منابع طبیعی
حفاظت از بازمانده‌های هیرکانی مازندران
همشهری از برنامه‌های حفاظتی جنگل‌های استان گزارش می‌دهد
اشکان جهان‌آرای| قائمشهر-خبرنگار:
زمستان فصل درختکاری است. به‌ویژه این روزها که با نزدیک شدن به اسفندماه، فعالیت‌های مربوط به کاشت نهال هم بیشتر دیده می‌شود. نهالکاری در هر جامعه‌ای مورد تاکید است و اگر آن جامعه با مشکلات زیست‌محیطی مواجه باشد، اهمیت آن دوچندان می‌شود.
بعضی از سمن‌های محیط‌زیستی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند تا گامی برای ترویج فرهنگ درختکاری بردارند. یکی از این سمن‌ها، کانون «طبیعت و سلامت مازند» است که از سال 1386 در قائمشهر فعالیت خود را آغاز کرد و چند سال است فعالیت تخصصی در زمینه درختکاری را با گستره فراشهرستانی و مدنظر داشتن اماکن همگانی انجام می‌دهد. این انجمن طرحی به نام «مجموعه باغ‌های هیرکانی» را اجرا کرده و آن را ادامه داده که نگاهی خاص و بومی به درختکاری در مازندران دارد. چندی پیش نیز نهالکاری گونه با ارزش جینکو توسط همین سمن با همراهی تعدادی از فعالان محیط‌زیست و اساتید دانشگاه در محوطه سازمان مرکزی دانشگاه مازندران برگزار شد.
حفاظت از جنگل‌ها
به گفته مدیر انجمن طبیعت و سلامت مازند، «این مجموعه از دو سال پیش زیرگروهی به نام مجموعه باغ‌های هیرکانی تشکیل داد که هدف آن کاشت و احیای گونه‌های بومی درختی مازندران در فضاهای سبز همگانی است».
«کاظم باقرزاده» به همشهری می‌گوید: در واقع کار ما جنگلکاری نیست؛ بلکه با محوریت گونه‌های بومی و کمیاب مازندران، باغ ایجاد می‌کنیم.
بلوط، گیلاس وحشی، نمدار، توسکا، سپیدار، وِولی یا شب خسب، افرا، انجیلی، اِزّار، سرخدار، سفیدپلت و انواع بومی دیگر که در جنگل‌های هیرکانی وجود داشتند و اکنون در معرض خطر هستند، گونه‌هایی محسوب می‌شوند که این انجمن در صورت در اختیار داشتن آنها برای کاشت در مناطقی که امکان حفاظت از این گونه‌ها وجود داشته باشد، تلاش می‌کند.
این فعال محیط‌زیست که آموزگاری بازنشسته است، می‌افزاید: «مدارس، پادگان‌ها، محوطه مساجد و امامزاده‌ها، دانشگاه‌ها، حیاط بیمارستان‌ها و مکان‌های مشابه دیگر را برای کاشت این نهال‌ها انتخاب می‌کنیم. طی این دو سال از قائمشهر تا رویان کاشت نهال را در مکان‌های مشخص انجام دادیم. تاکنون 36هزار اصله نهال بومی و باارزش را در عرصه‌های قابل حفاظت کاشته‌ایم. حتی در روستاها نیز نهال می‌کاریم. هیچ چشمداشتی هم برای اجرای این طرح نداریم و فقط از مسئولان و مردم همکاری می‌خواهیم. به گفته برخی مسئولان، ما در حال انجام کاری هستیم که برخی شرکت‌ها برای انجام آن صدها میلیون تومان پول طلب می‌کنند.»
احیای گونه‌های بومی
باقرزاده معتقد است که فرهنگ‌سازی برای درختکاری و کاشت نهال را باید با ورود به جامعه و دست به کار شدن عملی کرد.
وی می‌گوید: «بعضی از اطرافیان و دوستان می‌گویند درختکاری ما در مقابل غارت جنگل‌ها تاثیری ندارد و به چشم نمی‌آید. اما اگر قرار باشد همه اینطور فکر کنیم، پس چه کسی برای محیط‌زیست و آینده فرزندانمان گام بردارد؟ بلوطی که امروز می‌کاریم 250 سال دیگر هم زنده می‌ماند. آن زمان هیچ کدام از ما زنده نیستیم، اما این درخت‌ها تاثیرشان را خواهند گذاشت و ترسیب کربن را انجام می‌دهند.»
این فعال محیط‌زیست با بیان این‌که با نهالکاری بدون ضابطه و برنامه، به‌ویژه کاشت سوزنی‌برگ‌ها مخالفیم، اظهار می‌کند: «هدف ما احیای گونه‌های جنگل‌های هیرکانی است. هر جا نهالی بکاریم نام آن گونه را نیز کنارش قرار می‌دهیم تا مردم بدانند چه درختی را می‌بینند. به همین دلیل صرفا کاشت نهال برای ما مهم نیست. در واقع تنوع گونه‌های جنگلی و بومی برای ما اهمیت زیادی دارد. اما متاسفانه اداره کل منابع طبیعی می‌گوید امکان این‌که همه گونه‌ها را در اختیار ما بگذارد، وجود ندارد. وقتی به نهالستان نکاچوب رفتیم با وجود این‌که نهال‌های سفیدپلت بسیار زیادی وجود داشت، فقط چند اصله نهال از این گونه به ما دادند. در حالی که ما این نهال‌ها را برای جامعه می‌خواهیم. به همکاری بیشتر مسئولان در تامین نهال‌های بومی و جنگلی نیاز داریم.»
