بحث، آزاد

مجید مهرابی دلجو| دبیر گروه سیاسی

یک سال از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران گذشته بود. انقلاب از یک‌سو درگیر جنگ بود و از سوی دیگر اغتشاشاتی در گوشه و کنار کشور، دولت را به‌خود مشغول می‌کرد، اما در حاشیه جنگ و اغتشاش، بحث‌های آزاد، مناظره‌های تلویزیونی بین گروه‌های سیاسی و مناظره‌های عمیق فلسفی از شاخصه‌های نخستین سال از دهه 60 شده بود.

مباحثات آزادی به ابتکار آیت‌الله محمدبهشتی -رئیس وقت دیوان عالی کشور- شکل گرفته بود که مهم‌ترین آنها بحث آزاد درباره لایحه قصاص بود. بعد از تدوین لایحه قصاص در اوایل انقلاب، اعتراض‌هایی در گوشه و کنار از سوی گروه‌ها، حقوقدانان و احزاب مختلف شکل می‌گیرد. جمعی از قضات و وکلای دادگستری در بیانیه‌ای نسبت به این لایحه ایراداتی مطرح کردند. ابتکار دکتر بهشتی، عضو شورای‌عالی قضایی این بود که با دعوت از همین قضات و وکلا، مباحثات آزادی درباره لایحه قصاص برگزار کند. نخستین جلسه این مباحثات 22اردیبهشت سال 60 در کاخ دادگستری با این سخنان از رئیس دیوان عالی کشور آغاز می‌شود: «از آنجا که وجدان حقوقی و ذهنیت جامعه ما به قوانین گذشته عادت کرده، وقتی لایحه قصاص مطرح شد، یک مرتبه فریاد برآوردند که این قانون چیست؟ درحالی‌که قصاص از قوانین اسلام است». 



آیت‌الله جوادی آملی همراه بهشتی

کسی که آیت‌الله بهشتی را در این مباحثات همراهی می‌کرد در جمهوری اسلامی چهره شناخته‌شده‌ای است؛ مجتهد معروفی که بعدها امام او را رئیس هیأتی کرد که نامه معروفش به میخائیل گورباچف را به مسکو برد. این مناظره‌ها و مباحثات در منظومه فکری آیت‌الله بهشتی جایگاه ویژه‌ای داشت. خیلی قبل‌تر از اینکه او با وکلا و قضات در کاخ دادگستری به مباحثه درباره لایحه قصاص بپردازد یا به مناظره‌های تلویزیونی با مارکسیست‌ها بنشیند در بین مردم عادی حاضر می‌شد و از سؤالات بی‌پرده آنان فرار نمی‌کرد. در سال 58 و در یکی از همین ملاقات‌هایش با مردم در بازار تهران به سؤالاتی که درباره شخص او، شورای انقلاب، حزب جمهوری اسلامی، اشغال سفارت و مسائل دیگر مملکت بود پاسخ داد. از او پرسیده شد که آیا سرمایه‌دار است؟ که پاسخ داد: الحمدالله ثروت و سرمایه‌ای ندارم و به سهم خودم اجازه هم نمی‌دهم در آینده جامعه‌ام به سرمایه‌داری کشانده شود. از او پرسیده شد شایعه است حزب جمهوری اسلامی بودجه‌ای از دولت دریافت می‌کرد و آقای بنی‌صدر آن را قطع کرده است که پاسخ داد: نه، حزبی که بخواهد متکی به دولت باشد نمی‌تواند حزب باشد. یا از او درباره اختلاف نظر حزب جمهوری اسلامی با نهضت آزادی پرسیده شد که سیدمحمد بهشتی پاسخ داد: اختلاف حزب با نهضت آزادی بر سر همان مواضع فکری و سیاسی است. حزب معتقد است با ابرقدرت‌ها باید مثل یک قدرت کامل که از این ابرقدرت بی‌نیاز است برخورد شود. و از قضا یکی از سؤالات مردم عادی این بود که آیا برای مناظره با گروه‌ها حاضرید که پاسخ داده شد در حدی که وقت داشته باشم بلی حاضرم و آیت‌الله شهید بهشتی با همه مشغله‌ای که در انقلاب داشت، بالاترین حد توان را برای برگزاری این مناظره‌ها و مباحثات گذاشته بود.

