خطر در کمین مسجد کهنسال کاشان

عاطفه علیان|   اصفهان- خبرنگار:


 مسجد جامع کاشان، قدیمی‌ترین بنای تاریخی این شهر با قدمتی هزارساله، این روزها و در بارندگی‌های اخیر آسیب‌های جدی دیده است. 

گنبد و مناره‌های مسجد آسیب دیده‌اند و در حیاط مسجد ریختگی گچ مشهود است. دیوارهای دورتادور حیاط ترک برداشته و قسمتی از پشت بام نم‌زدگی دارد. پایه‌های مسجد، طرف ایوان در حال نشست است. وقتی همان 2 سال پیش، شبستان روبه‌روی گنبد تخریب شد، هزینه چندانی برای مرمتش نیاز نبود و می‌شد در همان مرحله اول با اندک هزینه‌ای مرمت شود، اما نشد و امروز هزینه‌های کلانی گریبان میراث فرهنگی کاشان را گرفته است که از عهده آن برنمی‌آید.


کمبود اعتبار

سرپرست اداره میراث فرهنگی کاشان می‌گوید: برای حفظ و نگهداری مسجد جامع کاشان می‌توان مغازه پای مناره را در کوچه خرید و آزادسازی کرد یا کف حیاط را تعویض کرد و حتی به کاوش‌های باستان‌شناسی در شبستان زیرزمین ادامه داد، اما همه این اقدام‌ها هزینه‌بر است. تخصیص اعتبارات برای نگهداری بناهای تاریخی کاشان که از حدود 15 استان کشور بناهای تاریخی باارزش‌تری دارد، به حداقل رسیده است.
«مهران سرمدیان» می‌افزاید: از سال 89 تا اواخر 92 و 93 با اعتباری معادل یک میلیارد و 500 میلیون ریال اقداماتی برای مرمت مسجد جامع کاشان صورت گرفته است. اما در چند سال اخیر، اعتباراتی پیشنهاد شده که تخصیص نیافته است. بیستم آبان سال جاری هم درخواست اعتبار کردیم و پیگیر این موضوع هستیم تا بتوانیم این اعتبارات را با سازمان برنامه و بودجه و سازمان میراث فرهنگی برای ادامه مرمت‌ها به کار گیریم.


 4 سال بی‌توجهی

آخرین بار 4 سال پیش بود که مسجد جامع کاشان که در گذر زمان بارها توسط حکام کاشان، عبدالکریم و ابن محمدحسین محمدکاظم اصفهانی مرمت شده است، یک بار دیگر رنگ مرمت‌کاران را دید. امروز اما زیر نظر میراث فرهنگی، اداره اوقاف و امور خیریه و هیات مذهبی اباالفضل (ع) که از 120 سال پیش در این محل مراسم مذهبی برگزار می‌کرده، اداره می‌شود.

معاون اداره میراث فرهنگی کاشان می‌گوید: شهرستان کاشان بناهای تاریخی بسیاری دارد. بدیهی است که با این تعداد آثار ثبت‌شده و اعتبار تخصیص داده‌شده میزان رسیدگی به بناهای تاریخی کم خواهد شد. مسجد جامع کاشان با توجه به اهمیتی که دارد، حدود سال 88 تا 89 و 91 تا 93 مرمت شده است.

«حمیدرضا زیارتی» با اشاره به میزان مرمت‌ها می‌گوید: آواربرداری سنگینی از پشت بام‌ها صورت گرفته که حدود 160 میلیون تومان هزینه داشته و اقدامات باستان‌شناسی و تعمیرات اساسی هم انجام شده است. تزئینات کتیبه و نقاشی‌های زیر گنبدخانه هم مرمت شده، اما هنوز ترک‌ها و آسیب‌هایی وجود دارد که نیاز به مرمت دارد و در چند سال اخیر، به علت کمبود اعتبارات، اقدامی برای نگهداری و مرمت مسجد جامع کاشان صورت نگرفته است.

وی اذعان می‌کند: مکان‌هایی در شهر کاشان هست که به مراتب نیاز به مرمت بیشتری دارند. مسجد جامع وضعیت خطرناکی ندارد. با این حال، چند بسته پیشنهادی در سال‌های اخیر برای حفظ این بنا ارائه کرده‌ایم. در لیست درخواستی تخصیص اعتبارات برای سال97 و 98، مسجد جامع هم بوده که 300 میلیون تومان برای مرمت آن پیشنهاد دادیم. 

