تبدیل تهدید به فرصت

مسعود پویا

وقتی سیما ریاحی (هدیه تهرانی) پرستار بیمارستانی که مهندس خاکپور (حمیدرضا افشار) دوست محمود بصیرت (فریبرز عرب‌نیا) در آن بستری بود، بعد از خروج از بیمارستان داخل ماشین محمود نشست، سیگار روشن کرد و با او وارد رابطه شد، فقط درام فیلم «شوکران» پیش نرفت، حاشیه‌های فیلم هم از همین‌جا آغاز شد. ارائه چنین تصویری از پرستار در انتهای دهه70 برای سینمای ایران زیادی جسارت‌آمیز بود. شوکران از دوم فروردین79 روی پرده آمده بود و در 2هفته تعطیلات نوروزی قافیه را به فیلم «دختران انتظار» (رحمان رضایی) که نیکی کریمی و پارسا پیروزفر بازیگرانش بودند، باخته بود. تعطیلات که تمام شد، روزنامه‌ها نامه اعتراض‌آمیز پرستاران را علیه فیلم چاپ کردند. در نامه‌ای که خطاب به رئیس جمهور نوشته شده و رسانه‌های منتقد دولت با تیترهای درشت به استقبالش رفته بودند، این درخواست مشهود بود: «توقیف شوکران». در بخشی از نامه پرستاران که علاوه بر فیلم شوکران از فیلم «شیدا» ساخته‌ کمال تبریزی که پیش از آن اکران شده بود نام برده، چنین آمده: «در این فیلم‌ها که متاسفانه تعدادشان هم کم نیست، تنها عشوه‌گری‌ها، بداخلاقی‌ها، توهین، ارتباطات نامناسب بین همکاران، بیماران و... مطرح شده، در هیچ کدام به مدرک بالای تحصیلی، ایثار آنان در جبهه‌های جنگ و فداکاری‌های آنان اشاره‌ای نشده است. اما جدیدا نمونه‌ای بسیار وقیحانه اکران شده که اقدامات خلاف عرف جامعه ما را به تصویر می‌کشد... ما با توجه به هتک حرمتی که از این قشر زحمتکش شده است، اعتراض شدید خود را به جامعه سینماگران اعلام نموده و تقاضای عدم‌پخش این فیلم را در سینماهای کشور داریم».

درخواست جمعی از پرستاران که به اکران شوکران معترض بودند در نهایت به جایی نرسید. افخمی در پاسخ معترضان به سیگار کشیدن هدیه تهرانی از مادربزرگ خودش مثال زد که زنی مذهبی بوده که سیگار هم می‌کشیده و ارجاعی هم به ترانه معروف فرهاد داد: «خوبی زنی بود که سیگار می‌کشید».

جنجالی که پرستاران به پا کردند و رسانه‌ها هم پوشش دادند در نهایت به نفع شوکران عمل کرد و دقیقا بعد از این اعتراض صنفی، فروش فیلم بالاتر رفت و در نهایت هم پرفروش‌ترین فیلم اکران سال شد. شوکران تنها چندهفته بعد از اینکه کارگردانش با رأی میلیونی شهروندان به نمایندگی مردم تهران برگزیده شده بود، اکران شد. بهروز افخمی به عنوان یکی از نمایندگان جبهه مشارکت (حزب پیروز انتخابات مجلس ششم) از حمایت مطبوعات دوم خردادی بهره‌مند بود.

در فروردین سال1352 پرستاران اعتراض مشابهی به فیلم «آرامش در حضور دیگران» ساخته ناصر تقوایی کرده بودند که نتیجه‌اش توقیف فیلم پس از تنها یک هفته اکران بود. بعدها گفته شد اعتراض پرستاران بهانه‌ای برای جلوگیری از نمایش فیلم تقوایی بود که پس از 3سال توقیف، با حذف بیش از 40دقیقه، امکان اکران یافته بود. فیلم تقوایی در فروردین 52 با اعتراض پرستاران برای همیشه توقیف شد و دیگر رنگ پرده را به خود ندید. برعکس شوکران افخمی که 27سال بعد در اعتراضی مشابه، از تهدید فرصت آفرید و گیشه‌اش را پررونق کرد.