بحث آزاد در تلویزیون

 این روایت فقط مربوط به دستگاه قضایی وقت نبود. در دولت هم تمایلی به بحث‌های آزاد و شریک‌کردن مردم در مسائل مربوط به کشور دیده می‌شد. ازجمله آنکه در سال 60 روابط عمومی نخست‌وزیری با صدور اطلاعیه‌ای به صدا و سیمای جمهوری اسلامی پیشنهاد می‌کند که زمینه یک بحث آزاد تلویزیونی با شرکت صاحب‌نظران و مسئولان اقتصادی درباره بودجه سال 60 فراهم‌ آید. بودجه در آن زمان به‌صورت دودوازدهم در هیات دولت تصویب شده بود. این مباحثات چنان در فضای انقلابی آن مقطع جا افتاده بود که گاهی رسانه‌ها برای مسئولان درباره انجام مباحثه تعیین تکلیف می‌کردند. در یک مورد رسانه‌ها از برگزاری مباحثه در حسینیه ارشاد در یک روز جمعه ذیل موضوع بودجه با حضور رئیس‌جمهور، سخنگوی دولت و وزیر اقتصاد خبر داده بودند که دفتر ریاست‌جمهوری مجبور شد توضیح دهد که این دعوت بدون اطمینان از حضور مسئولان دولتی در این مباحثه صورت گرفته است. در بیانیه عذر مسئولان دولتی برای حضور در مباحثه ذکر شده و تأکید شده بود سخنگوی دولت جهت بررسی مسائل سیل خراسان طبق برنامه از قبل تعیین شده به آن استان مسافرت کرده است و امکان شرکت در بحث روز جمعه برای ایشان وجود ندارد، وزیر اقتصاد و دارایی نیز جهت شرکت در یک کنفرانس، ساعت 11صبح جمعه عازم کاراکاس پایتخت ونزوئلاست. دولت با استقبال از این مباحثات، پیشنهاد داد بحث آزاد درباره بودجه به جمعه بعدی موکول شود. در کنار همه اینها مباحثات تلویزیونی در سال 60 به یکی از کارنامه‌های مهم نظام جمهوری اسلامی تبدیل شد. بحث آزاد گروه‌های سیاسی در حوزه‌های مختلف و با موضوعات متنوع برگزار می‌شد. یکی از این بحث‌ها با موضوع آزادی، زورمداری و هرج و مرج با حضور آیت‌الله دکتر بهشتی از حزب جمهوری اسلامی، نورالدین کیانوری از حزب توده و دکتر پیمان از طرف جنبش مسلمانان مبارز و فتاپور از سازمان فدائیان خلق برگزار می‌شد. 

گروه‌های دیگری هم به این مناظره‌ها و بحث‌ها دعوت می‌شدند. برخی شرکت می‌کردند و برخی ترجیح می‌دادند شرکت نکنند. مباحث دیگری نیز در تلویزیون به بحث گذاشته می‌شد. یکی دیگر از مهم‌ترین آنها بحث آزاد درباره جهان‌بینی مادی و جهان‌بینی الهی بود که اعضای شرکت‌کننده در این بحث محمد‌تقی مصباح یزدی از طرف حوزه علمیه قم،  احسان طبری از حزب توده، فرخ نگهدار از طرف سازمان فدائیان خلق و بالاخره عبدالکریم سروش بودند. این مباحثات و مناظره‌ها با عمیق شدن اختلافات سیاسی در کشور، حکم مجلس به عدم‌کفایت بنی‌صدر رئیس‌جمهور وقت و فاز مسلحانه گرفتن تشکل‌هایی مثل مجاهدین خلق (منافقین) متوقف شد.