فعالیت‌های خیرخواهانه با پوشش تبلیغات کمک‌آموزشی

مدرسه‌سازی‌، تحت پوشش گرفتن دانش‌آموزان نیازمند در مناطق محروم و اهدای جایزه به نفرات برتر کنکور و مسابقات علمی و المپیادهای جهانی از اقدامات نیکوکارانه‌ای است که برخی از مؤسسات آموزشی و ناشران کتاب‌های کمک‌آموزشی در فهرست فعالیت‌های تبلیغاتی و رسانه‌ای خود تعریف کرده‌اند. آنطور که علی شهری، مدیرکل نوسازی و تجهیزات استان تهران به همشهری گفت، برخی از این ناشران و مدیران مؤسسات علمی در ساخت و تجهیز مدارس هم نقش‌آفرینی می‌کنند و تلاش دارند در این کار ممارست داشته باشند؛ «یکی دو نفر از این افراد در قالب پروژه‌های مشارکتی با سازمان نوسازی کشور و اداره کل نوسازی مدارس تهران همکاری دارند که خیلی زیاد و به اندازه خیرین بزرگ نیست اما به هر حال نیکوکار هستند.» اما مرتضی نظری، رئیس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت آموزش و پرورش از بعد دیگری به ماجرا نگاه می‌کند. او دراین‌باره توضیح می‌دهد: «معمولا این افراد حساب شده و با برنامه‌های تبلیغاتی وارد حیطه‌های مختلفی مانند مدرسه‌سازی‌ می‌شوند که اغلب هم دست روی پروژه‌های نیمه‌کاره می‌گذارند یعنی اینگونه نیست که ساخت مدرسه‌ای را از صفر تا صد بر عهده بگیرند و تمام هزینه‌ها را قبول کنند. به عنوان نمونه سال گذشته دانش‌آموزان همه مدارس منطقه11 تهران در طرح «مدرسه‌سازی‌ به جای ترقه‌بازی» شرکت کرده و پول‌هایی را که برای خرید لوازم آتش بازی در چهارشنبه‌سوری درنظر گرفته بودند روی هم گذاشته و هزینه ساخت مدرسه «ایران مهر» را تامین کردند؛ همچنین شهرداری تهران و آموزش و پرورش شهر تهران هم رقم قابل توجهی را روی اعتبار اولیه گذاشتند اما چون اعتبارات کافی نبود، ساخت مدرسه در مراحل آخر متوقف شد؛ در این مرحله یکی از همین ناشران پرآوازه وارد شد و با هزینه‌ای نه چندان زیاد کار را به پایان رساند و اسم خود را روی آن گذاشت که این اقدام مورد انتقاد شدید دانش‌آموزان قرار گرفته و هم‌اکنون در بخش حقوقی اداره کل نوسازی شهر تهران در حال بررسی است.» نظری می‌گوید اقداماتی از این دست بین برخی ناشران و مدیران مؤسسات آموزشی در سال‌های اخیر تبدیل به یک روال عادی شده و آنها می‌خواهند افکار عمومی را در این زمینه که کارهای آنها صرفا نیکوکارانه و عام‌المنفعه است، اقناع سازند. اما نکته مهم این است که نباید فراموش کرد درآمدهای این مؤسسه‌ها که بخشی از آن صرف امورخیریه می‌شود در اصل به نظام آموزش و پرورش میلیون‌ها دانش‌آموز آسیب وارد می‌کند و حاصل سودهای میلیاردی است که بخشی از آن در راه خیریه هزینه می‌شود.


