زمین‌های خشک گِرمی جان گرفت

سیدمهدی حسینی |  اردبیل-  خبرنگار:


شهرستان گرمی مغان با هزار و 725 کیلومتر مربع مساحت، دارای مناطق کوهستانی و شیب‌دار وسیعی است که به دلیل فرسایش خاک ناشی از جریان سیلاب‌ها، با تخریب مواجه شده بودند. طرح‌های آبخیزداری به منظور کنترل سیل و رسوب در این منطقه آغاز شده است و با ساختن بند‌های آبخیزداری در دره‌های روستا، چشمه‌ها و آب‌های زیرزمینی که قبلا خشک شده بودند، جان تازه‌ای گرفته‌اند. 

سدهای زیرزمینی با هدف مهار آب‌ها و جلوگیری از وقوع سیلاب‌ها ساخته می‌شوند و این موضوع در تقویت اراضی آبخور به دلیل کنترل منابع آبی بسیار حائز اهمیت است. خارج شدن آب از دسترس به دلیل وقوع سیلاب‌ها، ضرورت اجرای سدهای زیرزمینی را مهم می‌کند. کمک به تغذیه سفره‌‌های زیرزمینی، کاهش حجم رسوبات وارده به سدهای استان، افزایش تولید علوفه در مراتع، تامین آب مورد نیاز دامداران در قالب بندهای خاکی، کمک به اراضی زراعی در قالب بن‌سای‌ها(کاشت گیاهان در خاک‌ کم‌عمق) با هدف حفظ رطوبت و اصلاح اراضی شیب‌دار در قالب کشت نهال‌های مثمر از جمله اهداف ایجاد سد‌های آبخیزداری به شمار می‌رود. 

بر این اساس اجرای طرح‌های آبخیزداری در مناطق کوهستانی و شیب‌دار شهرستان گرمی از سوی دولت به صورت جدی به اجرا گذاشته شده است. هر چند با در نظر گرفتن کم‌آبی‌های امروز استان، توجه بیشتر به این بند‌های آبخیزداری کم‌هزینه، اما زود بازده در دیگر شهرهای اردبیل ضرورت دارد. 


تخصیص اعتبار برای طرح‌های آبخیزداری 

رئیس منابع طبیعی شهرستان گرمی در گفت‌وگو با همشهری با بیان این‌که امسال یک میلیارد و 330 میلیون تومان اعتبار به شهرستان اختصاص یافته است، اظهار می‌کند: 21 درصد حوضه‌های آبخیز استان مربوط به شهرستان گرمی است و این شهرستان از نظر ضرورت اجرای بندهای آبخیزداری در اولویت قرار دارد. تا‌کنون عملیات آبخیزداری در حوزه روستای سید جوادلوی بخش انگوت شهرستان گرمی انجام شده که شامل عملیات مکانیکی 8 بند سنگ ملاتی به حجم 5 هزار متر مکعب است. 

«امیر بدرزاده» هدف از اجرای طرح‌های آبخیزداری را کنترل سیل و رسوب، تقویت سفره‌های آب زیرزمینی و پوشش گیاهی بالادست طرح‌ها عنوان می‌کند و می‌افزاید: آب ذخیره‌شده در پشت بندها، با جذب شدن در لایه‌های زمین، موجب تقویت سفره‌های زیرزمینی شده و در پایین‌دست‌ها به شکل چشمه، قنات یا کهریز عمل می‌کند. 

این مسئول آبخیزداری را یکی از مهم‌ترین راه‌های تولید آب عنوان می‌کند و می‌گوید: بیشتر طرح‌های آبخیزداری شهرستان گرمی به علت خشکسالی و ضعف پوشش گیاهی بخش انگوت، در این بخش اجرا شده و در این حوزه‌ها در مساحت 410 هکتار عملیات بیولوژیکی صورت گرفته است. 

وی ادامه می‌دهد: در عملیات بیو‌لوژیکی با استفاده از گونه‌ای درختی بومی و اصلاح‌شده منطقه از قبیل بادام، گردو، سماق، آلبالو، سنجد، صنوبر و گل محمدی به مساحت 12 هزار هکتار در حاشیه‌های سد‌های آبخیزداری با مشارکت اهالی نهال کاشته شده و برای این منظور 8 هزار اصله نهال رایگان در بین بهره‌برداران توزیع شده است.


بارقه‌های امید بین اهالی 

یکی از اهالی روستای سید جوادلوی بخش انگوت گرمی می‌گوید: خشکسالی‌های اخیر باعث خشک شدن آب رودخانه‌ها و چاه‌های آب روستا شده است. همچنین سفره‌های زیرزمینی را به‌شدت کاهش داده و این موضوع بارقه‌های امید را در دل کشاورزان دامداران و ساکنان از بین برده بود.  «محمد فلاحی» با اشاره به اجرای طرح‌های موثر آبخیزداری برای رفع خشکسالی در اراضی این روستا عنوان می‌کند: توزیع و ارسال رایگان گونه‌های درختی کم‌آب‌بر و اقدام به خرید بذر یونجه از سوی منابع طبیعی از دیگر اقدامات پسندیده برای تغییر الگوی کشت در این منطقه بود. 

