گزارش
در پس عکس‌های یادگاری مسئولان با آسیب‌های اجتماعی
یک تخت مددسرا تنها سهم بی‌خانمان‌ها از شهر
سال 1392 مدیرعامل وقت سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران برای نخستین‌بار و به‌صورت رسمی اعلام کرد که «هیچ کارتن‌خوابی در شب‌های سرد زمستانی تهران یخ نزده است.» تا آن زمان بی‌خانمان‌ها جایگاهی در شهر نداشتند، ولی با مرگ بی‌خانمان‌ها در سال‌های پیش از 92، موجی از انتقادات به سوی شهردار و شهرداری هجوم آورد و مدیریت شهری را بر آن داشت با 9سال تاخیر درصدد اجرای مصوبه‌ای از شورای شهر بر‌آید. طبق این مصوبه، شهرداری ملزم به «شناسایی و جمع‌آوری بی‌خانمان‌ها و متکدیان در سطح شهر و تحویل آنها به مراکز نگهداری» است. همین الزام ساخت مددسراهای تهران (که به گرمخانه معروف شد) را کلید زد.
در ابتدای امر بی‌خانمان‌ها بنا به دلایلی خاص (بیشتر ترس دستگیری توسط پلیس) از آمدن به مددسراها خودداری می‌کردند اما گشت‌های 137 مامور به انتقال بی‌خانمان‌ها به گرمخانه‌ها شدند و با این روند جایگاه مددسراها برای بی‌خانمان‌ها هم مشخص شد. مددسراها به‌دلیل ارائه غذا و جای گرم با استقبال برخی از بی‌خانمان‌ها روبه‌رو شد. از سوی دیگر قوانین حضور در مددسراها نیز در راستای سلامت و بهداشت بی‌خانمان‌ها به مرور زمان تغییر کرد و آنها در لحظه پذیرش ملزم به استحمام، ویزیت توسط پزشک مقیم، پوشیدن لباس فرم و... شدند.
بازدیدها و عکس‌های یادگاری
این مددسراها به‌ویژه مددسرای منطقه 12 علاوه بر بی‌خانمان‌ها مسئولان زیادی را به خود دید‌ه‌اند. حسن خلیل‌آبادی از مددسراها بازدید کرد. محمدعلی نجفی (شهردار تهران) دقیقا 7روز پس از تکیه بر مسند شهرداری و به دست گرفتن سکان مدیریت شهری با همراهی الهام فخاری (رئیس شورای استان تهران و رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران) و بهاره آروین (عضو هیأت رئیسه شورای شهر تهران) از محله شوش، هرندی، مددسرای مردان در منطقه 12 و مددسرای بانوان بازدید کردند. محمدرضا عارف و فریده اولادقباد (نمایندگان تهران) همراه محمدجواد حق‌شناس (رئیس کمیسیون فرهنگی- اجتماعی شورای شهر تهران) هم در 29مهرماه از محله هرندی و مددسرای منطقه 12 بازدید کردند تا مشکلات و آسیب‌های اجتماعی را به چشم ببینند. عارف پس از این بازدید گفت: «کاش خواب دیده بودم!» اما با گذشت تقریبی 4ماه هنوز اقدام خاصی درخصوص این مناطق صورت نگرفته و نمایندگان مجلس در مورد حساسیت و آسیب‌هایی که به چشم دیدند، گزارشی از تصمیم‌گیری‌هایشان به مردم و رسانه‌ها ارائه نکرده‌اند.
بااین حال در این مددسراها عکس‌ها گرفته می‌شود، مسئولان همچنان به این مناطق و مددسراها می‌آیند و با اظهار تأسف از وضعیت موجود می‌روند اما به گفته مدیران مددسرای منطقه 12 هنوز در جهت توسعه و اسکان اضطراری بی‌خانمان‌های مناطق به‌ویژه منطقه 12 در شرایط بحرانی اقدامی صورت نگرفته است. این در حالی است که فعالان اجتماعی طرح‌هایی درخصوص پذیرش اضطراری در شرایط بحرانی به معاونت خدمات اجتماعی ارائه کرده‌اند. طرح مورد نظر، درباره اسکان اضطراری خیابان‌خواب‌های منطقه12 در تالار یاس بوده که درست روبه‌روی مددسرای این منطقه و بلااستفاده است. مددسرای کنونی جوابگوی مددجویان منطقه شوش، دروازه‌غار و هرندی نیست و شهرداری نیز با اجرای این طرح موافقت کرده است. اما اجرای این طرح به تامین اعتبار سازمان خدمات اجتماعی احتیاج دارد. از سوی دیگر سازمان خدمات اجتماعی نیز اعلام کرد که با کمبود نقدینگی مواجه است و به‌زودی این اعتبار تامین خواهد شد تا مرکز اسکان اضطراری بی‌خانمان‌های منطقه 12 راه‌اندازی شود.
