: «به‌طور مثال هم‌اکنون شهرداری تهران درنظر دارد پسماندسوزی به ظرفیت 3200 تن در روز را از طریق مشارکت بخش خصوصی،  تهیه،  نصب و راه‌اندازی کند. براساس بررسی‌های انجام پذیرفته هزینه احداث این سامانه، رقمی بالغ بر 380 میلیون یورو یا حدود 4500 میلیارد تومان است که در این راستا اگر تمامی این رقم در اختیار شهرداری تهران قرار گیرد،  تنها حدود یک‌چهارم هزینه احداث تأمین خواهد شد؛ بنابراین اگر هر شهری در کشور بخواهد وامی بر انجام پروژه‌های مدیریت پسماند از صندوق دریافت کند،  این 1000میلیارد اثر کمی خواهد داشت. به هر حال پروژه‌های کم‌هزینه‌تری نیز در غالب وظایف شهرداری‌ها و دهیاری‌های کل کشور وجود دارد که درصورت تخصیص بودجه به این ارگان‌ها می‌توانیم شاهد بهبود در سیستم هر چند کم نیز باشیم.»

بودجه تحقق نیافته 97
مدیریت پسماند در بودجه سال 97 با اینکه به شهرداری‌ها واگذار شده بود،  اما بودجه هزار میلیاردی برای مدیریت پسماند هیچ‌گاه پرداخت نشد. با توجه به تجربه بودجه 97،  مدیرعامل سازمان پسماند اختصاص اعتبارات به این سازمان را یک گام مثبت ارزیابی می‌کند. رضا عبدلی تأکید کرد: «در بودجه 97 بودجه برای پسماند پیش‌بینی شده بود ولی به‌دلیل مخالفت شدید وزارت صنعت،  معدن و تجارت،  به جایی نرسید. باید به این نکته اشاره کنم که هم‌اکنون شاهد تخلیه پسماند در حاشیه جنگل‌های سرسبز شمال کشور هستیم که این به دلیل عدم‌نصب مناسب سیستم‌های ذخیره‌سازی‌ و جمع‌آوری در این مناطق است که اصلاح آن با اختصاص بودجه‌ای اندک به شهرداری‌ها و یا دهیاری‌های شمال کشور کاملاً امکان‌پذیر است.»

مشاور پارلمانی شهردار تهران اما با انتقاد از اینکه در تبصره 6بودجه سال 98پیشنهاد اخذ هزار میلیارد تومان از عوارض کالاهایی که پسماند مخرب برای محیط‌زیست دارند، داده شده، به خانه ملت گفت: «این هزار میلیارد تومان باید به صندوقی تحت عنوان صندوق محیط‌زیست واریز و برای طرح‌های سوزاندن پسماند و تولید برق و مسائل مربوط به مدیریت پسماند هزینه شود.» داریوش قنبری ادامه داد: «دستگاه‌های متولی و دستگاه‌هایی که براساس قانون این کار به آنها محول شده با آنچه در لایحه بودجه سال 98آمده فاصله زیادی دارند و ما این نگرانی را داریم که سازمان حفاظت  محیط‌زیست با توجه به اینکه وظیفه‌ای در این راستا ندارد نتواند از این منابع در راستای مدیریت پسماند استفاده کند؛ بنابراین این مبلغ باید به شهرداری‌ها بازگردانده شود.»

پیش‌تر یکی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر ضرورت توجه دولت و مجلس به موضوع مدیریت پسماند در بودجه 98تأکید کرده بود. سیدمهدی مقدسی، عضو هیأت‌رئیسه فراکسیون مدیریت شهری مجلس در این رابطه گفته است: «ساماندهی پسماند باید با جدیت دنبال شود و شهرداری‌ها در این رابطه نباید تنها بمانند زیرا به تنهایی از عهده ساماندهی پسماند برنمی‌آیند بلکه دولت و مجلس باید به آنها کمک کنند. انتظار می‌رود سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت بهداشت و سایر وزارتخانه‌ها شهرداری‌ها را در مدیریت و ساماندهی پسماند یاری کنند تا به خوبی بتوانند امر ساماندهی را تحقق بخشند.»

اگر بودجه هزار میلیاردی از طریق صندوق ملی محیط‌زیست به سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران تعلق بگیرد، به‌نظر نمی‌رسد این مبلغ بتواند کمک زیادی به تبدیل پسماند به انرژی کند. مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند گفت: «در هر صورت امیدوار هستیم به‌رغم اختلاف‌نظرهای موجود این بند قانونی هر چه سریع‌تر اجرایی شود و ما شاهد آثار مطلوب آن، چه از طرف صندوق و یا سازمان شهرداری‌ها در کل کشور باشیم.»

   ساخت  160مرکز دفن زباله در تورنتو
بودجه مدیریت پسماند در شهر تورنتو کانادا 478میلیون دلار اعلام شده است. قرار است از این رقم برای تجهیز 7ایستگاه انتقال پسماند در شهر، احداث یک مرکز بازیافت و 2مرکز پردازش زباله استفاده شود. همچنین احداث 160مرکز دفن زباله بسته بندی شده و تجهیز شهر با استفاده از 6/1میلیون سطل زباله با استفاده از مواد آلی که عاری از میکروب باشد، است.