حفظ میراث کهن با کمک مردم

فاطمه کاظمی-ناهید زندی‌صادق|‌ همدان - خبرنگار:


صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی در راستای دستیابی به ماده 114 برنامه چهارم توسعه در سال 1384 تشکیل شد و طی چند سال گذشته به منظور جلب مشارکت بخش خصوصی برخی از بناهای تاریخی و فرهنگی واجد شرایط را برای بهره‌برداری به بخش خصوصی واگذار کرده است. این کار اگر درست و اصولی صورت گیرد، می‌تواند بخشی از هزینه‌های دولتی مربوط به حفظ و احیای ابنیه تاریخی را کم کند. البته برخی از این واگذاری‌ها با انتقادات و اما و اگرهایی همراه بوده و هست که باید سختگیری و نظارت بیشتری روی کار بهره‌برداران انجام شود. برخی از افراد که موفق به انعقاد قرارداد با صندوق حفظ و احیا شده‌اند در این اماکن اقدام به فروش بلیت می‌کنند و برخی بخشی از بنا را به افراد دیگر اجاره می‌دهند و تغییراتی را در بناهای تاریخی ایجاد می‌کنند که با اصول مرمت چندان همخوانی ندارد.

 یکی از بناهایی که در همدان از سوی این صندوق به بخش خصوصی واگذار شده ‌است «حمام حاج محمدسعید» معروف به «حمام محله قلعه» است که یادگار دوره قاجار است. این حمام مدتی به عنوان موزه مردم‌شناسی در معرض دید عموم قرار داشت و امروزه به عنوان یک رستوران سنتی شهره است. به مناسبت برگزاری جشنواره‌های فرهنگی از جمله جشنواره «کرسی‌نشینی» در این مکان با صمد قربانی‌سپهر، مدیر و بهره‌بردار حمام قلعه همدان، به گفت‌وگو نشسته‌ایم.


‌‌حمام قلعه تا به یک رستوران و موزه تبدیل شود، چه راهی طی کرده است؟

حمام قلعه یکی از آثار تاریخی به جا مانده از دوره قاجار است که می‌توان گفت از نظر وسعت، زیربنا، معماری خاص و طاق‌های بلند و آجرکاری در کشور بی‌نظیر است. این بنا تا اواسط دهه 60 همچنان به عنوان حمام عمومی مورد استفاده قرار می‌گرفته و از اوایل دهه 60 تا اوایل دهه 70 متروکه مانده بود. این حمام اوایل دهه هفتاد از سوی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری استان خریداری و اوایل دهه 80 مرمت آن آغاز شد و از سال 1387 به عنوان موزه مردم‌شناسی فعالیت خود را آغاز کرد. از سال 1388 با واگذاری به بخش خصوصی به عنوان رستوران و موزه مردم‌شناسی به صورت همزمان مورد استفاده قرار گرفته است، ولی بعد از 4 سال بهره‌بردار قبلی رفت و بعد از 2 سال تعطیلی، ما این بنا را تحویل گرفتیم. تحویل بناهای تاریخی از طریق صندوق احیا و مرمت آثار تاریخی که در تهران مستقر است، انجام می‌شود و ما نیز از طریق شرکت در مزایده، این بنا را تحویل گرفتیم. 9 ماه مرمت و آماده‌سازی بنا طول کشید و از نوروز 96 این رستوران و موزه فعالیت خود را از سر گرفت.

‌‌مرمت این بنا چقدر هزینه برده است؟

مرمت و نگهداری آثار تاریخی آن هم با این وسعت و در شرایطی که این بنا زیرزمین هم قرار گرفته و همیشه در معرض رطوبت است، باید به صورت مدوام باشد و یک دلسوز آثار تاریخی و کسی که آشنا با مرمت آثار تاریخی است بالای سر بنا باشد. اصرار صندوق احیا و واگذاری بناهای تاریخی برای واگذاری این بناها به اهل آن برای این است که این آثار حفظ شوند. در کشور ایران بناهای تاریخی زیادی وجود دارد که سازمان میراث فرهنگی قادر به مرمت و نگهداری از آنها نیست؛ اما اگر بخش خصوصی اهلیت این موضوع را داشته باشد، هم می‌تواند بنا را نگهداری و حفظ کند و هم سعی در اشتغالزایی داشته باشد. ما در سال 96 برای مرمت اولیه این بنا 150 میلیون تومان هزینه کردیم و همچنان برای نگهداری از آن هزینه می‌کنیم. تجهیز آشپزخانه و دکور نیز جداست. به هر حال در کنار حفظ بنا، شان آن نیز باید حفظ شود.

‌‌انتقادی که از شما می‌شود این است که شما فقط روی فرهنگ ترکی کار می‌کنید. برای مثال فقط اجرای موسیقی ترکی دارید و نقالی‌هایتان هم ترکی است.

