محصول مکتب بیضایی
سعید مروتی؛ منتقد و روزنامه نگار
«مادیان» فیلم محبوب منتقدان در دهه60، با همه ارزش‌هایش، بیش از استحقاقی که داشت تحسین شد. نقدهای بسیار ستایش‌آمیزی که چه بعد از نمایش فیلم در جشنواره چهارم فجر (بهمن64) و چه در زمان اکران (آذر و دی65) نوشته شد امروز کمی اغراق‌آمیز به‌نظر می‌رسند. برای درک ذوق‌زدگی منتقدان، باید فضای حاکم بر سینمای ایران در آن سال‌ها را درنظر گرفت تا متوجه تفاوت معنادار مادیان از فیلم‌های آن دوران شد. مهم‌ترین نقطه تمایز، تصویری است که مادیان از زن ارائه می‌دهد و هم قصه مظلومیت زن ایرانی را بیان می‌کند و هم بر کنش‌مندی و اقتداری زنانه تاکید دارد که مشابهش در فیلم‌های بیضایی قابل مشاهده بود که پس از پیروزی انقلاب تا زمان اکران مادیان، هیچ کدام از فیلم‌هایش اکران عمومی نشده بود. علی ژکان ـ نویسنده و کارگردان مادیان ـ برخاسته از مکتب بیضایی بود و بخشی از تیم استاد، پشت و جلوی دوربین، حضوری موثر داشتند. فیلم به‌شدت وامدار بازی سوسن تسلیمی است و در واقع مادیان بیشتر فیلم رضوانه (تسلیمی) است تا دختر نوجوانش گلبوته که به علت فقر ناچار است تن به ازدواج با مردی میانسال بدهد.
در روزگاری که هنوز تکلیف حضور زن در سینما خیلی مشخص نبود و زن‌ها در حاشیه ماجرا قرار داشتند و ورودشان با سینی چای به کادر، میزانسن ثابت فیلم‌های بسیاری بود، مادیان فصل دیگری بود. فیلم، قصه ساده‌اش را روان تعریف می‌کرد و با تک‌سکانس‌های درخشان در یادها می‌ماند؛ مثل فصل درگیری رضوانه و برادرش رحمت (حسین محجوب) در گل‌ولای و زیر باران که اجرای فوق‌العاده‌ای دارد و نگین جواهری فیلم مادیان است. با این همه پایان ضعیف فیلم که اغلب منتقدان در زمان اکران آن را تحمیلی دانستند، ضعف و میانمایگی در بخشی از فصل‌ها (ظاهرا بیشتر حاصل جرح‌وتعدیل‌های صورت‌گرفته بوده) و بدتر از همه کیفیت دوبله، اندام مادیان را رنجور کرده است. دوبلوری که به جای گلبوته در فیلم صحبت کرده هر جا زبان باز می‌کند سطح مادیان را از اثری رئالیستی به فانتزی‌ای در حد کارتون‌های نازل ژاپنی تنزل می‌دهد.
در گذر زمان، گرد فراموشی بر مادیان نشست ولی سال65 مادیان بهترین فیلم سال از نگاه منتقدان شد و 2سال بعد در نظرسنجی ماهنامه سینمایی فیلم هفتمین فیلم برتر تاریخ سینمای ایران لقب گرفت. پس از 3دهه، بازی‌های سوسن تسلیمی و حسین محجوب، فیلمبرداری فیروز ملک‌زاده، موسیقی شریف لطفی و کارگردانی ژکان در 3-2 سکانس، همچنان قابل توجه به‌نظر می‌رسد. ژکان که در اولین فیلم سینمایی‌اش در قامت شاگرد خلف مکتب بیضایی ظاهر شده بود در گام‌های بعدی همه را ناامید کرد.
در همینه زمینه :