یادداشت

کاظم اکرمی
وزیر اسبق آموزش و پرورش



تا‌به‌حال تحقیق و پژوهشی در رابطه با بررسی سودمندی و اثربخشی کتب کمک‌درسی انجام نشده است. به‌عبارتی، هنوز اثبات نشده که این کتاب‌ها سودمند هستند یا خیر. نکته بعدی اینکه وقتی کتاب‌های درسی منبع ارائه شده و برای تدریس این دروس معلم تعیین می‌شود، واقعا مراجعه به کتب کمک‌درسی بی‌معناست. روانشناسی کودک و نوجوان به ما می‌گوید برای پیشبرد اهداف آموزشی نوین باید معلمان بر فوت و فن‌های رفتار‌شناسی و روانشناسی مسلط باشند. اگر قرار است برای کاهش استرس‌های دوران تحصیل دانش‌آموزان کشورمان کاری انجام بدهیم، بهتر است روی روانشناسی کودک و نوجوان متمرکز شویم. در غیر این صورت باید شاهد صحنه تاخت‌و‌تاز کتاب‌های کمک‌درسی باشیم که در واقع مزید بر علت هستند و به‌نحوی استرس‌ها و تنش‌های دوران تحصیل را افزایش می‌دهند.

در کشور ما استادان بسیاری در زمینه روانشناسی کودک و نوجوان تحقیقات ارزشمندی انجام داده‌اند. اما متأسفانه نتایج این تحقیقات در اختیار معلمان قرار نگرفته است؛ تحقیقاتی که به‌عنوان یک الگوی آموزشی مؤثر می‌تواند به نظام آموزشی ما کمک کند. معلمی که در جریان تحقیقات علمی روز قرار گرفته، به‌راحتی می‌تواند شرایط و موقعیت‌های نابسامان، اجتماعی، اقتصادی و تربیتی را کنترل و روش تدریس خود را در جهت تحلیل و تعدیل موانع و افزایش میزان یادگیری تغییر دهد. اگر این شرایط و این بسترها فراهم شود دیگر هیچ کتب کمک‌درسی نمی‌تواند عرض‌اندام کند. بهتر است برای روشن‌شدن موضوع به گذشته برگردیم؛ دانش‌آموزان قدیم که به‌مراتب علمی بالا رسیده‌اند و میزان سوادشان زبانزد است، هیچ‌کدام از کتاب‌های کمک‌درسی استفاده نکرده‌اند. آنها از همان ابتدا کتاب اصلی را مطالعه کرده‌اند و از همان ابتدا آموخته‌اند که چطور با کتاب‌های منبع ارتباط برقرار کنند. در نتیجه آنها به‌آسانی می‌توانند کتب مختلف را مطالعه کنند بی‌آنکه نیاز به کتب کمکی و... داشته باشند. بی‌تردید یکی از آسیب‌های مهم کتب کمک‌درسی این است که دانش‌آموزان وابسته به کمک‌درسی از کتاب‌های اصلی و منبع دلزده می‌شوند و بدون هیچ دلیل اثبات‌شده‌ای تصور می‌کنند که هر کتابی نیاز به کمک و رمزگشایی دارد تا بتوان آن را مطالعه کرد و آموخت. اتفاق دیگری که با ترویج کتب‌های کمک‌درسی همزمان شده، تصمیم حذف مشق شب است. با حذف کلی مشق شب مخالف هستیم. مشق شب باید با اقتباس از نظام‌های آموزشی موفق ارتقا یابد نه اینکه حذف شود. نظام نوین آموزشی کمیت مشق شب را کاهش و کیفیت آن را افزایش داده است. متأسفانه ما در برخی موارد دچار افراط یا تفریط می‌شویم. مثلا در ارزشیابی توصیفی موفق نبودیم. نمره‌دهی حذف شد تا استرس دانش‌آموزان کاهش یابد به این امید که ارزشیابی توصیفی فراگیری و آموزش را ارتقا دهد. اما درعمل ارزشیابی توصیفی وارد مبادی دیگری شد. پدر و مادرهای بسیاری در اطراف همه ما هستند که فرزندشان کلاس چهارم یا پنجم ابتدایی است و اما نمی‌تواند حتی نام و نام خانوادگی خود را درست بنویسد. حالا مسئله مشق شب پیش آمده، اگر تکلیف را نیز از دانش‌آموزان سلب کنیم، با توجه به اینکه نظام ارزشیابی توصیفی‌مان شکل و شمایل تشریفاتی و فرمالیته به‌خود گرفته، در آینده باید منتظر دانش‌آموزانی کاملا بی‌سواد باشیم که فقط برای پرکردن اوقات فراغت‌شان به مدرسه می‌روند.