ما فرهنگ ترکی را از فرهنگ همدان و در کل فرهنگ اصیل ایران جدا نمی‌دانیم. در کنار برنامه‌های ترکی برنامه «آمیرزا» در این جشنواره برگزار می‌شود که مخصوص گویش خاص همدانی است و حسن رمضانی هنرمند شناخته‌شده همدانی در این جشنواره برنامه اجرا می‌کند. سعی کردیم از موسیقی لری نیز استفاده کنیم. هنوز در همدان گروه قوی موسیقی لری وجود ندارد که ما از آنها دعوت کنیم. این نقص باید جبران شود که بخشی از بار آن بر دوش صدا و سیماست. به همین دلیل مجبور شدیم از گروه‌های استان‌های دیگر دعوت کنیم. در استان‌های دیگر هم جشنواره‌هایی برپاست و گروه موسیقی لری نتوانست به همدان بیاید؛ اما در برنامه‌های آتی سعی می‌کنیم این خلا را جبران کنیم.

شما که احیای یک اثر تاریخی را تجربه کرده‌اید و با مسائل مختلف آن درگیر بوده‌اید، آیا به دیگران نیز پیشنهاد می‌کنید وارد این عرصه شوند و در جهت حفظ بناهای تاریخی استان با میراث فرهنگی همکاری کنند؟

موضوع فقط حفظ بناهای تاریخی نیست، بلکه باید تلاش برای رسیدن به اهداف را به فرهنگ تبدیل کنیم؛ چراکه در سال‌های اخیر یک شبه به همه چیز رسیدن به فرهنگ تبدیل شده است. کار کردن در بناهای تاریخی سخت است و تلاش مضاعفی می‌خواهد. در مقابل توقع ما همکاری بیشتر نهاد متولی است. ما در پله‌های اول هستیم و کشورهای رقیب ما در حوزه گردشگری از خیلی سال‌های پیش کار در این زمینه را آغاز کرده‌اند. در قدم نخست بخش دولتی باید از بخش خصوصی حمایت کند و بعد از آن بخش خصوصی راه خود را خواهد یافت. من جوانان را به این کار دعوت می‌کنم؛ چراکه بناهای زیادی قابل واگذاری هستند و می‌توان در این زمینه خیلی کار کرد. 


حمام قلعه، میزبان جشنواره‌های فرهنگی 

به تازگی جشنواره فرهنگی «کرسی‌نشینی» در حمام قلعه همدان برگزار شده است. «صمد قربانی‌‌سپهر» مدیر و بهره‌بردار این حمام قدیمی در این باره به همشهری توضیح می‌دهد: جشنواره کرسی‌نشینی در جهت حفظ فرهنگ بومی همدان بوده است، چون این وسیله خاص مناطق کوهستانی است و یک سنت اصیل و دنباله‌دار محسوب می‌شود. از آنجایی که من روستایی‌زاده هستم و خاطرات خوشی از زمستان‌های دهه شصت دارم، یادم هست یکی از دلایل شعف کودکان آن زمان این بود که اواخر پاییز، مادران کرسی می‌گذاشتند و پدران و پدربزرگ‌ها و اعضای فامیل به‌خصوص شب‌ها دور کرسی می‌نشستند و تا صبح نقل می‌گفتند. فال سوزن و فال‌های دیگر می‌گفتند و برنامه‌های دیگری اجرا می‌کردند. فضای تاریخی حمام قلعه می‌تواند بهانه‌ای برای دورهم جمع شدن همدانی‌ها و حتی مسافران باشد.

وی درباره برنامه‌های فرهنگی دیگری که در حمام قلعه برگزار شده است نیز اظهار می‌کند: امرار معاش ما از طریق رستوران‌داری است و به هر حال باید برای درآمدزایی نیز برنامه‌هایی اجرا کنیم. اما اولا براساس مفاد قرارداد ما با صندوق احیا و واگذاری بناهای تاریخی، واگذاری بناهای تاریخی به صرف بهره‌برداری اقتصادی نیست و بهره‌بردار ملزم است شان بنا را با اجرای برنامه‌های فرهنگی حفظ و فضای دلنشین ایرانی و اسلامی در بنا ایجاد کند. دوم این‌که ما نیز براساس تعلق خاطری که به این بنا و نیز فرهنگ اصیل این سرزمین و به خصوص فرهنگ اصیل مردم همدان داریم، چنین برنامه‌هایی را برگزار می‌کنیم. 

قربانی‌سپهر اضافه می‌کند: ما در یک قرن اخیر خیلی از آداب و رسوم زیبای ایرانی را از دست داده‌ایم . اولین هدف ما از اجرای برنامه‌های فرهنگی احیای همین آداب و رسوم و سنت‌هاست. قبلا نیز برنامه سفره هفت‌سین را برگزار کردیم و شرطمان این بود که اصالت‌ها حفظ شود و ظروفی که در آن استفاده می‌شود، صنایع‌دستی ایرانی و مربوط به استان خودمان باشد. یک بار نیز جشنواره غذا برگزار کردیم و شرطمان پخت غذاهای سنتی ایرانی بود. دو بار برنامه شب‌نشینی یلدایی اجرا کرده‌ایم. اکنون نیز در حال برگزاری جشنواره کرسی‌نشینی هستیم و اواخر زمستان با جمع‌شدن کرسی‌ها، باز هم سفره هفت‌سین پهن خواهیم کرد.