دیدگاه
آموختن زندگی درکشور زلزله‌خیز
بهرام عکاشه | پدر علم زلزله‌شناسی ایران
«وحشت» و «ترس» همیشه بد و ناپسند نیست. در بیشتر مواقع «ترس» در مورد مسئله‌ای خاص، موجب احتیاط و البته افزایش دانش و بینش می‌شود. زلزله در ایران واقعیت‌هایی دارد که باید آن را پذیرفت و زندگی و زیست درست را با این شرایط باید آموخت و مورد توجه قرار داد. بیان و پذیرش این بدیهیات، انسان را به چاره‌جویی و چاره‌اندیشی وامی‌دارد. شب یکشنبه زمین لرزه‌ای در استان کرمانشاه رخ داد که دوباره مسئله ترس از این بلای طبیعی را به سر زبان‌ها انداخت. سال گذشته تقریبا با شروع سرما، گسل سرپل‌ذهاب فعال شد و شهرهای استان کرمانشاه و مناطق دیگری لرزید. پس از آن ما شاهد زلزله در تهران و کرمان بودیم و گسل ملارد و گسل بزرگ کرمان نیز فعال شدند. حالا دغدغه و ترس در دل‌ها ایجاد شده که چه ارتباطی می‌تواند بین آمدن سرما و فعالیت گسل‌ها و از همه مهم‌تر فعال شدن گسل سرپل‌ذهاب با دیگر گسل‌ها وجود داشته باشد؟
اصلا شاید زلزله دو شب پیش کرمانشاه پس‌لرزه زلزله سال گذشته باشد، من این موضوع را رد یا تأیید نمی‌کنم. اما اگر چنین باشد، واقعا هولناک است. در مورد پاسخ سؤالی که مطرح شد نیز باید بگویم، 95درصد کشور ما روی نوار زلزله است. شاید 5درصد ایران را زلزله تهدید نکند باقی مناطق زلزله‌خیز است. تاریخ زلزله‌خیزی ایران نشان می‌دهد در این خاک، زلزله تا مرز 8ریشتر هم ثبت شده است. البرز ما زلزله‌خیز است. این ارتفاعات به شکل U است و البرز غربی، البرز مرکزی و البرز شرقی را زمین‌لرزه تهدید می‌کند. عوامل زلزله‌خیزی البرز متفاوت است. خراسان هم زلزله‌خیز است و عوامل زلزله‌خیزی خراسان رضوی با خراسان شمالی و جنوبی نیز متفاوت است. تمام شرق ایران زلزله‌خیزی شمال به جنوب دارد. شمال ایران در قسمت شرق و غرب روی نوار زلزله است.
زلزله‌خیزی جنوب و غرب ایران محرز و دلایل و عوامل آن نیز روشن است. بی‌تردید باید گفت عامل زلزله‌خیزی غرب و جنوب کشور دریای سرخ است. دریای سرخ تا مکه حدودا 50کیلومتر و تا شهر مدینه نیز حدود 350کیلومتر فاصله دارد. 2 شهر مکه و مدینه درست مانند جنوب و غرب ایران، به‌خاطر دریای سرخ روی نوار زلزله هستند. غرب شبه جزیره عربستان نیز به‌خاطر دریای سرخ به‌شدت زلزله‌خیز است و در کل می‌توان گفت نیمی از عربستان سعودی روی گسل است.
خرمشهر و آبادان در کشور ما به‌عنوان نقاط امن به لحاظ زلزله‌خیزی هستند. در این مناطق حتی یک زلزله هم ثبت نمی‌شود. اما کمی بالاتر در قسمت زاگرس و بخش‌هایی از شیراز و استان فارس ما شاهد ظهور گسل‌ها هستیم. غرب کشور نیز مرکز زلزله است تا آنجا که ما در منطقه کرمانشاه بیش از 60سال است که پایگاه زلزله نگاری داریم. درون زمین 300تا 500درجه سانتیگراد حرارت دارد و مواد مذاب با فشار بسیار زیادی همواره در حال حرکت است.
حالا این تحرکات قوی زیر زمینی را در کشور ما، که گسل‌ها آن را محاصره کرده، تصور کنید. در مناطقی که گسل وجود دارد بی‌تردید حرکات مواد مذاب تأثیر می‌گذارد و عامل مهمی در وقوع زلزله هستند. 95درصد کشور ما روی گسل است. درحالی‌که عمر علم زلزله‌شناسی ما تنها 60سال است. متأسفانه باید گفت ما گسل‌های ناشناخته بسیاری در کشور داریم و هنوز هم برای زلزله آمادگی‌های لازم را نداریم. هیچ پیش‌بینی‌ای درباره زلزله ندارم. بهترین پیش‌بینی این است که ما بدانیم کشور ما فوق‌العاده زلزله‌خیز است و ما باید همواره برای زمین‌لرزه آماده باشیم. در تهران که گسل‌ها آن را محاصره کرده و زلزله‌های 7و نیم ریشتری آن را تهدید می‌کند، اگر زمین‌لرزه‌ای رخ دهد بی‌تردید فاجعه‌ای خواهد بود که رکورد فجایع تاریخی در کره زمین شکسته می‌شود. با توجه به این موضوع 25سال پیش در نامه‌ای به شورای امنیت ملی لزوم راه‌اندازی ستاد بحران را مطرح کردم. خوشبختانه این اتفاق رخ داد و ما الان ستاد بحران داریم. اما چیزی که نگران‌کننده است، مسئله کند عمل کردن‌های ماست. ما روی کاغذ همه‌‌چیز داریم اما در عمل هنوز مسائل و مشکلات بسیاری وجود دارد.
علم ما در مورد زلزله اندک و البته مردم نیز هیچ آموزش و مهارتی ندارند. مردم ژاپن به‌شدت در مورد زلزله مسلط هستند و با بیداری کامل در یک کشور زلزله‌خیز زندگی می‌کنند و آنقدر مسئله را جدی گرفته و روی آن کار کرده‌اند که زلزله‌های مهیب در این کشور مانند یک عطسه گذراست. سال‌های نه چندان دور، کشورها تلفات سنگین و بی‌شماری بابت بیماری‌های مختلف می‌دادند اما حالا خیلی از این بیماری‌ها با یک واکسن پیشگیری می‌شوند. اگر بخواهیم علم زلزله‌شناسی اکنون خودمان را با این مثال قیاس کنیم باید بگویم ما هنوز آن واکسن پیشگیری را کشف نکرده‌ایم و طبیعی است در این شرایط بسیار آسیب‌پذیر باشیم.
در همینه زمینه :
