هجوم تهدیدها به جنگل‌هایی که جهانی می‌شوند
کارشناسان در آستانه جهانی شدن جنگل‌های هیرکانی نسبت به عواملی که این رویشگاه‌ها را تهدید می‌کند، هشدار می‌دهند
اسدالله افلاکی /دبیر گروه زیست بوم
جنگل‌های هیرکانی حالا تا جهانی شدن کمتر از یکسال فاصله دارند؛ رویشگاهی با اهمیت جهانی و منحصربه‌فرد که گستره آن محدود به ایران می‌شود و تنها 20هزار هکتار از این رویشگاه‌ها در کشور آذربایجان واقع شده است. همین محدوده کوچک سبب شد تا آذربایجان مدعی ثبت جهانی این جنگل‌ها شود؛ این درحالی است که مساحت رویشگاه‌های هیرکانی در ایران نزدیک به 2میلیون هکتار است و از همین رو، سازمان میراث‌فرهنگی با هماهنگی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط‌زیست پرونده جهانی شدن جنگل‌های هیرکانی را در دستور کار قرار داد.
همین دیروز، مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی اعلام کرد که ارزیابان یونسکو پس از ۹ روز بازدید از مناطق مختلف جنگل‌های هیرکانی در ایران، گزارش خود را درباره این پرونده میراث جهانی، سال آینده به یونسکو می‌دهند.
آن طور که فرهاد نظری به مهر گفته است: 2 نفر از ارزیابان کمیته میراث جهانی یونسکو به‌مدت ۹ روز از ۱۵ محدوده مختلف جنگل‌های هیرکانی بازدید کردند و البته در این بازدید کارشناسان و معاون میراث فرهنگی نیز همراهشان بودند. او گفت که قرار است پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی سال آینده در چهل و سومین دوره کمیته میراث جهانی یونسکو که در شهر باکو، پایتخت کشور آذربایجان برگزار می‌شود، مورد بررسی قرار گیرد و کارشناسان یونسکو ارزیابی خود را در آن کمیته پیرو بازدیدی که از جنگل‌های هیرکانی داشتند، ارائه کنند و پس از گفت‌وگو درباره این پرونده جهانی، مشخص می‌شود که آیا یونسکو می‌پذیرد که این پرونده ثبت جهانی شود.
به گفته نظری، ارزیابان یونسکو به 5 استان خراسان‌شمالی، سمنان، گلستان، مازندران و گیلان رفتند و از ۱۵ محدوده و قسمت از جنگل که در این استان‌ها وجود دارد، دیدن کردند.
وی گفت: نمونه‌ای از پرونده‌های میراث طبیعی جهانی مانند هیرکانی در کشورهای دیگر وجود دارد اما هرکدام از این پرونده‌ها دارای ارزش‌های منحصربه‌فردی هستند. پیش از این جنگل‌های «بیچ فارست» اروپا که شامل کشورهای مختلف می‌شود، به‌عنوان میراث طبیعی در فهرست یونسکو ثبت شده است.
عوامل تهدید کننده جنگل‌های هیرکانی
پرونده ثبت جهانی جنگل‌های هیرکانی درحالی در دست پیگیری است که این رویشگاه‌ها حال و روز خوشی ندارند؛ جنگل‌هایی که از آن به‌عنوان کهن‌ترین جنگل‌های دنیا نام برده می‌شود و از دوران سوم زمین شناسی برجای مانده است. رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران، در این‌باره به همشهری گفت: این رویشگاه‌ها مدت‌هاست با انواع تهدیدات دست وپنجه نرم می‌کند. علاوه بر حضور دام در جنگل، قاچاق چوب، تغییر کاربری، جاده‌کشی و اجرای طرح‌های عمرانی مغایر با معیارهای محیط‌زیست نظیر سدسازی که از سال‌ها قبل گریبان جنگل‌های شمال را گرفته است انواع بیماری و آفات هم این رویشگاه‌ها را با مشکل جدی مواجه کرده است. هادی کیادلیری افزود: آفت شب‌پره شمشاد که یک آفت وارداتی است اوایل سال 95در جنگل‌های پارک بنفشه چالوس (واقع در جاده چالوس - کلارآباد) و محوطه هتل‌هایت و نمک آبرود مشاهده شده و تا به امروز خسارت زیادی به رویشگاه‌های شمشاد وارد کرده است؛ به‌طوری که تا 40هزار هکتار از مجموع 70هزار هکتار رویشگاه‌های شمشاد تا‌کنون نابود شده ولی با این وجود، این آفت هنوز دفع نشده است. به گفته وی، شمشاد یکی از مهم‌ترین گونه‌های در معرض خطر جنگل‌های شمال است؛ گونه‌ای نادر که در شمار ذخایر جنگلی محسوب می‌شود.
