رد پای خشکسالی در تالاب «کجی»

 رها صادقی|   خراسان جنوبی ـ خبرنگار:

وسعت سفید رنگ تالاب که با آبی آسمان پیوند می‌خورد گویی بی‌انتهاست. تالاب بی‌نظیری در 75 کیلومتری نهبندان که چشم را از تکرار مناظر قهوه‌ای‌رنگ کویری به ناگاه متوجه وسعتی درخشان در قلب کویر می‌کند. در سال‌های اخیر پای خشکسالی به این تالاب هم کشیده شده است و بی‌بارانی تهدیدش می‌کند. اگر تالاب کجی نمکزار نهبندان آب نگیرد به نمکزاری وسیع تبدیل می‌شود؛ نمکزاری که دیگر جنبنده‌ای را در آن یارای ماندن نخواهد بود چه برسد به گونه‌های پرندگان مهاجر آبزی که زمستان را در تالاب امن سپری می‌کردند. 


نزدیک به مرز خشکی

اوضاع نابسامان است و رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی دلیل را کاهش میزان نزولات جوی در این سال‌ها می‌داند. تا حدی که حتی این تالاب به مرحله خشک شدن رسیده و این باعث کاهش آمار پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی شده است که به کجی نمکزار نهبندان مهاجرت می‌کردند. 
«رویا هدایتی‌زاده» ادامه می‌دهد: کجی نهبندان به نوعی پناهگاه حیات وحش است که چشم‌اندازی بسیار زیبا و 22 هزار هکتار مساحت دارد و 7 هزار هکتار عرصه تالابی است و با وجود این‌که این سال‌ها خشکسالی نهبندان را فراگرفته اما این تالاب همچنان زنده است. 

به گفته او، این تالاب به صورت فصلی آبگیر می‌شود و در واقع یک شوره‌زار است که با بارندگی‌ها در فصل‌های بارانی پر می‌شود اما چون ارتفاع کمتری نسبت به دیگر نقاط اطرافش دارد عرصه‌ای تالابی در آن به جود آمده است. بنابراینحیاتش بسته به نزولات جوی است چون به هیچ رودخانه یا آبگیر دائمی وصل نیست، البته چشمه‌های موجود اطراف این تالاب را تغذیه می‌کند. 

رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست خراسان جنوبی ادامه می‌دهد: با بهتر شدن متوسط بارندگی‌ها در سال آبی امسال، اوضاع تالاب بهتر شد طوری که پاییز امسال 50 درصد تالاب آبگیر شد و 200 قطعه مرغابی سرسبز در عرصه آن فرود آمدند. اما کجی نمکزار نهبندان سال گذشته در معرض خطر جدی خشک شدن قرار داشت. 


پناهنگاه منحصربه‌فرد

هدایتی‌زاده از ارزش‌های اکولوژیکی و زیست‌محیطی این تالاب زیبا می‌گوید، جاذبه‌های زیست‌محیطی منحصربه‌فردی که باعث شده است این تالاب جزو مناطق گردشگر‌ی قرار گیرد و مورد توجه طبیعت‌گردان بسیاری باشد. جنگل‌های تاغ و قیچ، ریگزارها و تلماسه‌ها و گنبدهای ماسه‌ای از جاذبه‌های طبیعی این تالاب است و در برخی فصول می‌توان پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی از قبیل فلامینگو، اردک سرسبز، هوبره، حواصیل، اگرت، پرندگان بومی زیبا و نادر از قبیل زاغ بور و پرندگان شکاری همانند عقاب را در این منطقه مشاهده کرد. این پرندگان تالاب را برای زمستان‌گذرانی انتخاب می‌کنند، البته کاهش بارندگی‌ها تعداد، انواع و مدت ماندگاری‌شان را در تالاب بسیار کاهش داده است. 


خاطره مهاجرت 5 هزار پرنده

رئیس اداره محیط‌زیست نهبندان روزهای اوج «کجی» را به خاطر دارد. «محمدکاظم شکرگزار» بیان می‌کند: این تالاب زیبا تا چند سال قبل مکانی مناسب برای 5 هزار پرنده مهاجر بود و در چنین روزهایی آسمان تالاب با پرواز این تعداد پرنده زیباتر می‌شد. هرچند این روزها هم تعداد‌ی از پرندگان از انواع مرغابی سرسبز به این منطقه آمده‌اند، اما به دلیل خشکسالی‌ها و پایین آمدن آب تالاب تعدادشان بسیار کاهش یافته است.  او ادامه می‌دهد: حفظ تالاب و جاذبه‌های طبیعی آن بسیار اهمیت دارد. لازم است برای محافظت از گونه‌های گیاهی اطراف تالاب فکری شود چون خشکسالی‌ها و کمبود غذای دام باعث چرای بی‌رویه در اطراف تالاب شده است و محلی‌ها به پوشش گیاهی تالاب آسیب رسانده‌اند. 

هدایتی‌زاده چرای بی‌رویه در بالادست تالاب را معضلی اساسی برای این جاذبه طبیعی می‌داند و تاکید می‌کند: در صورت نبود نظارت و کنترل این ماجرا، پوشش گیاهی تالاب را از دست خواهیم داد و کاهش نزولات جوی هم که از سوی دیگر اثر منفی بر عرصه تالاب گذاشته باعث می‌شود به تدریج این جاذبه منحصربه‌فرد از بین برود. 


قانونی برای نجات تالاب

برای نجات تالاب در سال‌های کم‌باران تمهیداتی اندیشیده شده است و مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان درباره بندهای قانونی این راهکار می‌گوید: براساس ماده ۲۵ قانون هوای پاک، مجلس در این شرایط می‌تواند به داد تالاب برسد. چون بنابر این قانون، سازمان حفاظت محیط‌زیست مکلف شده است حقابه محیط زیستی تالاب‌ها را در سال‌های پرباران و کم‌باران با همکاری وزارت نیرو تامین کند. 

«حسن اکبری» ادامه می‌دهد: برای جلب حمایت دولت در این زمینه در حال پیگیری هستیم چون اگر مشکلاتی که امروز کجی نمکزار نهبندان با آن مواجه است حل نشود، اکوسیستم منحصربه‌فرد آن از بین می‌رود و باید برای پایداری این اکوسیستم یکپارچه همزمان تلاش کرد، چراکه اگر بخشی از آن با مشکل مواجه شود تمام اجزای دیگر آسیب می‌بیند. 

او یادآور می‌شود: در صورت خشک شدن تالاب معضلات دیگر پیش روی منطقه قرار می‌گیرد و پیشروی کانون‌های گردوغبار دردسرساز می‌شود. 
غروب زیبای یک عصر زمستانی است و گوهر نارنجی‌رنگ خورشید با تالاب درهم آمیخته و به زیبایی آن افزوده است. گله شتر از دل تالاب به این سو بازمی‌گردد و کجی دلش به همین چند پرنده باقیمانده مهاجر خوش است.