البته خوشبین نیستیم محقق شود، چون میراث فرهنگی هر سال 20 تا 30 طرح را آن هم با مبالغ جزئی می‌تواند مرمت کند. زیارتی ادامه می‌دهد: مسجد جامع زیر نظر اداره اوقاف و هیات امنای مسجد اداره می‌شود. یکی از مهم‌ترین هیات‌های مذهبی کاشان در این مسجد فعالیت می‌کند.

انتظار می‌رود در نگهداری مسجد هزینه‌هایی متقبل شوند و در حفظ آن کوشاتر باشند. معاون اداره میراث فرهنگی و گردشگری کاشان اظهار می‌کند: اگر در 10 سال اخیر آماری گرفته شود، مرمت مسجد جامع کاشان جزو 10 بنای اول از نظر میزان هزینه بوده است. شهرستان کاشان زیرمجموعه استان اصفهان است که بزرگ‌ترین استان تاریخی کشور محسوب می‌شود. میراث فرهنگی استان اصفهان باید متناسب با شهر کاشان و بناهای موجود، تخصیص اعتبارات لازم را فراهم کند.


مرمت 150 میلیون تومانی

عضو هیات امنای مسجد جامع کاشان درباره همراهی این هیات با میراث فرهنگی کاشان می‌گوید: قسمت تخریبی مسجد نیاز به اعتباری بالغ بر 150 میلیون تومان دارد. اگر هزینه کمتری نیاز داشت، هیات امنا آن را پرداخت می‌کرد. اما مسجد بنایی عادی نیست و باید زیر نظر میراث فرهنگی نگهداری شود و مخارج آن هم سنگین است.

«علی عباسی» تاکید می‌کند: هیات امنا بر پشتوانه مالی کمک‌های مردمی استوار است و با کمک اداره اوقاف تنها می‌توان هزینه‌های جزئی مسجد از قبیل آب، برق و تلفن را تامین کرد.
مسئول دفتر فنی اداره میراث فرهنگی کاشان نیز می‌گوید: از سال 89 تا 92 مرمت کامل بخش‌های شبستان‌های اصلی، تزئینات گنبدخانه، ساماندهی حیاط، کاوش‌های باستان‌شناسی، مرمت شبستان و زیرزمین صورت گرفت که هزینه‌ای بالغ بر 200 میلیون دربرداشت. در این سال‌ها اعتبار ملی تخصیص داده نشد و اعتبارات استانی هم که پیشنهاد داده می‌شد دیگر تخصیص داده نشد.

«سمیه فرهادی» تاکید می‌کند: در تاریخ 20/8/97 حدود 200 میلیون اعتبار برای مسجد جامع در نظر گرفتیم و درخواست اعتبار ملی از سازمان میراث فرهنگی کردیم، چون اعتبار استانی هر سال در فرمانداری کاشان و با نظر رئیس اداره میراث فرهنگی کاشان مصوب می‌شود. ضمن این‌که هر سال اعتبارات استانی برای شهرستان کاشان یک میلیارد و 300 میلیون تومان برآورد می‌شد، ولی سال 97 این رقم به 650 میلیون تومان رسید که تخصیص آن هم 50 درصد است؛ یعنی حدود 325 میلیون تومان. با این اوصاف، قطعا نمی‌توان به تخصیص اعتبارِ بیشتر امیدوار بود و مرمت این بنا هم با اعتبارات موجود غیرممکن به نظر می‌رسد.


کشف در دل مسجد جامع کاشان

«ولی احمدپور» کارشناس تاریخ، درباره اهمیت مسجد جامع کاشان به همشهری می‌گوید: اخیراً شبستانی تحتانی در طبقات زیرین مسجد کشف و شناسایی شده است که تمام آن با خشت‌های خام 40 در 40 سانتی‌متری ساخته شده است. با این کشف، قدمت مسجد جامع کاشان به سده‌های نخست اسلامی نسبت داده می‌شود. این مسجد دارای گنبدی آجری با مقصوره و ایوان مرتفع، صحن وسیع، شبستان‌های بزرگ تابستانی و زمستانی است که در دوران آل‌بویه و بازسازی سلاجقه تجدید بنا شد. از این دوره مناره آجری زیبایی در مسجد به یادگار مانده با کتیبه‌ای آجری به خط کوفی که تاریخ 466 قمری روی آن ثبت شده است. بعد از آن، مسجد در دوران صفویه دچار الحاقات و مرمت‌هایی شد. زلزله 1192 قمری باعث ویرانی بخشی از آن شد که در 1207 قمری به طور اساسی بازسازی شد.