یادداشت
واژه‌هایی سوار بر کاروان تاریخ
خطابه زینب س، رسانه‌ای که کربلا را جاودانه کرد
احمد مسجدجامعی؛ عضو شورای شهر تهران
هنگامی که حسین سیدالشهدا(ع) هنوز در حجاز بود اما عزم سفر به کوفه داشت، شماری از بزرگان زمان، ایشان را از چنین کاری پرهیز می‌دادند؛ از آن جمله فرزدق شاعر بود که به سیدالشهدا(ع) در توصیف کوفیان گفت: دل‌هاشان با توست اما شمشیرهاشان بر توست؛ قلوبهم معک و سیوفهم علیک. گذشته از گفتار فرزدق نصایح عبدالله‌بن عباس در تاریخ آمده است که از در دیگری وارد شد تا احساسات امام(ع) را برانگیزد و امام(ع) سرانجام در تصمیم خود تجدیدنظر کند. او گفت: اکنون که عزم عراق داری دست‌کم زن و فرزند را با خود نبر زیرا از آن بیم دارم که در برابر چشم ایشان به قتل رسی. امام(ع) که در پاسخ همه توصیه‌کنندگان بر رفتن به کوفه تأکید می‌کرد به این سخن ابن‌عباس پاسخی نداد؛ چراکه اگر پاسخی داده بود در تاریخ ثبت می‌شد اما رفتار ایشان و همراه شدن خانواده معلوم می‌کند دیدگاه امام(ع) چه بوده است.
سبب اصرار امام(ع) به همراهی زن و فرزند و خانواده به‌ویژه حضرت زینب(س) موقعی معلوم شد که پس از واقعه کربلا کاروان اسیران را نخست در کوفه و بعد در دمشق نزد حکام بنی‌امیه بردند. همه ما، از خطابه و سخنان حضرت زینب(س) در کوفه و دمشق آگاهی داریم و می‌دانیم که خطابه مهم‌ترین رسانه در آن زمان در میان عرب‌ها بوده و هرکس که قدرت بیان بهتری برای خطابه خواندن به‌ویژه با جملات زیبا و مسجع داشت درواقع از بهترین رسانه زمان بهره می‌برد و کسانی بودند که به اینگونه خطابه‌ها علاقه داشتند و مانند ضبط صوت‌های زمان ما، خطابه‌ها را در جا از برمی‌کردند و بعدها و در کتاب‌ها و جنگ‌ها نقل می‌شد. به گواهی برخی نشانه‌ها حتی راویان اینگونه خطبه‌ها برای آنکه چیزی از خطبه از دست نرود، آن را با هم مقابله می‌کردند و به همین ترتیب است که در کتاب‌های تاریخی و ادبی قرون نخستین، خطبه‌هایی از والیان، خلفا و خطبا ثبت، ضبط و روایت شده است.
از طرف دیگر در سنت‌های عربی زنان و کودکان کم و بیش از مصونیت برخوردار بودند. سیدالشهدا از میزان تبلیغات و حجم گسترده تهمت‌ها و شایعات عوامل بنی‌امیه به خوبی آگاهی داشت و نیک می‌دانست که مزدوران بنی‌امیه فقط به قتل ایشان اکتفا نخواهند کرد و می‌کوشند تا شخصیت آن حضرت را نیز ترور کنند.
بنابراین نیاز بود شخصیتی ادیب، خطیب و شجاع دل اجازه ندهد واقعه کربلا در هیاهوی امویان گم و نابود شود و چه‌کسی بهتر از دختر علی(ع) که حتی ابن‌زیاد هم به سخنوری او اعتراف کرد. درواقع حضرت زینب(س) قوی‌ترین و بهترین رسانه حرکت سیدالشهدا(ع) بوده است؛ به‌ویژه که سیدالشهدا(ع) از مدتی قبل خواهر بزرگوار خود را برای چنین مرحله‌ای آماده می‌کرد؛ چنان‌که در روایت امام سجاد(ع) در شب عاشورا زمانی که امام شعری خواند حاکی از سرنوشت فردا و زینب(س) بی‌تابی کرد، حضرت او را دلداری داد و به او فرمود: «حلمت را از دست ندهی» و به واقع ایشان را برای شرایط دشوار بعد آماده می‌کرد. پس از این همه مصیبت، زمانی که زینب(س) با دلیری تمام در برابرسخنان ابن‌زیاد ایستاد و گفت: «ما رایت الا جمیلا» درواقع پاسخ ابن‌عباس داده شد.
