بازار کساد کتاب

 بهناز عبداللهی|‌  قزوین - خبرنگار:


قزوین به‌عنوان یک شهر دانشجویی تنها 30 مرکز انتشار کتاب دارد و از بین این 30 مرکز تنها 8 یا 9 مرکز فعال هستند. برای توزیع کتاب‌های چاپ‌شده نیز شاید تنها به تعداد انگشتان دست کتاب‌فروشی وجود داشته باشد. این تعداد کتاب‌فروشی نیز کمتر به فروش کتاب‌های تخصصی در حوزه‌های مختلف می‌پردازد و به مکانی برای فروش کتاب‌های کمک‌درسی و دانشگاهی یا لوازم تحریر تبدیل شده است.

این شرایط در حالی بر وضعیت کتابخوانی و صنعت نشر استان حاکم است که مدیران و مسئولان شهری مدعی برنامه‌‌ریزی برای تحقق توسعه پایدار در استان هستند؛ شکلی از توسعه که توسعه انسانی و لزوم پرورش و تربیت نیروی انسانی آگاه، مطلع و متخصص اساس آن را تشکیل می‌دهد. برای آگاهی از مشکلات صنعت نشر استان و راهکارهای برون‌رفت از آن به سراغ بخشی از دست‌اندرکاران این حوزه رفتیم.


ضرورت فرهنگسازی 

مدیر انتشارات مینودر با اظهار تاسف از پایین بودن سرانه مطالعه کتاب در استان گفت: یکی از مشکلات عمده حوزه نشر به وضعیت فرهنگی و سرانه مطالعه بازمی‌گردد. با ورود انواع رسانه‌های مجازی، تعداد مخاطبان کتاب بسیار کاهش پیدا کرده است. در حوزه مطالعه کتاب نیز برنامه‌‌ریزی و فرهنگسازی اصولی وجود ندارد. به میزانی که برای مصرف چیپس و پفک تبلیغ می‌شود برای کتاب نمی‌شود.

عباس محمدی ادامه داد: دستگاه‌های متولی امور فرهنگی باید به طور جدی در این حوزه فعالیت و با همکاری و همفکری، مشکل پایین بودن سرانه مطالعه کتاب را برطرف کنند؛ چراکه وقتی در جامعه‌ای مصرف کالاهای فرهنگی از جمله کتاب پایین باشد، اخلاق و فرهنگ کمرنگ می‌شود و دنبال کاهش آگاهی و دانش، آسیب‌های اجتماعی و روحی و روانی را نیز در پی خواهد داشت. 


نویسندگان ضعیف

محمدی اضافه کرد: مشکل دیگر در صنعت نشر نویسندگان هستند. نویسندگان یا از مسائل و دغدغه‌های روز بی‌اطلاع هستند یا به آنها ورود پیدا نمی‌کنند؛ به همین دلیل نوشته‌های آنها از سوی نسل جوان و قشر فرهنگی که بزرگ‌ترین مخاطبان رسانه هستند، مورد استقبال قرار نمی‌گیرد. البته نویسندگان جدیدی نیز هستند که به‌روز هستند، ولی اغلب این نویسندگان تبحر و تجربه کار بالایی ندارند و آثار آنها در حوز‌ه‌های تخصصی نویسندگی دچار ضعف است.

محمدی مشکلات ناشران را متاثر از مسائل اقتصادی و فرهنگی موجود در جامعه دانست و توضیح داد: مشکلات اقتصادی و معیشتی به مردم فرصت و فضای رسیدگی به امور فرهنگی را نمی‌دهد. در حال حاضر دو قشر دانشجو و فرهنگی بیشترین مصرف‌کننده‌های کتاب هستند که هر دو به دلیل مشکلات اقتصادی و گران بودن کتاب از خرید آن امتناع می‌کنند.

ممیزی کتاب‌ها و سیاست‌های مسئولان در حوزه نشر کتاب مشکل دیگری است که صنعت نشر را دچار اشکال کرده است. طولانی شدن زمان کسب مجوز و برخوردهای گاه سلیقه‌ای در حوزه ممیزی، ناشران و نویسندگان را با سرگردانی فکری و کاری مواجه کرده است.