«نصرت ایمانی» یکی دیگر از اهالی این روستا بیان می‌کند: طرحی که اداره منابع طبیعی در این منطقه اجرا کرده است خیلی به کمک ما آمد، به طوری که با ساختن این بند‌های آبخیزداری در دره‌های روستا، چشمه‌ها و آب‌های زیرزمینی که قبلا خشک شده بودند، جان تازه‌ای گرفتند. سد‌های آبخیزداری فشار سیل را گرفته و با نگه داشتن رسوبات در پشت خود مانع از بین رفتن راه‌ها و زمین‌ها می‌شود. تعدادی از اهالی روستای غفارکندی بخش مرکزی گرمی هم با اشاره به بند آبخیزداری اجراشده در بالادست این روستا، نقش آن را در تقویت منابع آب زیرزمینی این منطقه و تولید آب به صورت چشمه‌سارها غیرقابل انکار دانسته و سهم آن را در خلق چشم‌انداز و طبیعتی زیبا نیز، مهم ارزیابی می‌کنند.


طرح‌های نیمه‌تمام تکمیل می‌شوند

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل هم عنوان می‌کند: بیش از 70 درصد عملیات مکانیکی طرح‌های آبخیزداری از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی در استان اردبیل اجرایی و عملیاتی شده است. تلاش و جدیت برای اجرای پروژه‌ها و طرح‌های باقیمانده در این حوزه در سطح استان ادامه دارد.  وی تاکید می‌کند: قرار گرفتن 533 هزار هکتار اراضی در سد سبلان 73هزار هکتار در سد یامچی و 386 هزار هکتار در سد عمارت بر اهمیت حوضه‌های آبخیز استان افزوده است.

«شهامت هدایت» با بیان این‌که تعهدات اجرای طرح‌های بیومکانیکی و بیولوژی به طور کامل در حوضه‌های آبخیز از محل صندوق توسعه ملی انجام شده است، عنوان می‌کند: بیش از 210 میلیارد ریال اعتبار برای اجرای طرح‌های جامع آبخیزداری از محل صندوق توسعه ملی برای استان اردبیل اختصاص یافته است. این طرح‌ها در 11 حوزه در حال اجراست و به علت وضعیت اقلیمی حاکم بر استان 30 درصد بقیه پروژه‌ها به محض مساعد شدن شرایط جوی اجرا خواهند شد که در این زمینه برنامه‌ریزی‌های لازم انجام می‌شود تا بتوانیم شاهد تکمیل و اجرای این پروژه‌ها به صورت کامل باشیم.


اختصاص 200 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی 

«خلیل آقایی» معاون وزیر جهاد کشاورزی و رئیس سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در سفر به شهرستان گرمی و در بازدید از بندهای در دست احداث آبخیزداری در حوزه شهرستان در گفت‌وگو با همشهری اظهار می‌کند: مبلغ 200 میلیون دلار از محل صندوق توسعه ملی در اختیار سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قرار گرفته و نهضت آبخیزداری در استان اردبیل هم به تناسب سایر نقاط کشور به قوت در حال انجام است. تمام پیشرفت‌ها، تلاش‌ها و بازدیدها از فعالیت دو چندان و قابل قبول در استان اردبیل به‌خصوص در گرمی حکایت دارد. 


طرح‌های آبخیزداری؛ یک تیر و چند نشان

براساس آمار رسمی منتشرشده، طی 16 سال گذشته، از 475 سیلاب ثبت‌شده در استان اردبیل، 142 مورد، یعنی بیشترین جریان سیلاب، در شهرستان گرمی اتفاق افتاده است. کارشناسان حوادث غیرمترقبه، تخریب بستر و حریم رودخانه‌ها، فرسایش خاک، از بین رفتن مزارع، باغ‌ها و کشتزارها، تخریب تاسیسات زیربنایی و تغییر شرایط زیست‌محیطی را از صدمات زیان‌بار سیلاب‌ها دانسته و با توجه به ضرورت مقابله پیشگیرانه با این پدیده طبیعی، بر اهمیت اجرای بندهای آبخیزداری تاکید می‌کنند.

صاحب‌نظران محیط‌زیست هم با استقبال از اجرای بندهای آبخیزداری، آب جمع‌شده در پشت بند و سرسبزی حاشیه آن را محیط‌زیستی مناسب برای رشد و نمو گونه‌هایی از جانوران و پرندگان عنوان می‌کنند. در نظر برخی از فعالان صنعت شیلات هم، بندهای آبخیزداری، بی‌شباهت به استخرها و مزارع پرورش ماهی نیستند و با احداث این بندها، ضمن تحقق اهداف مدنظر در کنترل سیل و رسوب، می‌توان از ذخیره آب آن به عنوان مزرعه پرورش و تکثیر انواع ماهی استفاده کرد. از دیدگاه کارشناسان مدیریت منابع آب، در مناطقی که خشکسالی یا فصلی بودن رودخانه‌ها موجب فقر منابع آب زیرزمینی شده، بهترین شیوه تولید آب و احیای منابع آن توسعه طرح‌های آبخیزداری است. 

کارشناسان مدیریت منابع آب همچنین معتقدند بهترین راهکار برای جلوگیری از تجمع رسوب در پشت سازه سدها، که لایروبی و تخلیه آن مستلزم تخلیه سد و صرف زمان و هزینه هنگفتی است، اجرای بندهای آبخیزداری است و تنها بندها می‌توانند از ورود رسوبات موجود در جریان رودخانه‌ها و سیلاب‌ها به پشت سدهایی که با زحمت ساخته شده‌اند،‌جلوگیری کنند.