ای ابرخوش‌باران بیا

شبنم سیدمجیدی

برای ما که پاییز سال گذشته تقریباً بارشی ندیدیم، بارش‌های امسال آنقدر خوب بوده که شاید خیال کنیم این باران‌ها جبران همه خشکسالی‌ها و بی‌آبی‌های گذشته است. سال قبل می‌گفتند بارش‌ها نسبت به 59سال اخیر، در کمترین حد خود بوده است. آمار نیز همین گونه گواهی می‌دهد. در سال آبی گذشته یعنی از ابتدای مهر 96 تا پایان شهریور 97 کل ریزش‌های جوی کشور معادل 171میلی‌متر بود؛ رقمی که کم از فاجعه نداشت. این میزان نسبت به میانگین دوره‌های مشابه در درازمدت (50سال) 31درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی قبلش (96-95) 26درصد کاهش داشت. 

در سال آبی 97-96 در بیشتر حوضه‌های آبریز رشد بارندگی در مقایسه با سال قبل از آن و 50سال قبل منفی بوده؛ آن هم با رقم‌های بالا که باعث شد سالی سخت در بارندگی کشور رقم بخورد. 

برای آنکه اوضاع نابسامان بارش‌ها در سال آبی گذشته را بهتر درک کنید، خوب است بدانید که در سال قبل از آن، یعنی تا پایان شهریور 96، حجم آب‌های سطحی کشور 32میلیارد مترمکعب بود، اما تا پایان شهریور امسال، این میزان به 25میلیارد مترمکعب کاهش یافت؛ یعنی حجم آب‌های سطحی کشور 35درصد کم شد. این در شرایطی بود که این عدد  در دهه 70معادل 80میلیارد مترمکعب بوده است.

خوشبختانه از ابتدای مهر امسال ورق برگشت و با شروع سال آبی جدید، ایران با بارش‌های خوبی مواجه شد. براساس گزارش دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو، از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر 97) تا پایان هفته اول آذر، ارتفاع کل ریزش‌های جوی بیش از 75میلی‌متر بوده است.

 این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (33میلی‌متر) 128درصد افزایش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته(24میلی‌متر) 212درصد افزایش نشان می‌دهد. ضمناً حجم بارش اول مهر تا 6آذر معادل 124میلیارد مترمکعب است. یعنی در دوره‌ای 2ماهه، بارش‌هایمان فقط اندکی کمتر از یک‌دوم بارش‌های کل سال قبل بوده است.

با وجود افزایش بارش‌ها باید توجه داشت که آن قدر از سفره‌های آب‌های زیرزمینی برداشت شده که باید سال‌ها روند خوب بارش‌ها ادامه یابد تا بخشی از کمبودها جبران شود. از آن طرف میزان برداشت از منابع آب تجدیدپذیر نیز در کشور ما بسیار زیاد است. براساس گفته‌های عیسی کلانتری- رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور- هیچ کشوری نباید بیش از ۴۰ درصد ظرفیت منابع تجدیدپذیر را مصرف کند اما در ایران ۱۳۰ درصد برداشت می‌شود.

بارش‌ها به تفکیک حوضه‌های آبریز

در ادامه وضعیت آبی را در بازه زمانی اول مهر تا 6آذر با جزئیات بیشتری با سال گذشته و درازمدت مقایسه می‌کنیم تا درک بهتری در مورد اوضاع بارندگی در کشور به‌وجود آید.

حوضه آبریز دریای خزر از اول مهر تا 6 آذر 124میلی‌متر بارندگی داشته است که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته 23درصد افزایش را نشان می‌دهد و همچنین نسبت به میانگین بلندمدت 50ساله 25درصد افزایش دارد.

 از آن طرف حوضه خلیج‌فارس و دریای عمان را داریم؛ حوضه‌ای که در سال آبی قبل کمترین میزان بارش را در کل کشور داشت اما نکته جالب اینجاست که در 2ماهه امسال میزان بارش‌های این حوضه از همه حوضه‌های آبریز کشور بیشتر و معادل 147میلی‌متر است که نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 394درصد افزایش را نشان می‌دهد و نسبت به‌مدت مشابه در 50سال اخیر 251درصد افزایش دارد. حوضه دریاچه ارومیه در این مدت 61میلی‌متر بارش داشته که در مقایسه با سال آبی گذشته فقط 1.2درصد افزایش و نسبت به میانگین متوسط بلندمدت منفی 4درصد کاهش داشته است.

 در فلات مرکزی فقط 38میلی‌متر بارش داشته‌ایم که شاید رقم اندکی به‌نظر برسد اما وقتی با سال گذشته مقایسه می‌شود به بهتر‌شدن اوضاع آبی در این حوضه آبریز پی‌می‌بریم. بارندگی‌ها در این حوضه نسبت به‌مدت مشابه سال‌گذشته 524درصد و در مقایسه با متوسط 50ساله 136درصد افزایش داشته است.