این آشفتگی به حدی است که گاهی کتابی که بارها اجازه نشر گرفته است به دلیل تغییر کسانی که ممیزی می‌دهند دیگر اجازه نشر نیافته است یا این‌که در دوره‌ای به یک کتاب اجازه نشر داده نمی‌شود اما در دوره‌ای دیگر داده می‌شود.مدیر انتشارات مینودر حمایت‌های تبلیغی و مالی را از راهکارهای بهبود وضعیت نشر استان دانست و افزود: باید به حوزه نشر و کتاب یارانه تعلق بگیرد. 


ناکارآمدی سیستم توزیع کتاب

مدیر انتشارات سایه‌گستر نیز با تایید مشکلات ذکر‌شده گفت: تنها ناشرانی که کتاب‌فروشی دارند می‌توانند در حوزه توزیع فعال باشند و ضمن تهیه سرمایه نشر، کتاب‌های خود را به فروش برسانند؛ در حالی که بقیه ناشران یا کتاب‌ها را به مولفان می‌سپارند یا با گرفتن 50 درصد تخفیف از مولف، مسئولیت توزیع را تقبل می‌کنند. اگر کتاب‌ها به فروش نرسید نیز آنها را پس می‌دهند. این مسئله مشکلات عدیده‌ای برای مولف و نویسنده به وجود می‌آورد و باعث می‌شود کتاب‌های آنها روی دستشان بماند. این مسئله ناکارآمد بودن سیستم توزیع کتاب را نشان می‌دهد که در کار صنعت نشر نیز اخلال ایجاد و چرخه نشر را ناکارآمد می‌کند. 

حسین مافی ادامه داد: نبود قانون کپی‌رایت مسئله دیگری است که فروش کتاب را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. از هر کتاب یک نسخه خریداری و چند کتاب در دی‌وی‌دی‌های فشرده کپی می‌شود و با قیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت کتاب‌های اسکن‌شده به فروش می‌رسد. گاه دیده می‌شود که کتاب‌ها بدون اجازه مولف و مترجم در فضای مجازی و اینترنت قرار داده شد‌ه‌اند. 
وی نبود همکاری بین دستگاه‌های مختلف متولی امور فرهنگی را ضعف بزرگ استان در زمینه توسعه فرهنگ کتاب‌خوانی دانست و توضیح داد: دستگاه‌های مختلف مانند آموزش و پرورش، فرهنگ و ارشاد و سایر دستگاه‌ها هر یک جداگانه و صرفا برای رفع تکلیف فعالیت‌هایی را در این حوزه انجام می‌دهند؛ در حالی که نیاز به یک کار اساسی و اصولی وجود دارد. 


رتبه قزوین

مافی وضعیت نشر و چاپ کتاب استان را در مقایسه با استان‌های دیگر مطلوب بیان کرد و گفت: قزوین از سال 93 تاکنون ببش از صد عنوان کتاب منتشر‌شده داشته است و در حال حاضر بعد از تهران، اصفهان و مشهد در زمینه نشر رتبه پنجم کشوری را دارد. 
مدیر انتشارات سایه‌گستر ادامه داد: هرچند بسیاری از کتاب‌هایی که در دولت قبل اجازه انتشار نداشتند در دولت جدید اجازه نشر گرفته‌اند و زمان رسیدگی به وضعیت ممیزی کتاب‌ها و دادن اجازه برای انتشار آنها از یک ماه به یک هفته تقلیل پیدا کرده است، ولی هنوز مشکلات این صنعت بر جای خود باقی هستند. 


سرانه مطالعه در قزوین 

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان قزوین از اهتمام این نهاد برای افزایش سرانه مطالعه در قزوین خبر داد و گفت: سرانه مطالعه در قزوین فقط 15دقیقه است که به هیچ وجه زیبنده استانی با این قدمت و پیشینه فرهنگی نیست.
«رویا اسماعیلی» با اشاره به ضرورت مطالعه برای گروه‌های مختلف افزود: باید برای ترویج، شناسایی و تبلیغ کتاب و کتاب‌خوانی تلاش کنیم، زیرا اگر کتاب جای خود را در زندگی ما پیدا کند، بسیاری از مشکلات و آسیب‌های جامعه رفع می‌شود. وی ادامه داد: در استان قزوین 31 هزار متر‌مربع فضای کتابخانه‌ای ایجاد شده است که برای رسیدن به نقطه مطلوب به رشد 3 تا 4 برابری آن نیازمندیم و البته دور از دسترس نیست. از مجموع اعضای کتابخانه‌های عمومی استان 55 درصد را دانش‌آموزان، 20 درصد را کودکان و 10 درصد را دانشجویان و باقی را سایر اقشار تشکیل می‌دهند.

