یادداشت
حق مغفول مانده ایران در مبارزه با مواد‌مخدر
رضا نصری/ حقوقدان بین‌المللی
سال گذشته، وقتی ژنرال مک‌مستر - مشاور امنیت ملی سابق دولت ترامپ - ایران را به‌دست داشتن در قاچاق مواد‌مخدر متهم کرد، بسیاری از ناظران در رسانه‌های بین‌المللی به او یادآوری کردند که ایران، نه‌تنها در قاچاق مواد‌مخدر دخیل نیست، بلکه مطابق گزارش‌های رسمی سازمان ملل، مهم‌ترین و مؤثرترین نقش را نیز در ممانعت از ورود تریاک و هروئین به بازارهای جهانی ایفا می‌کند. در واقع، مطابق گزارش‌ها «دفتر مبارزه با مواد‌مخدر و جرم» ایران به‌تنهایی به‌طور میانگین سالانه بیش از ۷۵درصد تریاک (اوپیوم) و ۲۵درصد هروئینِ جهان را مصادره کرده و - با پذیرش هزینه‌های مالی، انسانی، اجتماعی و حتی سیاسی آن - از سرازیر شدن این کالای مرگ‌زا به سایر کشورها جلوگیری می‌کند. به‌عبارت دیگر، از 3 دهه پیش تا‌کنون ایران هم میلیاردها دلار برای کنترل و ایمن‌سازی ۱۹۰۰کیلومتر مرز شرقی خود با بزرگ‌ترین تولیدکننده اوپیوم در جهان (افغانستان) هزینه کرده است هم بیش از ۳۵۰۰نیروی انسانی در نبرد با کارتل‌های مسلح مواد‌مخدر از دست داده، هم بیش از ۱۵۰۰۰شهروند خود را در این راه دچار صدمات جسمی و معلولیت‌های دائمی ساخته است و هم با اتخاذ قوانین کیفری سختگیرانه و اجرای احکام اعدام در مورد قاچاقچیان مواد‌مخدر، خود را در معرض انواع و اقسام جوسازی‌ها و اتهامات هزینه‌ساز «حقوق بشری» قرار داده است. در کنار اینها، نه‌تنها دولت ایران در راستای رسیدگی به این امر مهم، از جانب سایر کشورها مساعدت ویژه‌ای ندیده است، بلکه در بسیاری از موارد - به‌دلیل وجود تحریم‌های ناعادلانه و غیرقانونی آمریکا و بعضا برخی کشورهای غربی - حتی از خریداری تجهیزات پلیسی و نظامی لازم (در حد عینک‌های شب‌بین) برای تداوم مبارزه خود با پدیده قاچاق بین‌المللی مواد‌مخدر محروم شده است! شاید اگر هر دولت عملگرای دیگری به جای دولت ایران با چنین وضعیتی رو‌به‌رو بود – به‌جای تحمل و تقبل این همه هزینه برای ممانعت از تسری مواد‌مخدر به سایر کشورهای جهان - و به‌جای رعایت موازین انسانی و «اخلاقی» در امر کشورداری - یک راهروی امن برای قاچاقچیان مواد‌مخدر ایجاد می‌کرد تا جنس‌شان را - بدون کوچک‌ترین ریزش در داخل ایران - از مرزهای شرقی به مرزهای غربی کشور منتقل کنند تا از آن پس «دیگران» مسئولیت و هزینه این مبارزه را برعهده بگیرند! حال که چنین نشده، سرانجام پس از دهه‌ها نبرد در یک جنگ تک‌نفره و هزینه‌ساز با یک پدیده بین‌المللی، امروز یک مقام ارشد کشور - در سطح رئیس‌جمهور- موضوعِ جایگاه و نقش ایران در امر مبارزه با قاچاق مواد‌مخدر را به‌نحوی بیان کرد که توجه بسیاری از رسانه‌ها و دولت‌های جهان را به‌خود جلب کرد. آقای روحانی در سخنان خود در «کنفرانس رؤسای مجالس 6 کشور» در تهران به صراحت رابطه «تحریم» و «مبارزه با مواد‌مخدر» را به تصویر کشید و هشدار داد که با تحریم ایران «توانایی‌های ما برای مبارزه با مواد‌مخدر و تروریسم آسیب می‌بیند» و اگر رخنه‌ای در این سد ایجاد شود فاجعه‌ای در غرب و جهان رخ خواهد داد. بیان این هشدار - که برخی حتی آن را به «تهدید» تعبیر کرده‌اند - در شرایط کنونی بسیار حائز اهمیت است. اما بیان این هشدار بدون طرح مطالبات دقیق ایران - که شامل مساعدت‌های قابل توجه مالی و حمایت‌های سیاسی خواهد بود – به‌تنهایی کفایت نمی‌کند! اینکه دولت‌های غربی و افکار عمومی آنها در مورد فداکاری‌های ایران در امر مبارزه با قاچاق بین‌المللی مواد‌مخدر آگاه شوند و نسبت به مخاطراتِ تضعیف توانایی‌های اقتصادی و لجستیکی ایران حساسیت پیدا کنند، قطعا اتفاق مبارکی است. اما آنها باید این حقیقت را نیز - با بیانی واضح‌تر و بی‌تعارف‌تر - بفهمند که ادامه این مبارزه، که همواره بدون مساعدت مناسب و حتی با هزینه‌تراشی از جانب دولت‌های ذی‌نفع همراه بوده است، دیگر به صلاح ایران نیست! به بیان دیگر، اگر قاچاق بین‌المللی مواد‌مخدر- مانند گرمایش زمین یا آلودگی محیط‌زیست - یک پدیده «فرامرزی» و «بین‌المللی» با آسیب‌های همگانی است (که هست)، لازم است سهم و هزینه مبارزه با آن به‌مراتب بیش از امروز میان کشورهای ذی‌نفع سرشکن شود. در این راستا، لازم است دولت ایران- با ارائه فهرست دقیقی از مطالبات و خواسته‌های خود- تداوم روند کنونی را مشروط به تحقق شرایطی کند که رفع و خنثی‌سازی تحریم‌های آمریکا تنها یکی از آنهاست.
