تکاپوی اصناف در بازار خاکستری شهر

فاطمه امامی|   قم- خبرنگار:

برای شهری مانند قم که بیشتر مشاغلش خدماتی هستند، مسأله اصناف اهمیت و جایگاهی ویژه دارد. زائرپذیری و موقعیت جغرافیایی قم موجب شده اصناف و حتی خرده‌فروشی پایه مهمی از اقتصاد این شهر را تشکیل دهند. اما پای صحبت‌های «سیدابراهیم صحفی»، دبیر هیأت رئیسه اتاق اصناف قم، که نشستیم متوجه شدیم اصناف در قم تقریباً هیچ نقشه راهی ندارند. 
نخستین نشانه این موضوع ابهام جدی در آمار مربوط به اصناف است. دبیر هیأت رئیسه اتاق اصناف قم حتی درباره میزان اشتغال اصناف، آن‌هایی که تعطیل شده، میزان شکایت‌ها از اصناف، آن‌هایی که بازار خوبی دارند و آن‌هایی که اشباع است آمار دقیقی در دست ندارد. 
سخت‌گیری‌های مالیاتی، مسائل مربوط به بیمه تأمین اجتماعی، ضعف ایمنی در واحدهای صنفی و فروشگاه‌های بزرگ عرضه محصولات از چالش‌های امروز اصناف هستند که دبیر هیأت رئیسه اتاق اصناف قم به آن تأکید می‌کند اما به نظر می‌رسد یک چالش بزرگ دیگر نبود آمار روشن و اطلس جامع اصناف در قم باشد که امکان برنامه‌ریزی و آسیب‌شناسی را سلب کرده است. گفت‌وگوی دبیر هیأت رئیسه اتاق اصناف قم را در زیر می‌خوانید. 


چه تعداد اتحادیه صنفی در استان قم فعالیت می‌کنند؟ 

قبلا 64 اتحادیه بودند که چون خیلی ضعیف شده بودند، چندی پیش 4 اتحادیه ادغام شدند و تبدیل به 60 اتحادیه شد.  

چرا این اتحادیه‌ها ضعیف می‌شوند؟
 
مثالی می‌زنم. مثلاً آجر در حال حاضر مصرف‌کننده ندارد. یا موزائیک که برای این کالا شیوه بازار عوض شده است، برخی کالاها تغییر کرده یا کاربری آن تغییر ماهیت داده یا منسوخ شده‌اند. مثلاً آب شیرین زمانی تولید و توزیع فراوانی داشت اما اکنون دیگر چنین شغلی وجود ندارد. 

چه تعداد واحد صنفی در قم داریم؟ 

تعدادی از اتحادیه‌های موجود تولیدی هستند و تعدادی توزیعی که در مجموع 38 هزار واحد صنفی، اعم از پروانه‌دار و بدون پروانه هستند. البته نمی‌توانیم هیچ وقت بگوییم آمار ما دقیق و کامل است چون امروز در پاساژی یک واحد مشغول کار است اما فردا موعد اتمام اجاره او است یا به هر دلیلی تعطیل می‌شود و پروانه را هم بعضاً باطل نمی‌کنند، حالا یا به امید بازگشایی مجدد یا هر دلیلی و بعد شغل دیگری جای آن‌ها ایجاد می‌شود و این تغییرها مستمر است. 

به طور میانگین چه تعداد گردش و تغییر یا از بین رفتن مشاغل داریم؟ 

آمار پروانه‌های صادره و باطله را می‌شود از اتحادیه‌ها گرفت، اما کار مشکلی است. 

داشتن این عدد برای برنامه‌‌ریزی و هدف‌گذاری و تشخیص وضع عمومی اصناف در مشاغل مختلف خیلی مهم است! 

ببینید یک زمانی با یک شرکت یا کارخانه طرف هستیم که همه کارهایشان در سایت ثبت و ضبط است، اما بیشتر این واحدهای صنفی به دلیل مشکلات مالیات، بیمه و... به گرفتن پروانه یا اعلام بسته شدن و ایجاد و راه‌اندازی مجدد واحدشان هم اقدام نمی‌کنند. 

چه تعداد واحد پروانه دارند؟ 

حدود 34 هزار واحد پروانه دارند؛ البته حدود 3 ماه است واحد پلمب ما تعطیل است و شاید آمار واحدهای بدون پروانه بیش از این باشد. 

چرا این واحد تعطیل است؟ 

کسبه و صنوف به دلایلی ضربه‌های مختلفی می‌خورند؛ مثلا در پوشاک، آن‌هایی که پولدار هستند، خریدهایشان را از کشورهای خارجی تهیه می‌کنند. یک پله پایین‌تر از آن‌ها، از کیش و قشم می‌خرند. یک پله بعد، میدان محسنی تهران می‌روند. بقیه هم خیابان صفاییه و بلوارامین و شهید بهشتی. 
آمار ما نشان می‌دهد پایۀ حقوق هر میزان است برای یک واحد صنفی دو برابر تمام می‌شود. تعطیلات، اجاره واحد و قبوض خدماتی و مالیات و عوارض و ارزش افزوده و... 

مشاغل بزرگ ما تکالیف سنگینی دارند؛ مثلاً عمده‌فروش در سال، 9 اظهارنامه باید برای ارزش افزوده پر کند. پایان هر فصلی یک اظهارنامۀ ارزش افزوده و یک اظهارنامه برای ماده 169 مکرر قانون مالیات‌های مستقیم برای کل خرید و فروش فصلی که انجام دادند. فاکتورهایشان را هم تا 10سال باید نگهداری کنند. 

