صنایع دستی بیجار؛ از فراموشی تا بازارهای جهانی

روح‌الله زرین|   بیجار-خبرنگار 


بیجار یکی از شهرهای کردستان است که دارای پیشینه تاریخی با قدمت چند هزار ساله به شمار می‌رود و ظرفیت‌های فراوانی دارد. نمونه این ظرفیت‌ در صنایع‌دستی به‌وفور یافت می‌شود که برگرفته از ذوق و هنر دست استادکاران قدیمی این منطقه است. 

رنگرزی، چلنگری، فرش‌بافی، سفال‌سازی، گونی‌بافی و ده‌ها نمونه دیگر تنها گوشه‌ای از صنایع‌دستی بیجار است که بخشی از آن روانه بازار کشورهای مختلف می‌شود. با وجود این، به دلیل حمایت نکردن از استادکاران قدیمی، کمبود مواد اولیه و ورود کالاهای مشابه وارداتی از چین شاهد رکود و منسوخ شدن صنایع‌دستی بیجار هستیم. 


چلنگری 

تنها بازمانده شغل چلنگری در مغازه کوچکی در یکی از محله‌های قدیمی بیجار فعالیت دارد. وی در این زمینه می‌گوید: حدود ۶۷ سال سن دارم و از ۱۰ سالگی نزد پدرم در زمینه چلنگری فعالیت داشتم‌. 

«سهراب جعفری» ادامه می‌دهد: تا سال‌های نه‌چندان دور چلنگری جزو مشاغل و صنایع‌دستی پررونق بیجار بود‌. با رشد تکنولوژی و واردات محصولات مشابه شاهد منسوخ شدن این حرفه‌ای کهن در این منطقه هستیم. 
وی می‌افزاید: محصولاتی مانند قفل، قندشکن، گاز انبر، تبر، داس و... از چلنگری تولید می‌شود‌. همچنین در چند سال اخیر با بهره‎گیری از هنر نقاشی صورتک‌های فلزی و میله‌ای نیز در چلنگری تولید می‌شود.
 استاد جعفری تصریح می‎کند: با بهره‎گیری از نقوش مختلف که در طراحی فرش بیجار و هنر دست گرافیست‎ها می‎توان آثار نو و ابتکاری در چلنگری تولید کرد. همچنین از آن می‎توان در زیباسازی منازل مسکونی، امکان تجاری، اِلمان‎های شهری و نمونه‎های دیگر استفاده کرد.

وی ادامه می‌دهد: از مواد دورریز مانند میله‎های فلزی رخت‎آویز، سیم‌پیچ‌های سوخته قطعات ماشینی، قطعات فلزی خودرو و وسایل دورریز خانه می‎توان در چلنگری استفاده کرد و کالاهای ارزشمند تولید کرد. این شرایط موجب ایجاد اشتغال پایدار خانگی و احیای مشاغل منسوخ شده خواهد شد. 


رنگرزی 

یکی از بانوان بیجاری که در خانه‌ای قدیمی زندگی می‎کند، در این زمینه می‌گوید: حدود ۶۵ سال سن دارم و ۴۵ سال است در زمینه رنگرزی سنتی فعالیت می‌کنم. «مستوره شکراللهی» ادامه می‌دهد: مناطق کوهستانی بیجار دارای گیاهان متنوع با گل‎های رنگی است‌. با جمع‎آوری گل‎های این گیاهان در فصل بهار و تابستان از آن در تولید رنگ طبیعی در رنگرزی نخ استفاده می‌شود.

وی می‌افزاید: در چند سال اخیر بسیاری از خانه‌های این منطقه نوسازی شدند. تنها تعداد اندکی وجود دارد که در آن رنگرزی صورت می‎گیرد.  این بانوی بیجاری می‌افزاید: رنگرزی بیجار در صنعت فرش، گلیم و گونی‎بافی مورد کاربرد است. به دلیل ساختار طبیعی به الیاف و نخ آسیب نمی‎رساند‌. در نتیجه علاوه بر استحکام، زیبای خاصی به محصولات مختلف تولید شده از نخ می‌دهد. 

وی ادامه می‌دهد: بزرگ‌ترین تهدید رنگرزی در سال‎های اخیر ورود رنگ‎های شیمیایی ارزان‌قیمت به بیجار بوده است، به طوری که صنایع‌دستی کمتری در این زمینه نیاز به رنگرزی طبیعی داشته است. 
نتیجه آن تعطیلی کارگاه‎های رنگرزی، فراموشی این هنر و بیکار شدن استادکاران قدیمی شده است‌. 


گونی‎بافی

بانوی جوان استادکار گونی‎بافی نیز می‌گوید: حدود ۴ سال است در یکی از کارگاه‎های میراث فرهنگی بیجار هنر گونی‌بافی را فراگرفتم. «شیرین مروتی» ادامه می‌دهد: از الیاف دورریز گونی‎های نخی صنایع مختلفی مانند گلیم، زیرانداز، پادری، روکش وسایل آشپزخانه و ده‎ها محصول دیگر تولید می‎کنم. وی می‌افزاید: از طریق گونی‎بافی ماهانه درآمدی حدود 5/1 میلیون تومان کسب می‎کنم. مروتی تصریح می‎کند: در گونی‎بافی تنوع رنگ و طرح وجود دارد. این ظرفیت موجب بازارپسندی این محصول در شهرهای بزرگ کشور مانند تهران، زنجان و همدان شده است. وی می‌افزاید: گونی‌بافی جزو صنایع‌دستی منسوخ شده است که با تلاش زنان بیجاری و میراث فرهنگی احیا شده است. 


حمایت از صنایع‌دستی منسوخ شده

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بیجار می‌گوید: تاکنون ده‎ها نوع صنایع‌دستی‌ مانند چرم‎دوزی، سفال‎سازی، گلیم‌بافی، گونی‌بافی و... در این منطقه شناسایی شده است. «محمدابراهیم الیاسوند» ادامه می‌دهد: طی برنامه‎ای جامع از طریق دهیاری‎ها در حال احیای مشاغل منسوخ شده روستاهای بیجار هستیم. همچنین پیش‎بینی می‌شود استادکاران فراوانی در این زمینه فعالیت داشته باشند‌.

وی می‌افزاید: دولت در طرح اشتغال پایدار روستایی تسهیلات مالی در اختیار متقاضیان قرار می‌دهد. این تسهیلات به صورت انفرادی از ۱۰ میلیون تومان به بالاست. الیاسوند تصریح می‎کند: طرح احیای صنایع‌دستی منسوخ شده در بیجار موجب رونق بازار صنایع‌دستی و اشتغال مردم شده است. در این زمینه چند منطقه قدیمی در بیجار شناسایی شده است و به بازارچه فروش تبدیل خواهد شد. رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی بیجار می‌گوید: نمونه احیای صنایع‌دستی در بیجار طرح فرش و گلیم است‌. به نحوی که بخشی از آن وارد بازار فروش کشورهای کانادا و آلمان شده است.