دست‌های بسته برای نجات دریاچه

هادی پناهی|  ارومیه – خبرنگار:

دریاچه ارومیه یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی کشور و یکی از دغدغه‌های مهم مردم آذربایجان غربی است. هرچند در دولت اول تدبیر و امید شاهد فعالیت‌های خوبی برای احیای نگین فیروزه‌ای استان بودیم، به گفته برخی کارشناسان، فشار برخی نمایندگان سابق میاندوآب به دولت برای اجرا نشدن طرح نکاشت(طرح نکاشت در زمان کشت پاییزه و با هدف اصلاح الگوی کشت و جایگزینی محصولات بدون نیاز به آب انجام می‌شود)، نبود نگاه ملی در مجلس و برخی وزارتخانه‌ها، اختیارات کم استانداران و ستادهای احیای منطقه‌ای از دلایل عملکرد کم تاثیر دولت بر احیای دریاچه ارومیه به شمار می‌رود.
 هر چند طی 5 سال گذشته اقداماتی در این زمینه انجام شده است، انتظارات مردم بیشتر است که باید محقق شود. 


غصب حقابه دریاچه ارومیه

یک کارشناس مسائل اجتماعی با بیان این که، در دولت اول روحانی برنامه‌های احیای دریاچه ارومیه در استان‌های آذربایجان شرقی و غربی با جدیت و به‌صورت مداوم پیگیری شده است، اظهار می‌کند: علت اصلی و عمده خشکی تالاب‌‌ها و دریاچه‌های کشور از جمله دریاچه ارومیه، افزایش مصرف آب کشاورزی است. بیش از 90 درصد آب مصرفی کشور به حوزه کشاورزی تعلق دارد و فقط ۵ درصد آب صرف تأمین آب آشامیدنی مردم می‌شود. 

 «هوشنگ عطاپور» می‌افزاید: اتفاق مهمی که در دهه‌های اخیر در کشور رخ داده است، تغییر الگوی کشت و توسعه وسعت زمین‌های زیر کشت زراعی و باغی بدون اصلاح روش‌های سنتی آبیاری و افت راندمان آب مصرفی بوده است. بر اساس برآوردهای کار‌گروه احیای دریاچه ارومیه در کشور ما حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد آب مصرفی کشاورزی هدر می‌رود و در سال‌های اخیر در حوزه آب‌ریز دریاچه ارومیه محصولات آب‌بر، چون سیب، چغندر، هندوانه و... کشت شده است که در گذشته کشت نمی‌شدند. 

به گفته عطاپور در 40 سال گذشته جمعیت کشور دو برابر و نیاز جمعیت به محصولات کشاورزی و غذایی بیش از ده برابر شده است‌. الگوی مصرف مردم نیز کاملاً تغییر یافته است؛ یعنی طی 4 دهه اخیر نیاز بخش کشاورزی به منابع آب بیش از 400 برابر شده است. در حالی که در این سال‌ها نه‌تنها میزان بارندگی بیشتر نشده است، بلکه سال‌های متوالی خشکسالی را تجربه کرده‌ایم. در نتیجه کشاورزان برای حفظ میزان محصول خود، آب‌های موجود را به سمت مزارع و باغ‌های خود هدایت کرده و هر سال حقابه دریاچه ارومیه غصب شده است. نتیجه تجاوز به حقابه دریاچه ارومیه هم مرگ آن بوده است. 

نکاشت، راه حل نجات بود

این کارشناس با بیان این که، راه حل ستاد احیای دریاچه ارومیه توقف کشت محصولات آب‌بر در حوزه دریاچه ارومیه و پرداخت پول به کشاورزان بود، اظهار می‌کند: این طرح به نکاشت معروف شد و گویا در استان اصفهان نیز قبلاً اجرا شده بود. بر اساس نظر کارشناسی ستاد احیای دریاچه ارومیه اگر سه سال نکاشت در منطقه میاندوآب و شهرهای مجاور در آذربایجان شرقی، در کنار سایر ۷۲ طرح احیا اجرا می‌شد، دریاچه ارومیه از مرگ حتمی نجات پیدا می‌کرد. اگر این برنامه و طرح‌‌ها هم برای ۱۰ سال ادامه پیدا می‌کرد، 10 میلیارد متر مکعب در دریاچه ذخیره‌سازی می‌شد که تراز اکولوژیک دریاچه به شمار می‌رفت؛ یعنی دریاچه احیا می‌شد.

 عطاپور بیان می‌کند: وقتی این طرح‌‌ها در کار گروه ستاد احیا که در شهر میاندوآب مطرح شد، 2 تن از نمایندگان وقت مجلس استان به شکلی مخالفت کردند که هیچ راه مصالحه‌ای باقی نماند. در همان جلسه مسئولان ستاد احیا عقب‌نشینی کردند و گویا با پیگیری همان نمایندگان، طرح احیای دریاچه متوقف شد و طرح نکاشت به طرح بهکاشت تبدیل شد که البته همان هم اجرا نشد. در نهایت تخصیص اعتبارات دریاچه ارومیه در بهترین حالت به ۳۵ درصد هم نرسید که آن هم صرف هزینه‌های اصلاح آبیاری کشاورزی شد و دردی از دریاچه رو به موت ارومیه دوا نکرد و الآن می‌توان گفت دریاچه ارومیه مرده است.  به گفته این کارشناس، در برنامه احیای دریاچه ارومیه مرگ این دریاچه نه از بی‌پولی، بلکه عقب‌نشینی ستاد احیا برای اجرای طرح‌های علمی احیای دریاچه بود که بر این اساس می‌توان گفت هیچ مشکل زیست‌محیطی و اجتماعی از مردم بر اساس آرای کارشناسی و طرح و برنامه علمی حل و فصل نخواهد شد. 


