چطور می‌توانیم سرپرستی یک کودک را در ایران بپذیریم؟
خیلی دور خیلی نزدیک
عیسی محمدی
این، یکی از فانتزی‌هایی است که به مدد سینما و تلویزیون در اذهان بعضی از ما جا افتاده است؛ اینکه در یک نما، پدر و مادری به فرزندشان بگویند که او را از پرورشگاه آورده‌اند یا سرِ راهی است یا.... بار دراماتیکی که در چنین صحنه و برخوردی وجود دارد، شاید هنوز خیلی‌ها را منقلب کند. ماجرای فرزندخواندگی در جامعه ما، چه در واقعیت و چه در ذهن افراد، وجود داشته و دارد. اما فرزندخواندگی چیست؟ چطور می‌شود کسی را به فرزندخواندگی گرفت؟ در این زمینه، سراغ مهشید موقر، معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی استان تهران رفته‌ایم تا از شرایط، ضوابط و چندوچون فرزندخواندگی بیشتر بگوید.
سؤال اول این است که فرزندخواندگی چیست؟ در اسناد بهزیستی، فرزندخواندگی به فرایندی گفته می‌شود که طی آن،سرپرستی کودکی از سوی زن‌وشوهری که والدین بیولوژیک و طبیعی او محسوب نمی‌شوند، طی مراحل قانونی پذیرفته می‌شود. درواقع طی این فرایند، رابطه والد- فرزندی به‌شکلی قانونی، عاطفی و اجتماعی، بین والدین و فرزند برقرار می‌شود. از نظر قانونی و اجرایی نیز، والدینی که نیاز به نگهداری از فرزند دارند، شرایط قانونی را طی می‌کنند و سرپرستی کودکان بدون ولی شناخته‌شده تحت سرپرستی سازمان بهزیستی را عهده‌دار می‌شوند. مجموعه این بحث‌ها و فرایندها و قانون‌ها، به فرزندخواندگی بین عموم معروف است.
چه کسانی می‌توانند؟
از معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران، درباره شرایط عمومی و به‌روزشده فرزندخواندگی می‌پرسیم. مهشید موقر، دراین‌باره می‌گوید:« طبق ماده 5 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان، این گروه‌ها می‌توانند از سازمان بهزیستی اقدام به درخواست فرزندخواندگی کنند که من دقیقا این قانون را می‌خوانم تا سوءتفاهمی ایجاد نشود: زن‌وشوهری که 5 سال از تاریخ ازدواج آنان گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند، مشروط به اینکه حداقل یکی از آنان بیش از 30سال سن داشته باشد. همچنین زن و شوهر دارای فرزند مشروط بر اینکه حداقل یکی از آنان بیش از 30سال سن داشته باشد. طبق قانون جدید، همچنین دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی‌که حداقل 30سال سن داشته باشند، منحصرا حق سرپرستی اناث (دختران) را خواهند داشت».
شرایط جزئی‌تر کدام است؟
پرسش بعدی، شرایط اختصاصی‌تر این افراد است. موقر در این زمینه می‌گوید: «در ماده 6 قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، به شرایط جزئی‌تر افرادی که متقاضی به‌فرزندی‌گرفتن کودکان و نوجوانان زیرنظر بهزیستی هستند اشاره شده است. این شرایط عبارتند از: تقید به انجام واجبات و ترک محرمات، عدم‌محکومیت جزایی مؤثر با رعایت موارد مقرر در قانون مجازات اسلامی، تمکن مالی، عدم‌حجر، سلامت جسمی و روانی لازم، نداشتن اعتیاد به مواد‌مخدر، مواد روانگردان و الکل، صلاحیت اخلاقی، عدم‌ابتلا به بیماری‌های واگیردار یا صعب‌العلاج و اعتقاد به یکی از ادیان مصرح در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران؛ اینها شرایط جزئی و اختصاصی متقاضیان هستند که باید موجود باشد تا بتوانند این فرایند را طی کنند».
