برندگان و بازندگان بازار سیاه

محمد‌تقی حاجی موسی

سال93، قیمت هر بشکه نفت در بازارهای جهانی تا 130دلار هم رسید؛ نقطه اوجی غیرقابل تصور که البته خیلی زود دچار سقوط شد و طی چند‌ماه به زیر 30دلار در هر بشکه رسید. آن موقع، کاهش رشد اقتصادی چین، زمستان نه‌چندان سرد در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، اخبار مبنی بر بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی، عدم‌کاهش نفت تولیدی اوپک در آخرین نشست این سازمان، افزایش تولید نفت در ایالات متحده آمریکا و عرضه بیشتر از تقاضا در بازار، باعث این سقوط آزاد شد. نکته مهم در این بین بازگشت ایران به جدول صادرکنندگان بزرگ نفت بعد از برجام بود که باعث شد خیلی‌ها فکر کنند قیمت نفت از این هم پایین‌تر می‌آید. با وجود این، قیمت نفت بعد از برجام بالا و بالاتر رفت و حالا به حدود 71دلار در هر بشکه رسیده است. اما اکنون ترس مصرف‌کنندگان بزرگ از افزایش ناگهانی قیمت‌هاست و شرایط دقیقا برعکس 3سال پیش است. ایران توانسته به صادرات روزانه تقریبا 5/2میلیون بشکه‌ای برسد. عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک تولیدشان را نسبت به قبل افزایش نداده‌اند، تولید نفت ونزوئلا به کمترین سطح خود در سال‌های اخیر رسیده و این وسط آمریکا به دنبال محدود‌کردن صادرات نفت ایران است؛ اتفاقاتی که می‌تواند به جهش ناگهانی قیمت نفت در جهان منجر شود و خیلی از دولت‌های اروپایی، آسیای‌شرقی و البته آمریکای شمالی نگران آن هستند؛ نگرانی‌ای که ممکن است باعث تغییراتی در معادلات نفتی دنیا شود.



  کشورهای شوروی سابق  

روسیه، قزاقستان و آذربایجان جزو برندگان هستند. اما از میان اینها روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت، سود بیشتری می‌کند. حدود نیمی از بودجه این کشور وابسته به صادرات نفت است و در بودجه امسال، برای هر بشکه، قیمت نفت حدود 40دلار درنظر گرفته شده است. با قیمت‌های فعلی احتمالا مسکو یکی از خوشحال‌ترین دولت‌های دنیا باشد و افزایش قیمت‌ها باعث خوشحالی بیشترشان هم خواهد شد. حالا سؤال اینجاست که آیا پوتین بی‌خیال میلیاردها دلار سود بادآورده نفت و جبران کسری بودجه سال‌های قبل می‌شود؟ 

  جنوب شرق آسیا  

کشورهای این منطقه بیشتر مصرف‌کننده هستند تا تولیدکننده. پس ضرر اصلی را این کشورها خواهند کرد. اما 2 استثنا وجود دارد؛ اندونزی و مالزی. 20درصد بودجه مالزی وابسته به نفت و درآمدهای شرکت نفتی معروفشان پتروناس است. حالا کوالالامپور که چند سال پیش از کاهش قیمت‌ها ضرر کرده می‌تواند اوضاعش را بهتر کند. اندونزی هم امیدوار است که با افزایش قیمت نفت، شاهد افزایش قیمت گاز و سود بیشتر باشد. اما ژاپن، کره‌جنوبی و دیگر کشورهای این منطقه بازنده اصلی افزایش قیمت‌ها خواهند بود.

  چین و هند  

2کشور پرمصرف آسیایی بازنده بزرگ افزایش قیمت‌ها و حذف نفت ایران از بازار خواهند بود. چین سال گذشته 162.2میلیارد دلار و هند 60.2 میلیارد دلار نفت از خارج وارد کرده‌اند. حتی یک سنت افزایش قیمت هم می‌تواند تأثیر بزرگی روی اقتصاد این دو کشور، به‌خصوص چین بگذارد.

  خاورمیانه و شمال آفریقا  
 
بیشترین تأثیر از افزایش قیمت‌ها احتمالا متوجه الجزایر، عراق و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس خواهد شد. عربستان برای رسیدن به بودجه خود نیاز به نفت 87دلاری دارد. دیگر کشورهای خلیج‌فارس هم باید برای جبران کسری بودجه‌شان به چنین اعدادی در هر بشکه نفت برسند؛ اتفاقی که هر دولتی را وسوسه می‌کند.

   اروپا   

بیشتر کشورهای این منطقه مصرف‌کننده نفت هستند و از کاهش قیمت آن سود می‌برند. همین کشورها هم هستند که حالا به‌عنوان مانع، جلوی تصمیمات آمریکا ایستاده‌اند و مخالف افزایش قیمت نفت هستند.