لزوم تقویت ستادهای استانی احیای دریاچه ارومیه
 
نماینده ارومیه در مجلس با تاکید بر ضرورت توجه به احیای دریاچه ارومیه، می‌گوید: باید ستادهای استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی تقویت شود. نه استاندار آذربایجان غربی و نه رئیس دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی از اختیارات قانونی کافی برای تسریع در روند احیای دریاچه ارومیه برخوردار نیستند.

«سید‌هادی بهادری» یکی از وزارتخانه‌های مهم و تاثیرگذار در بحث احیای دریاچه ارومیه را وزارت جهاد کشاورزی عنوان می‌کند و می‌افزاید: با وجود حضور معاون رئیس جمهوری در جلسه ستاد احیای دریاچه ارومیه، وزیر جهاد کشاورزی در این جلسات حضور ندارد.  وی تاکید می‌کند: در حوضه آبریز دریاچه ارومیه 500 هزار هکتار اراضی کشاورزی وجود دارد که فقط 20 هزار هکتار آن مجهز به سیستم آبیاری تحت فشار است.  بهادری همچنین از وزارت نیرو می‌خواهد با همکاری متقابل با ستاد احیای دریاچه ارومیه، عزم خود برای احیای نگین آبی آذربایجان را نشان دهد. 


ستاد احیا به مجاورت دریاچه منتقل شود 

مشکلات مرتبط با کاهش تراز آب دریاچه ارومیه و احیای آن در حالی مطرح می‌شود که کارشناسان و مسئولان، اعطای اختیارات به ستاد احیای استان‌ها و مسئولان آنها را چاره کار می‌دانند. «نادر قاضی‌پور» نماینده ارومیه در مجلس دراین‌باره می‌گوید: ستاد احیای دریاچه ارومیه یک مجموعه ناکارآمد و ناموفق است و باید مدیریت این ستاد از ساختمان‌های مجلل و شیشه‌ای پایتخت به مجاورت خود دریاچه ارومیه منتقل شود تا مسئولان از نزدیک وضعیت دریاچه را لمس کنند.  «محمدمهدی شهریاری» استاندار آذربایجان غربی هم با تأکید بر اهمیت احیای دریاچه ارومیه بیان می‌کند: اختیارات ستاد احیا باید به استان‌ها واگذار شود تا روند کار تسهیل شود. با توجه به مشکلات اقتصادی موجود کشور برای احیای دریاچه ارومیه باید از اعتبارات بین‌المللی بهره گرفت. تأمین بودجه لازم برای تکمیل طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه در زمان حاضر از اهمیت بالایی برخوردار بوده و مشارکت مسئولان کشوری در تأمین این اعتبارات ضروری است. 


بحران خشکی دریاچه ارومیه ادامه دارد 

براساس اعلام رئیس فراکسیون احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران در مجلس شورای اسلامی، روند احیای دریاچه ارومیه در 6 سال اخیر حکایت از ادامه بحران آن دارد. به گزارش تسنیم، بنا بر اعلام «سیدهادی بهادری» روند احیای دریاچه ارومیه در 6 سال اخیر کم و بیش ثابت بوده و حکایت از ادامه بحران آن دارد.

وی با ترسیم و انتشار نموداری نشان داده که در 6 سال گذشته حال و روز دریاچه ارومیه از تراز 1271 در سال 91 به رقم تراز 2/1270 در سال 97 رسیده است. بر اساس اعلام بهادری، تراز روزانه دریاچه در 6 سال اخیر از اردیبهشت 92 تا امروز هر سال به ترتیب در اعداد، 1/1270، 6/1270، 5/1271، 4/1270، 2/1270، 8/1270 و 2/1270 متغیر بوده و تغییر چشمگیری در احیای آن اتفاق نیفتاده است. به گفته این نماینده ارومیه در مجلس، حجم آب دریاچه ارومیه از سال 76 تا 92، 7 متر کاهش داشته است.


40 هزار چاه بلای جان ارومیه 

استاندار آذربایجان غربی هم مشارکت مردم و مسئولان را مهم‌ترین رکن احیای این دریاچه عنوان می‌کند و می‌گوید: با اختصاص اعتبار مناسب دولتی برای اجرای طرح‌های ستاد احیا و همراهی مردم این مشکل به بهترین شکل ممکن حل شود. «محمدمهدی شهریاری» با تاکید بر تامین اعتبار مورد نیاز برای تکمیل طرح‌های ستاد احیای دریاچه ارومیه بر این مهم تاکید می‌کند و می‌افزاید: الگوی کشت در این منطقه باید اصلاح شود و مردم نیز با جدیت بیشتر نسبت به مشارکت در احیای دریاچه تلاش کنند. سالانه بیش از پنج میلیارد متر مکعب آب در بخش کشاورزی حوضه دریاچه ارومیه استفاده می‌شود در حالی که با مدیریت صحیح، این مصرف به یک میلیارد متر مکعب کاهش خواهد یافت.  وی با اشاره به صدور مجوز برای 40 هزار چاه در سال‌های دور گذشته در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، بیان می‌کند: این تعداد چاه بلای جان دریاچه بوده و خشکی آن را رقم زده است.