مسیر شفافیت تهران از دریچه جهانی

حامد فوقانی/خبر‌نگار

پژوهش‌های انجام‌شده در 20شهر نخست دنیا از نظر شفافیت اداره امور و بروز کمترین میزان فساد نشان می‌دهد که مدیریت شهری آنها 50شاخص را سرلوحه کاری خود قرار داده است. در این میان بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگر مدیران شهری پایتخت 8شاخص از 50شاخص شفافیت را اجرایی کنند، بسیاری از منافذ و دروازه‌های فساد بسته می‌شود. این در حالی است که از ابتدای دوره مدیریت شهری فعلی تاکنون، 4گام اساسی برداشته شده و گام بعدی که انتشار فیش حقوقی و فهرست دارایی‌های مدیران شهرداری با همه جزئیات است، مورد انتظار است. این وعده‌‌ را بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت و شهرهوشمند شورای شهر تهران در گفت‌وگو با همشهری داد و اعلام کرد که به‌زودی چنین گامی برداشته خواهد شد. از آن سو سیدمحمود میرلوحی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورا نیز به همشهری گفت: «انتشار فیش حقوقی مدیران شهرداری در دستور کار است. البته هر آنچه نیاز باشد تا شفافیت افزایش پیدا کند را منتشر خواهیم کرد. در برنامه سوم خیلی مسائل از باب شفافیت در شهرداری تهران دیده‌شده که یکی از اهداف اصلی، رقابت آزاد و سالم است.»

12مسیر ابتدایی
شرکتی لهستانی به نام «نگهبان شبکه» در بین سال‌های‌2016 تا 2017میلادی به تحقیقات گسترده‌ای در چند شهر اروپایی برای میزان شفافیت در شهرداری‌های آنها و شاخص‌های عملیاتی که به این مسئله کمک می‌کند، پرداخته است. در این مسیر کارشناسان حوزه‌های گوناگون شهرسازی، اقتصادی، برنامه‌ریزی و نظارت به‌ویژه از کشورهای اسلواکی و مجارستان نیز با لهستانی‌ها همکاری داشته‌اند. جالب اینکه پژوهش‌‌های آنها دقیقا به اثبات رسانده که چرا دانمارک و پایتختش کپنهاگ توانسته رتبه نخست شفافیت در اروپا و دوم جهان را از این نظر و کمترین میزان فساد به‌دست آورد. این پژوهش‌ها بر رتبه سوم جهانی لندن نیز صحه می‌گذارد. نگاهی به پژوهش شرکت لهستانی و مؤسسه بین‌المللی اسپانیایی شهرهای شفاف (municipiostransparentes) شاخص‌هایی که سبب می‌شود تا شهرها به سمت شفافیت هرچه بیشتر حرکت کنند را پیش‌روی‌مان می‌گذارد. برخی ‌شاخص‌ها با آنچه در برنامه مدیریت شهری فعلی پایتخت تا افق 1400وجود دارد، مشترک هستند. در زیر، 12شاخص ابتدایی شفافیت استخراج‌شده پژوهشی در کشورهای اروپایی را می‌خوانید.

جایگاه شفافیت در شهرهای توسعه‌یافته
رقیه باقری، دکترای روابـط بیـن‌الملــل و کارشنــاس مسائل شهری 


مفهوم شفافیت در اقصی نقاط جهان، شامل ساختارهای قانونی، سیاسی و نهادی است که اطلاعاتی را در مورد سیستم داخلی یک مجموعه در اختیار خارج از مجموعه قرار می‌دهد و افشای عمومی اطلاعات جهت تنویر افکار عمومی را به همراه دارد و در سازمان‌های دولتی و غیردولتی مدیران با اتکا‌ به اصل شفاف‌سازی،‌ این امکان را فراهم می‌کنند که به عموم مردم این اجازه داده شود که با تصویر دقیق‌تر از آنچه هست، به عملکرد آنها نظاره کنند و ارتباطات دوسویه بین مسئولان و مردم همواره برقرار باشد.
شفافیت در عملکرد یکی از ضرورت‌های مدیریت شهری نیز محسوب می‌شود که در شهرهای توسعه‌یافته به‌عنوان یکی از اصول پذیرفته‌شده و پیش‌نیاز مدیریت مطلوب، قلمداد می‌شود که نه‌تنها از بسته عمل‌کردن جلوگیری می‌کند، بلکه منجر به اعتماد‌سازی‌ دوسویه بین مدیریت شهری و شهروندان و همچنین زمینه‌ساز همدلی و هم‌افزایی می‌شود و از مولفه‌های توسعه‌یافتگی در جهان امروز نیز محسوب می‌شود. در اکثر شهرهای توسعه‌یافته جهان مدیران شهری در تلاشند شهروندان را به‌صورت آنلاین در جریان برنامه‌های شهری قرار دهند و شهروندان به‌صورت دائمی و مستقیم با مسئولان شهری در ارتباطند و از عملکرد مدیران شهری آگاه می‌شوند و در نهایت شهرداری‌ها و شوراها در قبال اجرای تعهدات خود ناگزیرند شفافیت در اجرای امور شهری را رعایت کنند که این مهم منجر به افزایش مشارکت شهروندان در مسئولیت‌های شهری شده و در نهایت موفقیت در امر مدیریت شهری را به همراه دارد. تجربه ثابت کرده ابهام در اطلاع‌رسانی به شهروندان در روند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی شهری نه‌تنها نتیجه‌ای عکس دربرداشته، بلکه زمینه بدبینی شهروندان به اقدامات اجرایی مسئولان شهری را نیز در پی داشته است.
شفافیت در برنامه‌ریزی و تصمیم‌سازی‌ و همچنین بازتاب عمومی داده‌ها و اطلاعات مسائل شهری در شهرهای توسعه‌‌یافته در راستای توسعه پایدار تعریف می‌شود، زیرا ‌در جریان قرار‌گرفتن شهروندان از نحوه برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت طرح‌های شهری و چگونگی رسیدن به اهداف کلانشهری منجر به حمایت و مشارکت شهروندان از مسئولان شهری می‌شود.
ذکر 2 نکته مهم در رابطه با اصل شفاف‌سازی‌ در شهرهای توسعه‌یافته قابل توجه است؛ اولا در این شهرها اصل شفافیت از رده‌های بالای مدیریت به سمت پایین در حال گذر است، به نوعی مدیران بالادستی در تصمیم‌سازی‌‌ها، شفافیت را مبنای عمل قرار می‌دهند تا از هرگونه فساد در رده‌های پایین جلوگیری شود و
ثانیا در شفاف‌سازی‌ امور شهری، مدیران به افشای اطلاعات بموقع در حادث‌شدن وقایع توجه می‌کنند.
مدیران شهرهای توسعه‌یافته در راستای حصول به اهداف مدیریت شهری ابعاد چندگانه‌ای را مدنظر قرار می‌دهند؛ شفافیت در موضوعات مالی و نحوه هزینه‌کرد بودجه شهری، استفاده از تفکر جمعی در تصمیم‌سازی‌ و مشارکت عمومی شهروندان در مسائل شهری و... . شهرهای توسعه‌یافته شفافیت در مدیریت عمومی را تضمین می‌کنند و به شهروندان اطمینان می‌دهند که منابع موجود طبیعی، اجتماعی و اقتصادی را به بهترین و مؤثرترین راه ممکن استفاده کنند.