گونه‌های در معرض نابودی
اما تنها شمشادها نیستند که در معرض انقراض قرار دارند؛ سفید پلت، شاه بلوط (که رویشگاهش منحصر به گیلان است)، نارون و ممرز از دیگر گونه‌هایی هستند که به گفته این استاد دانشگاه شیب تند انقراض را طی می‌کنند. کیادلیری می‌گوید: نارون براثر ابتلا به بیماری مرگ نارون در شرف نابودی است، روند خشکیدگی ممرز هم آغاز شده؛ گونه‌ای که 30درصد مساحت جنگل‌های شمال را تشکیل می‌دهد. او تاکید می‌کند در صورت تداوم وضعیت موجود، جنگل های هیرکانی را تا 40 سال دیگر از دست می‌دهیم. محمد امینی، استاد دانشگاه و رئیس سابق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان مازندران در کنار سایر عوامل تهدید‌کننده، مهاجرت‌های گسترده به شمال کشور را خطری بزرگ برای طبیعت شمال عنوان می‌کند و می‌گوید: براساس آماری که مرکز آمار ایران در رابطه با مهاجرت از نیمه جنوبی کشور به نیمه شمالی منتشر کرده، بین 2سرشماری نفوس و مسکن (حدفاصل سال‌های 85تا 90)استان مازندران در رأس استان‌های مهاجرپذیر کشور قرارگرفته است. این مهاجرت‌پذیری در حالی است که استان‌های شمالی به‌دلیل تخریب‌های گسترده در جنگل و مرتع، افزایش جمعیت، ویلاسازی‌های گسترده، کشاورزی به روش‌های سنتی و... با بحران آب مواجه هستند.
معیشت جنگل‌نشینان جنگل‌ها را تهدید می‌کند
رئیس سابق مرکز تحقیقات منابع طبیعی و کشاورزی استان مازندران می‌گوید: حدود 3هزار و 400پارچه آبادی در عرصه‌های جنگلی واقع شده و اهالی این روستاها به‌کار زراعت و دامداری مشغولند و حتی برای سوخت خود از درختان استفاده می‌کنند بدون اینکه هیچ نظارتی بر این فعالیت‌ها وجود داشته باشد. دامداران برای اینکه علوفه بیشتری در جنگل بروید جنگل را تنک می‌کنند تا آفتاب بیشتری به زمین بتابد و علوفه رشد کند. محمد امینی به ویلاسازی‌های پرشمار در شمال کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: براساس آمارهای سازمان بازرسی، ظرف 20سال اخیر حدود 100هزار ویلا در داخل مناطق طبیعی شمال کشور ساخته شده که همه اینها نیاز به آب دارند؛ ویلاهایی که به قیمت نابودی طبیعت بکر ساخته شده و حالا دفن انبوه زباله‌های ناشی از افزایش جمعیت در جنگل، رویشگاه‌های بی‌نظیر هیرکانی را به خطر انداخته است؛ به‌ویژه رها شدن شیرابه‌ها محیط‌زیست جنگل را به‌شدت تهدید می‌کند. علاوه بر همه این تهدیدها، قاچاق چوب، زمین خواری، تغییر کاربری، معدن‌کاری، ساخت تونل و احداث جاده و اجرای طرح‌های عمرانی بدون ارزیابی زیست‌محیطی نظیر سدسازی، باعث تسریع روند تخریب جنگل‌های هیرکانی شده است؛ جنگل‌هایی که قرار است تا یکسال دیگر در یونسکو ثبت شوند.