پیچ قانونی ولی حل‌شده
همانطور که در گزارش خواندید، دختران و زنان بدون شوهر، درصورتی که دست‌کم 30سال سن داشته باشند، می‌توانند سرپرستی کودکان دختر را عهده‌دار بشوند. در ماده 22 این قانون، آمده است که وقتی حکم قطعی سرپرستی صادر شد، از سوی دادگاه به ثبت‌احوال و بهزیستی ابلاغ می‌شود. در این صورت، ثبت‌احوال شناسنامه جدیدی برای کودکی که به فرزندخواندگی پذیرفته شده، صادر می‌کند که در آن نام و نام‌خانوادگی سرپرست ذکر شده است. درصورتی‌که زنان و دختران متقاضی فرزندخواندگی ازدواج کنند، مشخصات زوج به دادگاه اعلام شده و سپس درباره اینکه آیا سرپرستی این کودک به‌صورت مشترک ادامه داشته یا فسخ بشود، تصمیم‌گیری می‌شود.
چرا این فرایند طول می‌کشد؟
سازمان‌های بهزیستی کل کشور به‌عنوان مهم‌ترین ارگان مؤثر در اجرای این قانون، سعی کرده‌اند که برای اجرای هر چه بهتر آن، با روسای کل دادگاه‌های عمومی و انقلاب و مجتمع‌های قضایی مرتبط در ارتباط مستمر باشند. این ارتباط دوسویه با این هدف تعریف شده است که زندگی معنوی و مادی کودکانی که به فرزندخواندگی پذیرفته شده بودند، ارتقا یابد. طبق این قانون، کودکان و نوجوانان زیر 16سالی که با تشخیص دادگاه، عدم‌رشد یا نیاز به سرپرستی‌شدن‌شان احراز شود، می‌توانند شامل این قانون باشند. طبق همین قانون هم، متقاضیان به سرپرستی این کودکان تحت نظر بهزیستی، اولویت‌بندی شده‌اند؛ اولویت اول شامل والدینی است که یکی از آنها بالای 30سال سن داشته و نیز 5سال از ازدواج آنها گذشته شده باشد و فرزنددار نشده باشند. اولویت دوم و سوم را هم، زنان و دختران مجرد و خانواده‌های دارای فرزند تشکیل می‌دهند که البته متولیان بهزیستی درصددند که آنها را نسبت به این فرایند، مشتاق‌تر کنند. معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران، همچنین اشاره می‌کند که مهم‌ترین علت طولانی‌شدن فرایند فرزندخواندگی، این است که بیشتر متقاضیان، درخواست پذیرفتن دخترها را دارند که همین امر، باعث می‌شود تا فهرست انتظاری طولانی در این زمینه به‌وجود بیاید. این در حالی است که اگر متقاضیان درخواست به فرزند پذیرفتن 2 فرزند (خواهر و برادر، 2خواهر یا 2برادر) یا فرزند پسر در مقطع سنی بالای 4سال را داشته باشند، درخواست آنها خارج از نوبت بررسی می‌شود و کمتر منتظر خواهند ماند.
کجا برویم؟
شاید شما هم با خواندن این گزارش، علاقه‌مند شده باشید که اقدام به این کار کنید.
به این منظور، می‌توانید به سامانه فرزندخواندگی ( www.farzandkhandegi.ir) مراجعه و ثبت‌نام کرده و کد رهگیری دریافت کنید. با این کد رهگیری می‌توانید پیگیر کارهای بعدی‌تان هم باشید. بعد از مراجعه به این سامانه، فرایندی که طی خواهید کرد، از این قرار خواهد بود:
ثبت درخواست اولیه متقاضیان
تعیین وقت مصاحبه اولیه متقاضیان
اخذ مدارک لازم جهت تشکیل پرونده
بازدید منزل متقاضیان
مشاوره فرزندپذیری و روان‌شناختی
مشاوره دینی
تشکیل کمیته تخصصی فرزندخواندگی
معرفی کودک به متقاضیان درصورت تأیید در کمیته فرزندخواندگی
معرفی متقاضیان به دادگاه جهت تشکیل پرونده قضایی و صدور قرار سرپرستی آزمایشی
اخذ تعهدنامه در یکی از دفاتر اسناد رسمی در دوره آزمایشی بررسی وضعیت کودک طی دوره شش‌ماهه آزمایشی و مشاوره فرزندپروری
اعلام مراتب وضعیت کودک در پایان دوره شش‌ماهه جهت صدور حکم قطعی سرپرستی صدور قرار سرپرستی دائم
صدور شناسنامه جدید کودک توسط ثبت‌احوال و ثبت و ضبط آن در پرونده متقاضیان