محرومیت بانوان در مددسراها
هم‌اکنون مناطق 19،16،10،7،3،2 مددسرا ندارند. شهرداری تهران در 16منطقه دیگر تهران امکان اسکان اضطراری و دائمی 1265 بی‌خانمان را در 16مددسرا (5 مرکز اضطراری و 11مرکز دائمی) فراهم کرده است. در این میان، سهم بانوان بی‌خانمان فقط یک مددسرای دائمی است. از این مددسرا (با نام نیلوفرآبی) نیز مانند سایر مددسراها توسط اعضای کمیته اجتماعی شورای شهر تهران بازدید شد و نبود پزشک مقیم، کمبود دارو، نداشتن لباس فرم و اجباری نبودن استحمام مددجویان زن از بزرگ‌ترین مشکلاتی بود که به چشم می‌آمد اما هیچ‌کدام از این مشکلات به اندازه مسیر ناهموار بانوان برای دستیابی به این مددسرا خودنمایی نمی‌کرد. این مددسرا حدفاصل تهران- کرج، در پیکان‌شهر، جایی خارج از شهر پایتخت بنا شده است. دسترسی به این مددسرا علاوه بر گشت‌های137 شهرداری و ارجاع از سوی کلانتری‌ها، از طریق مترو میسر می‌شود؛ مترویی که 300،400 متر با مددسرا فاصله دارد و بانوان مددجو باید این فاصله را در حاشیه اتوبان پیاده‌روی طی کنند تا خود را به مددسرا برسانند.
سؤال اینجاست که با وجود مشکلاتی که مددسرای بانوان دارد، واقعا یک مددسرا با ظرفیت 100نفر که 30درصد آن (به‌دلیل دسترسی سخت) مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد، برای بانوان خیابان‌خواب کافی است؟ علی صادقی، معاون حمایت‌های اجتماعی سازمان خدمات اجتماعی شهرداری در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «مراکز خصوصی مانند خانه‌خورشید در منطقه 12، انجمن، مؤسسه پایان کارتن‌خوابی و دیگر NGOها و سازمان‌های مردم‌نهاد مشکلات و معضلات بانوان را رصد و با تمام قوا ساماندهی می‌کنند. به‌دلیل مسئولیت مدنی و مشارکت مردم حل مسائل بانوان خیابان‌خواب حرفه‌ای‌تر انجام می‌شود.»
وی با اشاره به اینکه مددسرای بانوان خارج از شهر تهران است، می‌افزاید: «گشت‌های شهرداری به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند و در صورت لزوم بانوان را به مددسرا ارجاع می‌دهند. با وجود این، برنامه‌ریزی کردیم که مجتمع بهاران منطقه21 و 2 را به بانوان اختصاص دهیم تا در شرایط ویژه و اسکان اضطراری به کمک ما بیایند.»
صادقی در توضیح گشت‌های شهرداری که بانوان را به مددسرا انتقال می‌دهد، می‌گوید: «از 30گشت شهرداری، 5گشت به بانوان اختصاص دارد. مددکاران این گشت‌ها نیز بانوان هستند و صرفا به کودکان و بانوان خدمات ارائه می‌دهند. با این وجود در شرایط بحرانی و وضعیت اضطراری گشت‌های بانوان و مردان تفکیک فعالیتی ندارند و به همه کمک می‌کنند تا از بروز مشکل یا حادثه جلوگیری کنند.»
مددسراهای سیار
در شرایط بحرانی شهرداری، بی‌خانمان‌های مناطقی که از داشتن مددسرای اضطراری و دائمی محرومند را به مناطق معین و منطقه‌های دیگر انتقال می‌دهد یا از مددسراهای سیار (اتوبوسی) برای اسکان آنها استفاده می‌کند؛ مددسراهایی که در سال گذشته به کمک شهرداری آمد اما فاقد هرگونه امکانات پزشکی و بهداشتی است. در این اتوبوس‌ها جای خواب، لباس گرم، پتو و غذا به خیابان‌خواب‌ها داده می‌شود اما ارائه غذای گرم همیشگی نیست. در حقیقت اگر خیران غذایی به شهرداری برسانند، بین مددجویان تقسیم می‌شود و در غیراین‌صورت با شیر و کیک از آنها پذیرایی می‌شود.
بی‌خانمان‌هایی که در مددسراهای سیار اسکان دارند، استحمام نمی‌کنند. اگر مددجویی نیاز به خدمات نظافت و بهداشت داشته باشد به مددسرای خاوران انتقال داده می‌شود و اگر به درمان نیاز باشد به سامانسرای اسلامشهر (مرکز شبانه‌روزی مردان شهرداری) و سامانسرای لویزان (مرکز بانوان) انتقال و در آنجا پذیرش می‌شود. شاید استفاده از اتوبوس‌های سیار به‌عنوان مددسرا ایده خوبی به‌نظر برسد اما نبود پزشک و حمام در این مددسراها باعث سرعت در اشاعه بیماری‌های مسری همچون هپاتیت و... می‌شود. مددسراهای سیار مُسکنی است مقطعی که می‌تواند، عفونت را در بدن آسیب‌های اجتماعی افزایش دهد.
طبق آمارهای غیررسمی 17 تا 20هزار خیابان‌خواب در تهران وجود دارند که فقط 1265نفر از آنها را می‌توان اسکان داد. در حقیقت مدیریت شهری ظرفیت اسکان کمتر از یک‌دهم بی‌خانمان‌ها را در پایتخت دارد. شاید سازمان‌های مردم‌نهاد و فعالان اجتماعی بخشی از این خلأ را پر کنند اما تهران با همه توان حتی یک‌دهم بی‌خانمان‌ها را نمی‌تواند اسکان دهد؛ این در حالی است که جاگذاری برخی مددسراها درست نبوده و دسترسی آسانی ندارند و هزینه جاری بیشتری برای شهرداری در پی دارد؛ چرا که انتقال بی‌خانمان‌ها به مددسراها با گشت‌های 137 شهرداری آسان می‌شود. به‌دلیل دسترسی سخت به مددسراها از تمام ظرفیت این مددسراها استفاده نمی‌شود؛ در حالی که هزینه نگهداشت مددسراها وجود دارد.
