چاقوسازی ارومیه روی تیغ فراموشی

هادی پناهی |  ارومیه – خبرنگار:


راسته چاقوسازان بازار تاریخی ارومیه این روزها با رونقی بسیار کمتر از گذشته در حال فعالیت است. راسته‌ای که بیش از 100 سال از عمر آن می‌گذرد و روزگاری با وجود 20 دهنه مغازه‌ فروش چاقو، راسته چاقو‌فروشان از پر‌رونق‌ترین راسته‌های بازار تاریخی ارومیه بود. سال‌هاست که واردات چاقو از چین رونق را از این بازار برده است و تنها 5 مغازه چاقوسازی همچنان مانند گذشته به فعالیت خود ادامه می‌دهند. شهرهای ارومیه‌، خوی و باروق میاندوآب از جمله 3 شهر مهم این صنعت در آذربایجان غربی هستند که البته این روزها چندان اوضاع مناسبی را تجربه نمی‌کنند. 

هر چند با ثبت حرفه چاقوسازی در فهرست آثار ملی در سال 95 گامی رو به جلو برای حمایت از این هنر دست برداشته شد، اما برای ادامه حیات این صنعت و تداوم فعالیت چاقوسازان بازار تاریخی ارومیه، باید اقدامات موثرتری انجام شود.


چاقوسازان قدیمی وارثی نداشتند 

یکی از باسابقه‌ترین افراد این صنف به همشهری می‌گوید: 64 سال دارم و بیش از 50 سال است که در این حرفه مشغول کار هستم. این شغل آبا و اجدادی ماست و بعد از پدرم من مسئولیت مغازه را بر عهده گرفتم و تاکنون این شغل را ادامه داده‌ام.

«حسین سارنگی» می‌افزاید: در ابتدا نزدیک به 20 دهنه مغازه چاقوسازی در این راسته وجود داشت، اما با گذشت زمان بیشتر افراد باسابقه این صنف که به رحمت خدا رفتند و کسی نبود که کار آنها را ادامه دهد. در نتیجه مغازه‌هایشان به افراد مختلف اجاره داده شد و اکنون تنها 5 مغازه چاقوفروشی باقی مانده است.

سارنگی بیان می‌کند: روزگاری بازار فروش ما خوب بود، تا آنجا که پای اجناس چینی به بازار باز شد. اجناس چینی هم ظاهر بهتری دارند و هم قیمت ارزان‌تر، اما کیفیت پایینی نسبت به چاقوی تولیدی ما دارند. در حال حاضر مجبوریم در کنار تولیدات خود، چاقوهای چینی نیز به فروش برسانیم که این اقدام مطلوب ما نیست، اما برای گذران زندگی چاره‌ای جز این وجود ندارد. 


حمایت نمی‌شویم

پسر اوستا حسین که راه پدر را در پیش گرفته است، درباره بازار چاقوفروشان می‌گوید: بیشتر فروش ما در فصل بهار و تابستان به روستاییان است. در فصول سرد سال عمده درآمدمان از تک‌فروشی است، ضمن آن‌که رستوران‌داران و صاحبان مغازه‌های غذای آماده نیز از مشتریان ما هستند. 

«رحیم سارنگی» درباره این‌که آیا امکان صادرات این محصول هم برای آنها وجود دارد یا خیر، عنوان می‌کند: در این شرایط که قیمت تمام‌شده محصولات ما بیشتر از اجناس چینی است، نمی‌توانیم به بازارهای خارجی فکر کنیم. اما در داخل استان مشتری‌هایی از شهرهایی چون خوی داریم که چاقوها را به این شهرستان ارسال می‌کنیم. 
وی عنوان می‌کند: صادرات نیاز به حمایت دارد و قطعا 5 مغازه‌دار باقیمانده در این بازار به‌تنهایی نمی‌توانند به بازارهای بین‌المللی فکر کنند. در این وضعیت ما بیشتر خریدار اجناس تولیدی در ترکیه هستیم، چراکه کیفیت تولیدی خوبی دارند و مشتری‌ها هم تمایل بیشتری به خرید چاقوهای تولید این کشور دارند. 

