طالع سعد شهر

محمدحسین ریاحی|  استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ، فرهنگ وتمدن ایران و اسلام:


بدون تردید، یکی از تاثیرگذارترین شهرها در تاریخ، فرهنگ و تمدن ایران، تمدن اسلامی و مشرق‌زمین اصفهان است و این حقیقت برخاسته از کارنامه درخشانی است که این دیار در زمینه‌های فکری، فرهنگی، هنری، علمی، ادبی و صنعتی داشته است. 

یکی از نکاتی که در مورد نام‌گذاری روز اصفهان می‌توان گفت آن است که برج قوس یا ماه آذر نماد نجومی و نمایانگر طالع شهر اصفهان است، چراکه در روزگاران کهن و در بین اقوام و ملل ویژه تمدن‌هایی چون چین، یونان و روم متداول بود که برای شهرهای مشهور خود طالع یا زایچه‌ای قائل باشند. بنابراین تصویر فلکی آن را به صورتی که از زمین مشاهده می‌کردند بر فراز ابنیه مهم و سردرهای باعظمت شهرهای خود نقش می‌کردند. طالع شهر تاریخی اصفهان نیز برج قوس بوده و به همین صورتی که اکنون در سردر قیصریه مشاهده می‌شود نمایان می‌شده است. 

به هنگام انتخاب اصفهان برای پایتختی شاه عباس اول صفوی این تصویر فلکی بر سردر باعظمت بازار قیصریه به نمایش گذاشته شد.  «طالع سعد صفاهان آذر است‌. شاخص نقش سرای قیصر است» با استناد به آنچه در سفرنامه سیاح معروف فرانسوی، ژان شاردن، که در اواخر سلطنت شاه عباس دوم و دوره شاه سلیمان صفوی به ایران مسافرت کرده است، در قلعه طبرک که از آثار دوره دیلمی به شمار می‌رفته و تا قرن چهاردهم هم موجود بوده است، چنین درمی‌یابیم که مدخل قلعه رو به سمت شمال و 15 پا از سطح زمین بلندتر بوده وآن را خاک ریخته و شیب داده‌اند. درِ ورودی آن تنگ و میان دو برج دیدبانی قرار دارد. سردر ورودی آن نیز به یکی از صور فلکی منطقه‌البروج که اصفهان به طالع آن بنا شده، منقوش است. بنابراین می‌توان استدلال کرد حداقل از دوره دیالمه تاکنون برج قوس طالع شهر اصفهان بوده است. 

تصویر برج قوس یا طالع تاریخی نجومی اصفهان عبارت است از صورت و نیم‌تنه تیرانداز مرد با پوشش متداول دوران صفویه با تنه ببر و دم اژدهایی که دهان خود را به طرف تیرانداز گشوده است و حلقوم آن آماج تیری است که از کمان تیرانداز خارج می‌شود. با توجه به برخی از منابع تاریخی نیز چنین استنباط می‌شود که در دوران باستان هنگامی که هر شهری دیواره محافظش تکمیل می‌شد، هر زمان که آخرین دروازه بر آن نصب می‌شد و در واقع امنیت شهر تخمین زده می‌شد، مقارن با هر ماهی از سال که بود این ماه را طالع آن شهر قلمداد می‌کردند و شهرهایی در ایران مانند تبریز و قزوین همگی با یکی از نمادهای نجومی ماه‌های سال معین می‌شدند. این موضوع بیانگر این نکته باستانی بوده که تامین امنیت یک مکان زایش و تولد دوباره آن محسوب می‌شده است.