نیاز به همکاری نهادها
باقرزاده نگران از بین رفتن گونه‌های بومی جنگل‌های هیرکانی است و می‌گوید: «سپیدار نمادی برای مازندران است. این درخت نمودار زندگی ما انسان‌هاست، اما دیگر در استان سپیدار نمی‌بینیم. سرخدار را هم در کل مازندران از دست داده‌ایم. وِولی در خراسان به وفور دیده می‌شود، اما در استان که زادگاه این گونه است، کمتر یافت می‌شود. نهال انجیلی، اِزّار و سرخدار و چند گونه دیگر کم یافت می‌شود و اگر هم باشد، گران است. انتظار داریم که در تامین این گونه‌ها استانداری، فرمانداری‌ها و شهرداری‌ها به ما کمک کنند.»
وی با بیان این‌که طرح ما به عنوان یکی از طرح‌های نمونه در سازمان جنگل‌های کشور مورد توجه قرار گرفت، ادامه می‌دهد: «برخی از نهال‌هایی که برای بعضی مکان‌ها انتخاب می‌شوند، بزرگ‌تر از نهال معمولی هستند. در محوطه بیمارستان شهید رجایی بابلسر با همکاری بسیار خوب رئیس این بیمارستان، 190 درخت 5/2 تا 3 متری کاشتیم. چنین فضاهایی نیاز بیشتری به کاشت درخت دارند.»
همکاری نهادها با این انجمن صرفا در قالب تامین نهال محدود نمی‌شود. در اختیار گذاشتن کامیون برای جابه‌جایی نهال‌ها نیز می‌تواند به این مجموعه در انجام رسالت اجتماعی-محیط‌زیستی‌شان کمک کند. نگهداری از نهال‌های کاشته شده از دیگر کارهایی است که به اجرای این طرح کمک خواهد کرد. با این حال برخی نهادها و شهرداری‌ها توجهی به این طرح ندارند. اما اداره کل منابع طبیعی مازندران-ساری تلاش می‌کند که در حد توان و امکان با این مجموعه مردمی همکاری کند.
پشتیبانی منابع طبیعی از طرح
کارشناس اداره جنگلکاری و پارک‌های اداره کل منابع طبیعی مازندران-ساری با بیان این‌که یکی از وظایف ما که در شمال کشور زندگی می‌کنیم حفظ ذخایر جنگلی است، به همشهری می‌گوید: «کاری که این دوستان انجام می‌دهند در خور ستایش و ماندگار است. توجهشان به ترکیب گونه‌ای متفاوت نیز جای تشکر و حمایت دارد. ما نیز در اداره کل باید اهتمام بورزیم تا این محیط سبز که در آن قرار داریم را با این ترکیب گونه‌ها حفظ کنیم.»
«بهرام وهاب‌زاده» درباره کمک به طرح باغ‌های هیرکانی بیان می‌کند: «این که همه خواسته‌ها برای تامین گونه‌های مختلف را برآورده کنیم شاید در توان ما نباشد، اما هر چقدر توانایی داشته باشیم، کمک می‌کنیم. تا الان همین کار را کرده‌ایم. البته پیشنهاد می‌شود که یک نهضت مردمی در این راستا ایجاد شود. برای ایجاد یک نهضت مردمی معمولا مدیران تلنگر می‌زنند و مردم پای کار می‌آیند. باید مردم راغب شوند که به تولید و کاشت و نگهداری نهال بومی روی بیاورند.»
وی به دریافت تقاضاهایی برای صدور مجوز تولید نهال‌های بومی جنگلی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «شاید نیت این متقاضیان اقتصادی باشد، اما نتیجه خوبی برای محیط‌زیست دارد. به همین دلیل باید بخش خصوصی را برای فعالیت در تولید این نهال‌های بومی و خاص تشویق کنیم. سمت و سوی نگاه ما باید بیشتر مردمی باشد تا کار ماندگار شود. نهضت فضای سبز یک انقلاب محیط‌زیستی است که باید مردم در آن پای کار بیایند.»
هدف مشترک
کارشناس اداره جنگلکاری و پارک‌های اداره کل منابع طبیعی مازندران-ساری با اشاره به در پیش بودن اسفندماه و هفته منابع طبیعی، درباره ایجاد هماهنگی با نهادهای دولتی برای همکاری با پروژه‌هایی مانند باغ‌های هیرکانی اظهار می‌کند: «یکی از وظایف ما ایجاد هماهنگی و تقویت مشارکت دوایر دولتی و شهرداری‌ها با این مجموعه‌هاست. در اداره کل، اداره ترویج و مشارکت‌های مردمی وجود دارد که در راه ایجاد همین بستر هماهنگی فعال است. تا جایی که توان داشته باشیم با اجرای این طرح همکاری می‌کنیم، زیرا هدف ما مشترک است و در راستای نهضت گسترش و حفاظت از فضای سبز کار می‌کنیم.»