این چاقوساز درباره انواع چاقوهای تولیدی‌شان می‌گوید: 7 نوع چاقو با مصارف گوناگون برای درختان، حیوانات، راسته‌ای، سلاخی، میوه‌خوری، تاشو، پوست‌کنی، عسل و گچبری تولید می‌کنیم. 
سارنگی ادامه می‌دهد: تنها مشکل چاقوسازان نه در ارومیه، بلکه در بسیاری از شهرهای کشور نبود بازار فروش است. اگر بازار فروش چاقو خوب باشد، می‌توان در این صنعت برای چندین جوان اشتغال‌زایی کرد و در عین حال محصولات تولیدی را به سایر استان‌ها و یا خارج از کشور صادر کرد.

این بازاردار ارومیه‌ای درباره این‌که آیا از سوی میراث فرهنگی مورد حمایت‌های بیمه‌ای قرار دارند، اظهار می‌کند: خیر، بیمه ما شخصی است و بنده نیز از سوی پدرم به عنوان کارفرما بیمه شده‌ام.


لزوم حمایت دستگاه‌های ذیربط

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری آذربایجان غربی می‌گوید: بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی در تپه حسنلوی نقده قدمت چاقوسازی در آذربایجان غربی به 5 هزار سال می‌رسد. 
«حسن سپهرفر» ادامه می‌دهد: از ابتدای تاسیس بازار تاریخی ارومیه که قدمت آن به صفویه می‌رسد، راسته چاقوفروشان یکی از راسته‌های پررونق این بازار تاریخی بوده است. شهرهای خوی و باروق میاندوآب از کانون‌های تولید چاقو در آذربایجان غربی هستند و این حرفه در فهرست آثار ملی نیز به ثبت رسیده است. 
این مقام مسئول درباره ثبت این حرفه در فهرست آثار ملی می‌گوید: با ثبت ملی به دنبال حفظ دانش و هنر این اثر بودیم. 

سپهرفر تنوع، قدرت برش و ظرافت در طراحی را از ویژگی‌های چاقوی ارومیه می‌داند و بیان می‌کند: مهم‌ترین حمایت ما از این صنف، شرکت دادن آنها در نمایشگاه‌های صنایع‌دستی است که به آنها نیز پیشنهاد شده است، اما خودشان تمایلی به شرکت در نمایشگاه‌ها نداشته‌اند. 

به گفته این مسئول، بعد از ثبت آثار در فهرست آثار ملی، رونوشتی به استانداری و ادارات ذی‌ربط ارسال می‌شود و آنها باید بر حسب وظایف ذاتی خود از این مشاغل حمایت کنند که تاکنون این حمایت‌ها بسیار کمرنگ بوده است. البته ادارات ذی‌ربط در بحث بیمه، مالیات و اخذ حق پروانه باید صنف چاقوفروشان را حمایت کنند. 
معاون میراث فرهنگی آذربایجان غربی عنوان می‌کند: اتحادیه چاقوفروشان نیز با توجه به این‌که اجناس چینی بازار را پرکرده‌اند، بنابراین باید بیشتر از این فعال بود و به دنبال راه‌های جدید بازاریابی و تولید بیشتر چاقوی ارومیه باشند تا قدرت رقابت ایجاد شود. 


راسته چاقوفروشان در گذر فراموشی
 
بازار ارومیه مربوط به دوره صفوی است و در بافت قدیمی این شهر به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران واقع شده است. بازار ارومیه معماری ساده‌ای دارد و طاق‌ها، چشمه‌ها و گنبدهای مختلفی را در خود جای داده ‌است. این بازار دارای تیمچه‌ها، حمام‌ها، سراها و مسجدهای مربوط به دوران زندیان و قاجاریان است و صنوف مختلف با قدمت‌های گوناگون را در دل خود جای داده است.  

از جمله بازارهای مهم این بازار تاریخی پیچاقچه خانا (بازار چاقوفروشان) است که رونق آن زبانزد اهالی قدیمی ارومیه و گردشگرانی است که سال‌هاست به اینجا سر می‌زنند. اما این روزها تعداد زیادی از مغازه‌های این بازار بسته شده و یا به فروش کالاهای دیگر مشغول هستند. شاید تعداد مغازه‌هایی که باقی مانده‌اند به انگشتان دست هم نرسد و نگرانی‌ها آنجا بیشتر می‌شود که به نظر می‌رسد در آینده‌ای نزدیک همین تعداد مغازه‌ها هم یا تعطیل و یا با تغییر شغل مواجه شوند. بازار ارومیه و رنگ و لعاب آن همین اصنافی است که نصفه و نیمه مشغول به کار هستند و امیدوارند رنگ از رخسارشان نپرد.