گام‌های شفاف‌سازی‌ مدیریت شهری 

مدیریت شهری تهران در دوره جدید همواره بر شفافیت به‌عنوان یکی از راهبردهای اساسی برای ارتقای سلامت اداری و جلب اعتماد شهروندان تأکید دارد. بر این اساس کمیته شفافیت و شهر هوشمند به ریاست بهاره آروین در شورای شهر تهران کار خود را با برداشتن گام‌هایی در راستای شفافیت آغاز کرد.  گام‌های اجرا شده شفاف‌سازی مدیریت شهری پایتخت به شرح زیر است:
1. انتشار اطلاعات قراردادهای کلان شهرداری (بارگذاری قراردادهای بالای یک میلیارد تومان و سپس قراردادهای بالای 250میلیون تومان روی سامانه شفافیت )
2. بارگذاری اطلاعات مربوط به جزئیات لایحه بودجه ‌97
3. انتشار نام دریافت‌کنندگان سهمیه طرح ترافیک خبرنگاران، روزنامه‌نگاران و عکاسان خبری
4. تصویب طرح مدیریت تعارض منافع در شهرداری تهران(ممنوعیت به‌کارگیری اقوام و بستگان درجه یک مدیران، انتشار فهرست اشخاص حقوقی دریافت‌کننده کمک‌های شهرداری، انتشاراطلاعات سفرهای خارجی کارکنان و مدیران شهرداری)

شفافیت سیستماتیک
بهاره آروین، رئیس کمیته شفافیت و شـهر هوشمند شورای شهر تهران

نخستین دلیل شفاف سازی در مدیریت شهری، اعتماد سازی میان شهروندان است.البته باید توجه داشت که در دسترس بودن اطلاعات اولین مرحله چرخه شفافیت است و اگر بعد از آن نهادهای نظارتی وارد عمل نشوند و پس از دیدن تخلفات واکنشی به آن نشان ندهند، همین موضوع منجر به بی‌اعتمادی مردم می‌شود. اما موضوعی که می‎تواند برای سازمان نظارتی مطالبه ایجاد کند، شفافیت است؛ در غیر این صورت، همان سازمان نظارتی، می‌تواندعاملی برای فساد باشد و در پشت پرده وارد بده بستان شود.به این صورت که  چون این نهاد نظارتی از تخلف مطلع است و چون دیگران از آن بی خبرند، می‌تواند با استفاده از این اطلاع انحصاری، وارد بده بستان شود. اما وقتی شفافیت وجود داشته باشد و همه از تخلف مطلع باشند، آن نهاد نظارتی به سادگی نمی‎تواند بی عمل باشد و هزینه انفعالش نسبت به تخلف افزایش می یابد. بزرگ‌ترین آسیب در این میان، تبدیل شفافیت سیستماتیک به افشاگری است. بنابراین ضرورت دارد نحوه استفاده از اطلاعات به جامعه مخاطب آموزش داده شود. با وجود این که نتایج و ثمرات شفاف‌سازی در میان مدت و  بلند مدت دیده می‌شود ، اما بی تردید گام‌هایی که از ابتدای روی کار آمدن شورای پنجم آغاز شده تا پیش از پایان دوره شورا کامل می‌شود و شهروندان می توانند نتایج آن را ببینند. معتقدم چرخه شفافیت وقتی به راه بیفتد خودش را تکمیل می‌کند. بنابراین به شخصه نسبت به پیامدهای مثبت شفافیت خوشبین هستم.