تعدیل در روی زمین

عبدالجبار کاکایی/ شاعر
اتفاقات اجتماعی، کاستی‌ها، مظالم و رویدادهایی که در غیاب رسانه‌ها در سال‌های دور اتفاق می‌افتاد، توسط ترانه به گوش دربار می‌رسید.

گرچه نمی‌توان مکانیسم روشنی‌بین منبع و مقصد ترانه‌ها در این دوره را – دستکم قاجار و قبل از آن- تعیین کرد، اما به روشنی می‌توان پی برد که درددل‌ها و دغدغه‌های مردم با ترانه‌های فولکلور و محلی در جامعه مطرح و سرانجام توسط متولیان امر شنیده می‌شد؛ شاه بی‌بلا/ رفته کربلا/ نان شده گران/ دانه یک قران، که در غیاب شاه مسافر سروده و پس از مدتی در دربار نیز زمزمه شد.

با گسترش رسانه‌ها و حاکمیت مطلق تلویزیون و رسانه‌های خبری مکتوب، مجازی و شفاهی، ترانه نمی‌تواند رسانه‌ای قدرتمند به شمار آید. با این همه اگر حرف و سخنی نتواند راه به این رسانه‌ها پیدا کند، چرا ترانه نتواند آن را بیان کند. این‌جاست که ترانه وجه رسانه‌ای‌اش را هر چند محدود و ناقص باز می‌یابد. اما از آن جا که موسیقی رسمی و مجاز نیز تحت نظارت و مراقبت است، موسیقی زیرزمینی به بیان پدیده‌های ناخوشایند و به تلقی پدید آورندگانشان ظالمانه می‌پردازد.

نظام امنیت و مراقبت فرهنگی همواره و در همه جای دنیا چنین موسیقی‌هایی را در تضاد با وظایف خود می‌بیند. بنابر این اینگونه ترانه‌ها مطرود سازمان‌ها و نهادها و محبوب مخاطبان خود اکثر جوانان می‌شود. در کش‌و قوس نظارت فرهنگی و اعتراض به سبک ترانه‌های زیرزمینی چنین ترانه‌هایی یا منکوب یا روزمینی می‌شوند. یعنی اختلاس و معضلاتی از این دست از آنها گرفته می‌شود و جای آنها را خط ابرو و چال‌گونه می‌گیرد.

روزمینی شدن این ترانه‌ها گرچه بی‌خطر شدن آنها را در پی دارد، اما لزوما آنها را بی‌ضرر نمی‌کند. صدای منتقد فعال تبدیل به فعالیتی خنثی و نه لزوما اخلاقی می‌شود، اخیرا در جشن میلاد حضرت پیامبر(ص) ترانه‌هایی شنیده شد که ربطی به موضوع نداشتند و رعایت موازین اخلاقی هم در برخی از آنها نشده بود.