یادداشت
فره‌زاد؛ دره و رودخانه فرحبخش تهران
عباس محمدی/ مدیرگروه دیده‌بان کوهستان
فره‌زاد یا فرحزاد دره‌ای است در شمال غرب تهران با رودخانه‌ای کوچک اما ارزشمند که از توده کوهستانی توچال، به‌ویژه بلندی‌های نمه‌چال، پلنگ‌چال، دوشاخ و چین‌کلاغ سرچشمه می‌گیرد و در پایین‌دست به رودخانه کن می‌پیوندد. این رودخانه برای شهر خشک تهران موهبتی است که مانند دیگر رودها یا روددره‌های منطقه، در تأمین آب آبخوان‌های شهر، پدیدآوری زیست‌بومی پرتنوع، آرام‌سازی محیط و فراهم‌ساختن فضایی برای تفرج و کوه‌پیمایی جایگاهی گرانقدر دارد. فره‌زاد در شمال غرب تهران، تا حدود 40سال پیش روستایی کوچک بود که معیشت ساکنان آن با باغداری، دامداری و چارواداری تأمین می‌شد. چارواداری و اجاره‌دادن باغ که نقش مهمی در اقتصاد روستا داشت، تا حد زیادی وابسته به ورود زائرانی بود که به سوی امامزاده داوود می‌رفتند. با ماشین‌رو و آسفالته‌شدن راه کن- سولقان- امامزاده داوود، راه قاطرروی فره‌زاد- امامزاده داوود اهمیت خود را از دست داد و با رشد محدوده شهر تهران، کم‌کم فره‌زاد بدل به یکی از محله‌های تهران شد. اما شوربختانه، این روستای خوش‌آب‌وهوا گرفتار معضل‌های حاشیه‌نشینی شد که ریشه در نابسامانی‌های اقتصادی و مهاجرت‌های گسترده به سوی تهران دارد. از مشکلات فره‌زاد می‌توان به اینها اشاره کرد: بی‌اعتنایی به حریم‌های کمی، کیفی و زیست‌بومی رودخانه که در نتیجه آن ساخت‌وسازهای غیراصولی بسیاری انجام شده و دره تا حد زیادی کلیت طبیعی و همچنین باغ‌های خود را از دست داده، تصرف‌های غیرقانونی و تهاجمی از سوی قشرهای آسیب‌دیده (بی‌خانمان‌ها، معتادان، رانده‌شدگان از خانواده، مهاجران بسیار فقیر و بیکار و...) که به‌صورت کارتن‌خوابی و زاغه‌نشینی در پاره‌ای بخش‌های دره خودنمایی می‌کند و آلوده‌شدن شدید دره به زباله و پساب که تا حد زیادی نتیجه 2عامل پیش‌گفته است. در 15-10 سال اخیر، از سوی شهرداری تهران طرح‌هایی در قالب کلی «ساماندهی روددره‌ها» برای اصلاح وضعیت دره فره‌زاد مطرح شده یا تا حدی به انجام رسیده است که از آن میان می‌توان به تبدیل بخشی از دره به بوستان (پارک) نهج‌البلاغه و همچنین به تملک و تخریب بسیاری از ساختمان‌های غیرمجاز منطقه و جمع‌آوری کارتن‌خواب‌ها اشاره کرد. اما این طرح‌ها به نتیجه مطلوب خود نرسیده یا کلیت آنها چندان اصولی به‌نظر نمی‌رسد. در مورد احداث بوستان نهج‌البلاغه، اشکال ریشه‌ای این است که در آن (همچون دیگر بوستان‌های تهران) مسائل زیست‌بومی مانند ضرورت حفظ و احیای طبیعت دره در نظر گرفته نشده و بی‌اعتنا به معضل کم‌آبی، بوستانی با گیاهان آب‌بَر که بیشتر آنها غیربومی هم هستند، احداث شده است. در تخریب بناهای غیرمجاز نیز کار، نیمه‌کاره مانده و قشرهای آسیب‌دیده و خلافکاران همچنان حضور محسوسی در دره و محله دارند. اگر بخش‌هایی از دره که در محله فره‌زاد به‌صورت باغ یا فضای سبز حاشیه رودخانه باقی مانده و دیگر بخش‌های دره در امتداد راه فره‌زاد- امامزاده داوود به‌عنوان مسیر بوم‌گردی معرفی شود و ارزش کم‌مانند این مسیر برای کوه‌پیمایی به شهروندان شناسانده شود، می‌توان امیدوار بود که این میراث طبیعی برای تهران باقی بماند.
