مرهمی برای زخم های کارون

سیدعلیرضا شریفی|   اهواز- خبرنگار:

سال‌هاست که زلف زاینده‌رود به آب کارون گره خورده است. هر بار سخن از خشکی و کم‌آبی در اصفهان می‌شود، سخن از پروژه‌های انتقال آب رودخانه کارون پیش کشیده می‌شود. هفته قبل بود که ١٨ نماینده استان اصفهان در مجلس شورای اسلامی به دلیل «حذف پروژه‌های انتقال آب به این استان از بودجه سال آینده»، استعفای جمعی خود را اعلام کردند‎؛ استعفایی که پس از آن «محمدباقر نوبخت» رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور از‌ آن انتقاد کرد و گفت: «هیچ نماینده‌ای نمی‌تواند بگوید که چون در لایحه بودجه چنین چیزی دیده نشده است، استعفا می‌دهم».

مهم‌ترین چالش رودخانه‌های خوزستان در چند سال گذشته انتقال آب از سرشاخه‌های آنها بوده است؛ موضوعی که «مسعود اسدی» رئیس انجمن صنفی کشاورزان خوزستان درباره آن می‌گوید: 12 طرح انتقال آب از رودخانه‌های کارون و دز در حال اجراست به طوری که به کاهش میزان تولیدات کشاورزی خوزستان منجر شده است.

در این زمینه نمایندگان خوزستان در مجلس شورای اسلامی، با توجه به توانایی قانونگذاری‌شان، می‌توانند این امکان را ایجاد کنند که مجموعه‏ای از قوانین ویژه رودخانه‌ها، تالاب‌ها و منابع آبی استان خوزستان را وضع کنند تا دولت و زیرمجموعه آن خود را با آن قوانین تطبیق دهند و علی‏رغم وجود انبوه گرایش‌ها و سلیقه‏‌های متفاوت و گاه متضاد، از آن قوانین تبعیت کنند.

در میان خبرها و گزارش‌های مرتبط با انتقال آب کارون، بحث دیگری نیز بین مسئولان خوزستان و کارشناسان و فعالان محیط زیست وجود دارد که اگر اعمال و رعایت شود، حال و روز ناخوش کارون از این بدتر نخواهد شد و آن فرهنگ‌سازی بین مردم برای مراقبت و صیانت از رودخانه کارون است.


بی‌توجهی به قانون ممنوعیت انتقال آب

نماینده مردم خرمشهر در مجلس شورای اسلامی در این زمینه به همشهری می‌گوید: قانون ممنوعیت انتقال آب بین‌حوضه‌ای در کشور وجود دارد. در مجلس نهم برخی از نمایندگان قانون انتقال آب به فلات مرکزی ایران را در کمیسیون کشاورزی به رای گذاشتند که کسی از آن استقبال نکرد.
«عبدالله سامری» با بیان این‌که مجلس شورای اسلامی برای صیانت از منابع آبی مصوبه‌ای ندارد، می‌افزاید: البته مجمع نمایندگان خوزستان و فراکسیون مقابله با ریزگردها مشغول انجام فعالیت‌هایی برای صیانت از رودخانه کارون هستند.
وی ادامه می‌دهد: متاسفانه اقداماتی که باید در زمینه احیای رودخانه کارون، کمک به وضعیت حاشیه رودخانه‌ها، لایروبی رودخانه‌ها و دیگر اقدامات مرتبط با نگهداری منابع آبی صورت بگیرد، انجام نشده است و در این زمینه دچار ضعف مدیریت هستیم.
این نماینده مجلس با بیان این‌که درباره آلاینده‌ها و پساب‌ها هم برنامه هدفمندی در دستور کار نیست، اضافه می‌کند: باید در خصوص پساب‌ها و آلاینده‌هایی که به رودخانه‌ها به ‌ویژه کارون سرازیر می‌شوند، اقدامات لازم صورت گیرد.


 تضمین‌کننده حیات کارون

غیر از انتقال آب کارون که دبی این رود را به طرز چشمگیری کاهش داده است، صیانت از حال و روز فعلی آن می‌تواند راهگشا باشد.
حفظ کیفیت و کمیت آب رودخانه کارون از مهم‌ترین عوامل موثر در پایداری عملکرد ‌زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی این رودخانه کارون هستند. اما هر دوی این عوامل به دلیل فعالیت‌های انسانی مانند ساخت سد‌ها، طرح‌های انتقال آب، توسعه شبکه‌های آبیاری و طرح‌های کشاورزی مورد تهدید قرار گرفته‌اند.

یک فعال محیط‌ زیست در این خصوص به همشهری می‌گوید: جوامع محلی مشرف به کارون که زندگی آنها به حیات این رودخانه وابسته است، از مهم‌ترین عواملی هستند که عملکردشان می‌تواند تضمین‌کننده کیفیت آب کارون باشد.
«سید عبدالامیر موسوی» می‌افزاید: خودداری از ریختن زباله‌های خانگی در کارون، پرهیز از برداشت بی‌رویه آب از این رود، خودداری از صید غیرمجاز در آن و خیلی کارهای دیگر مواردی هستند که فقط جوامع محلی یعنی مردمی که پیرامون کارون زندگی می‌کنند و با آن ارتباط دائمی دارند، می‌توانند آنها را انجام دهند و به بهبود حال آن کمک کنند. البته این مهم به آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی نیاز دارد. 
وی عنوان می‌کند: برای آگاه‌سازی جوامع محلی باید آموزش‌های چهره به چهره و از راه دور در زمینه ارزش‌ها، حساسیت‌ها، تهدید‌ها و شیوه‌های کاهش تهدید‌ها انجام گیرد. 