 
   کشورهای آفریقایی   

نیجریه به‌عنوان بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت آفریقا بیشترین سود را خواهد برد، آنگولا هم همینطور اما باقی کشورها مثل همیشه بازنده خواهند بود.

  آمریکای لاتین   
 
ونزوئلا خسارت سنگینی از کاهش قیمت نفت در سال‌های گذشته خورد و دولت بی‌در و پیکر مادورو حالا حتی نمی‌تواند یک میلیون بشکه نفت هم در روز تولید کند. تورم چند صددرصدی شاید ونزوئلا را هم مجاب کند که موافق افزایش قیمت نفت باشد. برزیل دومین کشور منطقه است که از افزایش قیمت نفت سود می‌برد. دولت تندروی این کشور که به تازگی سر کار آمده احتمالا همه کاری می‌کند تا با افزایش قیمت نفت بتواند وعده‌های خود را به سرانجام برساند. اکوادور هم از کاهش قیمت نفت ضربه خورده و صادراتش تا 30درصد کم شده بود. این کشور فقیر هم احتمالا روی افزایش ارزش بشکه‌های نفت حساب باز کرده است.

آمریکای‌شمالی

اوضاع در آمریکای تحت حاکمیت ترامپ کمی پیچیده است. برای نخستین بار در تاریخ و در ‌ماه گذشته آمریکا با افزایش 400هزار بشکه‌ای، به رکورد تولید روزانه 11.3 میلیون بشکه نفت در روز رسید و بعد از سال‌ها بالاتر از عربستان و روسیه قرار گرفت. از آن طرف، بعد از انتخاب ترامپ، واردات نفت به آمریکا روندی کاهشی داشته و حالا با1.5 میلیون بشکه کاهش به حدود 7.5میلیون بشکه در روز رسیده که بیشتر آن از کانادا تأمین می‌شود. مصرف روزانه نفت در آمریکا هم چیزی نزدیک به 19میلیون بشکه در روز است که با توجه به فصل‌های مختلف متغیر است. همه این موارد یعنی افزایش و کاهش قیمت نفت بیش از همه می‌تواند روی اقتصاد آمریکا تأثیر بگذارد؛ کشوری که حالا بزرگ‌ترین تولیدکننده، دومین مصرف‌کننده و البته با حداقل صادرات است. کانادا دیگر کشور این منطقه که چهارمین صادرکننده نفت است هم احتمالا برنده افزایش قیمت‌ها خواهد بود؛ کشوری که سال2017 بیش از 55میلیارد دلار نفت فقط به آمریکا صادر کرد و این عدد امسال می‌تواند تا 20درصد افزایش پیدا کند.

36 دلار

سال 1979و همزمان با انقلاب اسلامی در ایران، قیمت نفت به 36دلار رسید که برابر با 110دلار در سال 2017 است. در جریان وقایع مربوط به بیداری اسلامی هم قیمت نفت به بالای 110 دلار رسید.

3.7 میلیون‌ بشکه 

طبق آمار جهانی، تولید سال گذشته نفت ایران حدود 3.7 میلیون بشکه بوده که نسبت به 10سال قبلش تقریبا 200هزار بشکه رشد داشته است.

1969.6 میلیارد بشکه

تمام ذخایر نفت ثابت‌شده دنیا که نسبت به سال گذشته 0.5 درصد کاهش داشته و اگر میزان مصرف مثل الان باشد احتمالا فقط تا 50سال دیگر دوام خواهد آورد.

6 میدان  نفتی بزرگ و حفاری‌نشده دنیا

1- ونزوئلا، اورینوکو

حجم نفت تخمین‌زده‌شده
 513میلیارد بشکه

گفته می‌شود ونزوئلا هنوز میادین نفتی کشف‌نشده بسیاری دارد.

2- برزیل، میدان‌های سانتوس و کامپوس

حجم نفت تخمین‌زده‌شده
 123میلیارد بشکه

شرق ریودوژانیرو هم احتمالا دارای ذخایر نفتی است.

3- عراق

حجم نفت تخمین‌زده‌شده
 45 تا 100میلیارد بشکه

بیابان‌های جنوب غربی عراق احتمالا منابع عظیمی از نفت هستند که هنوز در آنها حفاری نشده است.

4- قزاقستان، میدان نفتی کاشاگان

حجم نفت تخمین‌زده‌شد
 11میلیارد بشکه

قزاقستان کشوری است که تازه وارد دنیای نفت شده است.

5- مکزیک، میدان چیکونتیپک

حجم نفت تخمین‌زده‌شده
 بیش از 10میلیارد بشکه

این میدان زیرنظر دولت مکزیک است.

6- غنا، میدان جوبیله

حجم نفت تخمین‌زده‌شده
 1.8 میلیارد بشکه

متوسط قیمت نفت سبک ایران در 37 سال گذشته