شهری برای همه

محمدمهدی معینی | ‌استاد دانشگاه و تئوریسین شهری

شهر تهران زین‌پس قرار است به‌مثابه شهری شود که همه ساکنان خود را در آغوش گیرد و کسی را از زیر چتر خود به حاشیه‌ها نراند. شهری که قرار است «شهر همگان» باشد، دارای ویژگی‌هایی شود که کسی را طرد یا منزوی نسازد. تحقق شعار «تهران، شهری برای همه» که دکتر حناچی، شهردار محترم تهران در شروع کار در دوره جدید مدیریت شهری نوید آن‌را به شورا و مردم داد، می‌تواند نقطه عطفی در مدیریت شهری در دوران جدید باشد. آنچنان که در کتاب «شهر همگان» نیز اشاره کرده‌ام، شهر همگان یعنی شهری برای همه؛ شهری که در آن دسترسی به خدمات برای ساکنان شهر ممکن و آسان است؛ شهری که همه اقشارش از امکانات و خدمات شهری برخوردار هستند؛ شهری که در آن عدالت فضایی وجود دارد و مفاهیمی مانند مشارکت، شفافیت و پاسخگویی در آن شکل گرفته است. شهر همگان حق تحرک و دسترسی را برای همه افراد به‌خصوص افراد آسیب‌پذیر شهری ازجمله کودکان، زنان، سالمندان، ناتوانان جسمی و حرکتی در هر زمان و مکان در شهر فراهم می‌سازد. بیش از دوسوم جامعه را همین افراد آسیب‌پذیر تشکیل می‌دهند. فضاهای عمومی شهرهای ما اغلب دارای خصلت مردانه و توسط طراحان و برنامه‌ریزان مرد برای افراد سالم، توانمند و جوان طراحی شده‌اند. بدین جهت فضاهای عمومی ما اغلب پاسخگوی این اقشار آسیب‌پذیر نیستند.

«شهر همگان» دارای ویژگی‌های دیگری نیز هست؛ شهری که فاصله فقر شهری در آن کم است، حاشیه‌نشین ندارد چرا‌که ساکنانش را به بیرون نمی‌راند. شهری قابل دسترس همگان و تاب‌آور که در مواقع بحران، اقشار آسیب‌پذیر جامعه را در اولویت کمک و یاری قرار می‌دهد. شهر همگان برای کودکان، ناتوانان، زنان، سالمندان و مردان خود برنامه دارد و همگان را در توسعه آن شریک می‌دارد. بدیهی است بدون حق مشارکت در بنای شهر و حق مشارکت شهروندانش در بهره‌وری از ابعاد فضایی، شهر محقق ‌نخواهد شد. بنابراین جناب شهردار! شعار خوب جناب‌عالی زمانی محقق می‌شود که شما بتوانید به موارد ذیل عینیت بخشید:

1- شهر را از سلطه بلامنازع اتومبیل‌ها خارج کنید.

2- دسترسی آسان به ایستگاه حمل‌ونقل عمومی را همانند شهرهای توسعه‌یافته برای همگان مهیا‌ سازید. این مهم را در مکان‌هایی که امکان ایجاد TOD فراهم است، در برنامه جدی کارتان قرار دهید.

3- سهم عابر پیاده و دوچرخه را در نظام حمل‌ونقل شهری به‌طور کمی و کیفی در برنامه سالانه افزایش دهید.

4- از ایجاد کاربری‌های نامتوازن در سطح شهر و تأثیرگذار بر سیستم حمل‌ونقل بکاهید.

5- زمینه توسعه محله‌ای (community development) و استفاده از ظرفیت مشارکت اجتماعی شهروندان را در دستور جدی کار مناطق 22گانه قرار دهید.

6- مقیاس انسانی با محوریت پیاده را در طرح‌های توسعه شهری مدنظر قرار دهید تا امکان بهره‌مندی شهروندان از خدمات‌ در مقیاس محلی برای همه اقشار اعم از کودکان، سالمندان، زنان و ناتوانان جسمی و حرکتی فراهم شود.