موسوی عنوان می‌کند: البته فراموش نکنیم که آگاه‌سازی یک مرحله از فرهنگ‌سازی است. سازمان‌دهی فرهنگ‌سازی و دقت در اجرای آن مرحله مهم دیگری است که باید طی شود در غیر این صورت فرهنگ‌سازی بی‌معنی است و حتی ممکن است نتایج منفی داشته باشد.وی تاکید می‌کند: فرهنگ‌سازی باید بر اساس آموزش روش‌های پایدار کردن رودخانه کارون، مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و مدیریت براساس دستورالعمل‌ها و قوانین مشارکت جوامع محلی باشد.


حفاظت از کارون

این فعال محیط ‌زیست با بیان این‌که به‌کارگیری فرصت‌ها و ظرفیت‌های مختلف رودخانه کارون با برنامه‌ریزی قبلی و مشارکت جوامع محلی می‌تواند در بالفعل کردن آنها نقش قابل‌توجهی را ایفا کند، اضافه می‌کند: این کار هم منبع اقتصادی خوبی از محل توسعه توریسم در طول کارون برای جوامع محلی ایجاد می‌کند و هم می‌تواند در حفاظت از این رودخانه تاثیر بسزایی داشته باشد. 
موسوی می‌گوید: با توجه به اهمیت برنامه‌ریزی دقیق برای تحقق مشارکت جوامع محلی، باید یک ردیف بودجه ملی و استانی متمرکز و بودجه اجرایی در هرکدام از نهادهای دولتی استانی به منظور تامین مالی طرح آگاهی‌سازی و مشارکت جوامع محلی تعیین و صرف شود.
وی ادامه می‌دهد: گزارش‌های علمی تهیه ‌شده توسط متخصصان و پژوهشگران از تجارب جوامع محلی می‌تواند به عنوان منبع پژوهشی غنی برای تحقیقات مراکز دولتی و غیردولتی استفاده شود.


نقش مهم مردم

این فعال محیط‌ زیست معتقد است که کمیت آب می‌تواند بر کیفیت آن تاثیر بگذارد. در این میان نباید اهمیت نقش جوامع محلی را در بررسی، شناسایی و کنترل برداشت‌های غیرمجاز آب از رودخانه کارون فراموش کرد. 
موسوی می‌افزاید: هیچ‌وقت نباید فراموش کرد که وجود فرهنگ جوامع محلی در جوار کارون و تنوع آن از ظرفیت‌ها و فرصت‌های این رودخانه است. حفظ این فرهنگ و سرمایه‌گذاری اقتصادی روی آن می‌تواند به پایداری اقتصادی استان خوزستان کمک کند.
وی عنوان می‌کند: مدیریت جوامع محلی می‌تواند زمینه را برای حفاظت از رودخانه کارون حتی به عنوان قطب اقتصادی فراهم کند. همچنین، سرمایه‌گذاری روی فرهنگ جوامع محلی می‌تواند به معرفی دیگر ابعاد ‌شناختی این جوامع منجر شود.
موسوی می‌گوید: اگر جوامع محلی نقش خود را برای حفاظت از رودخانه کارون درک کنند، قطعا در حفاظت و مراقبت از آن مشارکت خواهند کرد.


تهیه سند ملی برای محیط زیست

نگاهی به آمارهای تلخی که این روزها درباره رودخانه‌های خوزستان ارائه می‌شود، گویای ضعف‌های اجرایی و نبود برنامه‌‌ریزی مستمر همراه با آینده‌نگری برای این رودخانه‌هاست. اخبار مربوط به معضلات کمّی و کیفی رودخانه‌های خوزستان نشان می‌دهد که مدیریت آنها قابل قبول نیست.
«امید شکری» کارشناس و فعال محیط زیست در این مورد به همشهری می‌گوید: چالش‌های مختلفی، ازجمله انتقال آب، حیات رودخانه‌های خوزستان را به خطر انداخته و نتیجه‌ای ‌غیر از به خطر انداختن محیط ‌زیست و زندگی مردم این استان نداشته است.
شکری اظهار می‌کند: این چالش‌ها نتیجه بی‌توجهی غیرکارشناسی به بهره‌برداری از رودخانه‌های خوزستان و حتی بهره‌کشی از آنها بیشتر از ظرفیتشان است.
این فعال محیط زیست تاکید می‌کند: با توجه به فرمایشات و تاکید مقام معظم رهبری بر این‌که حل مشکل محیط‌زیست نیازمند «تهیه سند ملی برای محیط زیست» است، تنظیم سند ملی رودخانه‌های خوزستان به‌ عنوان یک سند برای حفاظت از محیط ‌زیست لازم و غیرقابل انکار است.