در حوضه قره‌قوم از اول مهر تا 6آذر 97 معادل 58میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 395درصد افزایش و در مقایسه با 50سال اخیر 167درصد افزایش را نشان می‌دهد.

آخرین حوضه آبریز که کمترین بارندگی را از ابتدای مهر تجربه کرده، حوضه مرزی شرق است. در این حوضه آبی فقط 9.4 میلی‌متر بارندگی داشته‌ایم. با این حال جالب اینجاست که نسبت به سال قبل 623درصد و در مقایسه با میانگین 50ساله 27درصد افزایش بارندگی را در این حوضه داریم.

وضعیت بارندگی در استان‌ها

امسال بیشترین بارندگی در بازه زمانی اول مهر تا 6آذر متعلق به استان البرز با 133میلی‌متر بارندگی بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 307درصد افزایش و در مقایسه با متوسط درازمدت 83درصد افزایش را نشان می‌دهد. اما از آن طرف قم، امسال 57میلی‌متر بارندگی داشته که در مقایسه با سال آبی گذشته بیشترین افزایش بارش را میان همه استان‌ها تجربه کرده است. این استان در مقایسه با مدت مشابه سال قبل رشد 7025درصدی در میزان بارش‌ها داشته و نسبت به بلندمدت هم 137درصد افزایش بارش را به‌نام خود ثبت کرده است.

بعد از قم، خراسان جنوبی هم رشد چشمگیر بارندگی‌ها را تجربه کرده است. این استان سال گذشته در بازه زمانی مذکور فقط 0.47 میلی‌متر بارندگی داشته که امسال به 18.36 میلی‌متر رسیده و رشد 3806درصدی را در مقایسه با سال قبل ثبت کرده است. در مقایسه با بلندمدت نیز 178درصد افزایش رخ داده است.

خبر خوب برای اصفهانی‌ها این است که این استان هم توانسته رشد 2831درصدی بارش‌ها را نسبت به سال قبل ثبت کند و نسبت به میانگین بلندمدت 15درصد افزایش بارش را تجربه کرده است. اصفهان در سال آبی جاری و تا 6 آذر 50میلی‌متر بارندگی داشته است. این رقم در مدت مشابه سال گذشته فقط 1.6 میلی‌متر بوده است.

یکی دیگر از استان‌هایی که پیشرفت چشمگیری در افزایش بارندگی‌ها داشته، مرکزی است. این استان تا 6آذر 122میلی‌متر بارندگی داشته و این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل، این رقم فقط 5میلی‌متر بوده است که 2091درصد افزایش را نشان می‌دهد.

به‌طور کلی به جز 3استان آذربایجان‌شرقی، اردبیل و گلستان، بقیه استان‌ها نسبت به‌مدت مشابه سال قبل افزایش بارندگی را تجربه کرده‌اند. بارندگی‌ها در آذربایجان‌شرقی نسبت به‌مدت مشابه سال قبل 22درصد، در اردبیل 50درصد و در گلستان 3درصد کاهش داشته است.

یکی از استان‌های به‌شدت بحرانی در میزان بارندگی‌ها، سیستان و بلوچستان است. این استان در بازه زمانی اول مهر تا 6آذر امسال فقط 3.2 میلی متر بارندگی داشته و با توجه به اینکه بارندگی‌ها در مدت مشابه سال قبل فقط 0.8 میلی‌متر بود، 300درصد افزایش بارندگی به نام این استان ثبت شده است. اما وضعیت بارندگی این استان در مقایسه با میانگین بلندمدت (50سال) بسیار فاجعه‌بار است. سیستان و بلوچستان در مقایسه با میانگین 50سال 78درصد کاهش بارش را تجربه کرده که میان همه استان‌ها از همه کمتر است. بقیه استان‌ها به جز آذربایجان‌شرقی و اردبیل، همگی در مقایسه با میانگین بلندمدت، رشد مناسبی در زمینه بارش‌ها داشته‌اند.

 بارندگی‌های خوب در 2‌ماه اخیر باعث شده گمانه‌زنی‌ها در مورد جبران عقب‌ماندگی آبی تجمیع شده در سال‌های قبل کمی پررنگ‌تر شود. با این حال کارشناسان می‌گویند میزان بارش‌های سال آبی جدید (از اول مهر تا 6آذر 97) به‌معنای آن نیست که ما وارد ترسالی شده‌‌ایم؛ چرا که به زمان بیشتری نیاز داریم تا در این‌باره قضاوت کنیم. نه فقط چند‌ماه که باید چند سال بگذرد تا بدانیم آیا وضعیت بارش‌ها پایدار خواهد بود یا خیر.

* خوشبختانه از ابتدای مهر امسال ورق برگشت و با شروع سال آبی جدید، ایران با بارش‌های خوبی مواجه شد. براساس گزارش دفتر مطالعات پایه منابع آب وزارت نیرو، از ابتدای سال آبی جاری (اول مهر 97) تا پایان هفته اول آذر، ارتفاع کل ریزش‌های جوی بیش از 75میلی‌متر بوده است