اسماعیلی اضافه کرد: استان قزوین دارای 34 کتابخانه نهادی و 29 کتابخانه مشارکتی با بیش از 882 هزار جلد کتاب است که زمینه مطالعه و ارتقای دانش گروه‌های مختلف را فراهم کرده است.
مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان قزوین با اشاره به غلبه رسانه‌های دیجیتال و فضای مجازی بر کتابخوانی بیان کرد: فضای مجازی و کتاب‌های دیجیتال جایگزین مناسبی برای کتاب‌ نیست و اطلاعاتی که با مطالعه کتاب به دست می‌آید، در فضای دیجیتال فراهم نمی‌شود.


مشکلات نویسندگان

نویسندگان از افرادی هستند که بیش از هر قشری در جامعه با حوزه نشر سروکار دارند و چگونگی عملکرد و توانایی‌های صنعت نشر در معرفی و توزیع مناسب آثار آنها تاثیر بسزایی دارد. 
مهدی نعیمیان یکی از نویسندگان جوان استان درباره وضعیت نشر استان گفت: وضعیت نشر استان قزوین تفاوت چندانی با بقیه استان‌ها ندارد و مانند همه مناطق کشور به دلیل کمبود سرانه مطالعه، دچار رکود است. وی ادامه داد: واقعیت این است که قبل از وضعیت نشر باید وضعیت اقتصادی استان و مردم را مورد بررسی قرار داد؛ چراکه وضعیت نشر متاثر از وضعیت اقتصادی ناشران است.

در حال حاضر ما ناشری نداریم که از لحاظ اقتصادی توانمند باشد و بتواند با سرمایه خود به انتشار و توزیع کتاب بپردازد. شرایط به گونه‌ای است که ناشر کتاب‌ها را با مشارکت و سرمایه نویسنده و مولف چاپ می‌کند و گاهی کار توزیع را نیز به خود نویسنده می‌سپارد؛ یعنی در این میان ناشر فقط یک واسطه است که از امتیاز نشر خود استفاده می‌کند. نعیمیان با بیان این‌که از سال 84 به بعد ممیزی کتاب‌ها سختگیرانه‌تر شده است، افزود: سختگیرانه‌تر شدن شرایط کسب مجوز برای چاپ کتاب و ممیزی‌های گاه سلیقه‌ای به بازار نشر کتاب در کشور آسیب زده است. 


طرح پایتخت کتاب ایران 

عضو کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر قزوین با اشاره به ضرورت پیگیری طرح‌های موفق سایر استان‌ها در قزوین برای افزایش سطح مطالعه گفت: بومی‌سازی طرح‌های انجام‌شده در استان‌های موفق می‌تواند به افزایش سرانه مطالعه در استان کمک کند.محسن حق‌شناس طرح «پایتخت کتاب ایران» را یکی از طرح‌های خوب و مناسب در این زمینه برشمرد و افزود: برای انتخاب استان قزوین به‌عنوان پایتخت کتاب ایران باید اقدامات بسیاری انجام شود که با توجه به فعالیت گسترده دیگر استان‌ها نیازمند گسترش و برنامه‌‌ریزی جدی‌تر در این خصوص هستیم.

حق‌شناس با اشاره به عقب‌ ماندن قزوین از سایر استان‌ها اضافه کرد: باید از ظرفیت بخش خصوصی و تشکل‌های مردمی، صنایع و مراکز آموزشی-ورزشی بهره بیشتری برد تا ارتقای سطح فرهنگی را در استان شاهد باشیم.
وی با اشاره به نقش مدیریت شهری در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی گفت: ارتقای سطح فرهنگ عمومی و شهروندی از وظایف کمیسیون فرهنگی شوراست و خروجی برنامه‌های عملیاتی ارائه‌شده باید موجب بالا بردن سرانه مطالعه در استان شود.