خب مغازه‌داری که جای صندلی ندارد، چطور دفترها و فاکتورهای این 10 سال را نگهداری کند و پرینت‌های مالی‌اش را برای حسابرسی اظهار کند؟ از سوی دیگر، کاسبی که جنس را با چک یک ساله به فروش می‌رساند و این هم عرف بازار است، چگونه هر 3 ماه باید ارزش افزودۀ اجناس فروخته‌شده را پرداخت کند؟ 

هر واحد صنفی اگر تعطیل شود، ولو برای یک ماه و مجدد بخواهد شروع به کار کند، 80 درصد مشتری‌هایش را از دست می‌دهد، به خصوص در عمده‌فروشی. کار به جایی رسیده که رئیس یکی از اتحادیه‌ها با 40 سال سابقه، مغازه‌اش را چندی پیش تعطیل کرده است. در پخش مواد غذایی یک واحد با 65 کارگر داشتیم که اکنون کارگرانش به 20 نفر کاهش یافته و بیشتر اینها به دلیل سخت‌گیری مالیاتی است. 

فروشگاه‌های بزرگ را در حوزه اصناف چطور ارزیابی می‌کنید؟ 

یکی از معضلات ما فروشگاه‌های بزرگ است. یک فروشگاه، چند کارگر و پرسنل دارد؟ مثلا 100 نفر. در کنار آن چند واحد صنفی تعطیل می‌شود؟ به شعاع 800 متر همه کسبۀ مرتبط را ورشکست می‌کند. فلسفه این چیست؟ وزارت صنعت و معدن یک اتحادیه مستقل کشوری برای این‌ها درست کرده که تحت نظارت اتاق اصناف نیستند و کاملاً آزادند. چراکه در هر جای کشور هر تعداد فروشگاه که بخواهند تأسیس می‌کنند. 
یکی از این‌ها تولیدکنندۀ شش هفت برند داخلی است. ورود تولیدکنندگانِ دیگر به این سیستم امکان ندارد. اگر هم میسر شود، حدود 100 میلیون تومان ورودی آن‌هاست تا کالای شرکت تولیدکننده در فهرست عرضۀ فروشگاه قرار گیرد. بعد در تولید محصول مداخله می‌کنند که با قیمت، وزن، غلظت و شرایط کمتر برایشان تولید شود و چک 6 ماهه یا بیشتر هم پرداخت می‌کنند و چون تولیدکننده چاره‌ای ندارد که مثلا 300 تن کالا را به یک نفر بفروشد، به این استعمار تن می‌‍‌دهد. جالب است که قیمت محصول را هم بیشتر قید می‌کنند که در تخفیف‌هایشان برای مردم مناسب جلوه کند. 

در قم چه تعداد اشتغال در حوزه اصناف داریم؟ 

معدل میانگین کشوری برای هر واحد 9/2 است و تقریبا برای هر واحد 3 کارگر در نظر گرفته شده که با این احتساب باید گفت 120 هزار نفر در اصناف قم مشغول به کار هستند؛ اما برداشت ما این است که خیلی بیشتر از این تعداد است. به طور مثال در 10 پروانه عمده‌فروشی که صادر کردیم، حدود 450 نفر به صورت مستقیم مشغول به کار شدند. اما عددِ دقیق و صحیح را نمی‌توانیم به دست آوریم چون آمار در حال تغییر است. 

یکی از کارهای اتاق اصناف، بازرسی و نظارت از واحدهای صنفی است. چه تعداد واحدهای بازرسی‌شده، پلمب‌شده، اخطارگرفته و معرفی‌شده به تعزیرات دارید؟ 

در ۹ ماه گذشته به ۱۱۷۰۰ واحد اعم از تذکر و ارشاد واحدهای صنفی درباره عرضه نکردن کالای قاچاق اخطار داده شده و از ابتدای سال حدود ۵۰ گشت مشترک با سازمان صمت در بحث قاچاق داشتیم. پرونده تعدادی از واحدهای متخلف نیز به تعزیرات معرفی شده است. 

در طول سال، چند مورد شکایت از مردم و کسبه دارید و بیشتر برای کدام صنوف است و چقدر حل و فصل یا ارجاع به مرجع قضایی می‌شود؟ 

این مسائل در کمیسیون‌ها مطرح می‌شود و متخصصان صنف نظر می‌دهند. بیشتر اختلاف‌ها در اصناف با توجه اشراف رؤسای اتحادیه‌ها حل می‌شود و به حوزۀ قضایی نمی‌رسد. این هم مهم است که رسیدگی‌های ما به این پرونده‌ها برخلاف سیستم قضایی، بدون هزینه است و باری از دوش مردم برداشته می‌شود و هم سرعت بالاتری در رسیدگی وجود دارد. 
از شکایت‌ها هم باید گفت که اتحادیه مشاوره املاک، درودگران در چند ماه گذشته اتحادیه صنف موبایل شکایت‌هایی داشتند که البته همکاری اتحادیه موبایل در طرح رجیستری بسیار خوب بود. 

چرا؟ 

بیشتر به رضایت نداشتن مشتری از محصول سفارش داده شده برمی‌گردد. در صنف املاک، طلا و جواهر، موبایل، فرش دستباف، خودرو (در بخش فروش و تعمیر و لوازم یدکی) هم مشکلات زیاد است. 

پراشتغال‌ترین اتحادیه‌ها کدام‌اند؟ 

همه اتحادیه‌ها پراشتغال هستند ولی برخی اتحادیه‌ها مثل فروشندگان پوشاک، آرایشگران زنانه، خواربارفروش و مشاوران املاک تعداد عضو بیشتری دارند.