پرخرج و زمان‌بر

سمیرا مصطفی‌نژاد

پذیرش مسئولیت سرپرستی یک کودک در نگاه اول، اقدامی انسان‌دوستانه با هدف کمک به کودکی بی‌پناه یا آسیب‌دیده است. اینطور به‌نظر می‌رسد که انجام فعالیت‌های خیرخواهانه و انسان‌دوستانه به واسطه ذات نیکوکارانه‌ای که دارد نباید با دشواری و محدودیت مواجه باشد اما از آنجا که هسته اصلی این فعالیت‌ جان و آرامش کودکانی است که به دلایل مختلف، از فقر و بیماری گرفته تا جنگ و حوادث طبیعی، خانواده‌های خود را از دست داده‌اند، کشورهای مختلف  مقررات و قوانین دشواری را برای محافظت از کودکان در برابر افرادی که ظاهری فریبنده اما نیتی ناپاک دارند وضع کرده‌اند. کنوانسیون لاهه، برای حفاظت از کودکان و همکاری در زمینه فرزند‌خواندگی بین‌المللی یکی از این مقررات است که در راستای محافظت از کودکان بی‌سرپرست در برابر قاچاق انسان، سوءاستفاده و فساد در سال 1993تدوین شده‌است و تا سال 2016نزدیک به 96کشور آن را تصویب کرد‌ه‌اند. کشورهایی که این معاهده را تأیید نکرده‌اند اجازه پذیرش سرپرستی کودکان از دیگر کشورها و اهدای سرپرستی کودکان به دیگر کشورها را ندارند. تعدادی از کشورهای جهان به‌صورت دائم یا موقت به‌واسطه سیاست‌های محلی خود فرزند‌خواندگی را ممنوع کرده‌اند. برای نمونه، در عربستان سعودی پذیرفتن سرپرستی یک کودک کاملا ممنوع و غیرقانونی است. بوتان به‌صورت موقت در سال2011 اهدای سرپرستی کودکان را به کشورهای دیگر ممنوع کرد. در آرژانتین سرپرستی کودکان تنها به خانواده‌های شهروند و ساکن آرژانتین داده می‌شود. در میان تمامی کشورهای جهان اما ژاپن، به پشتوانه فرهنگ باستانی خود یکی از عجیب‌ترین مقررات فرزندخواندگی در جهان را دارد.

ژاپن



براساس گزارش ایندیپندنت، 98درصد از موارد فرزند‌خواندگی‌ در کشور ژاپن را مردان 20تا 30سال تشکیل می‌دهند. دلیل آن سنتی چند‌صد‌ساله در ژاپن است که براساس آن شرکت‌های تجاری سرپرستی مدیران و نیروهای اجرایی خود را به‌عهده می‌گیرند تا شرکت‌ها یا مؤسسه‌های تجاری به گروه‌های خانوادگی تبدیل شوند؛ به بیانی دیگر مدیران، کارمندان خود را به فرزندخواندگی می‌پذیرند. این سنت پس از آن آغاز شد که قانونی مدنی در ژاپن درباره چگونگی انتقال میراث پس از مرگ بزرگ خانواده تصویب شد که براساس آن تمامی دارایی بزرگ خانواده به بازماندگان مرد می‌رسید و اگر خانواده‌ای فرزند پسر نداشت، پسرخوانده خانواده دارایی‌ها را از آن خود می‌کرد، از این‌رو خانواده‌هایی که تنها دختر داشتند، برای چنین روزهایی سرپرستی پسری را  بر عهده‌می‌گرفتند. این سنت که در ژاپن، موکویوشی نامیده می‌شود در خانواده‌های ژاپنی امروزه با ازدواج‌های از پیش تعیین‌شده تلفیق شده‌است تا پسرخوانده به داماد خانواده نیز تبدیل شود. به تبعیت از همین سنت، شرکت‌های بزرگ ژاپنی کارمندان اصلی خود را به فرزند‌خواندگی می‌پذیرند. برای مثال شرکت خودروسازی تویوتا یا سوزوکی به اداره‌شدن توسط فرزند‌خوانده‌ها شهرت دارند؛ درواقع اوسامو سوزوکی مدیرعامل کنونی شرکت سوزوکی چهارمین فرزند این شرکت است که سرپرستی‌اش توسط شرکت پذیرفته شده‌است. جدا از این سنت قدیمی، مسئولیت رسیدگی به پرونده‌های فرزند‌خواندگی در ژاپن به‌عهده دادگاه خانواده و مراکز راهنمای کودکان است که در سطح استانی اداره می‌شوند. داوطلبان ابتدا باید مرکز ارائه خدمات سرپرستی متناسب با شرایط خود را انتخاب و درخواست خود را ثبت کنند تا واجد‌الشرایط‌بودنشان تأیید شود. سپس کودکی متناسب با شرایط خود انتخاب کنند، سرپرستی قانونی او را  به‌عهده‌بگیرند و بعد کودک را به خانه ببرند. داشتن سن بالای 25سال، متاهل‌بودن و داشتن مدارک کافی از درآمد و دارایی از جمله شرایطی است که داوطلبان باید داشته باشند. معمولا پس از ارائه درخواست و کنترل دقیق مدارک و سابقه خانوادگی و شغلی، داوطلبان باید در کلاس‌هایی درباره نگهداری از کودکان شرکت کنند. پس از آن باید به‌مدت 80ساعت در مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست کار داوطلبانه انجام دهند و بعد از آن می‌توانند جست‌وجو برای یافتن کودک مورد نظر خود را آغاز کنند. در مرحله بعد، داوطلبان باید برای مدتی به مرکز نگهداری از کودکی که انتخاب کرده‌اند رفت‌وآمد داشته باشند، پس از آن کودک به‌صورت تدریجی به خانه داوطلب فرستاده می‌شود و مرکز راهنمای کودکان نیز به‌صورت مداوم خانه را مورد بررسی قرار می‌دهد و در نهایت، دادگاه خانواده با بررسی مدارک و درخواست‌های ارائه‌شده رأی نهایی سرپرستی را صادر می‌کند. درصورتی که درخواست‌کننده از کشوری دیگر باشد، ‌طی‌شدن این فرایند حدود 6‌ماه زمان خواهد برد و درخواست‌کننده باید آمادگی پرداخت هزینه‌ای حدود 20هزار تا 50هزار دلار را داشته‌ باشد.

فرانسه



واجدین شرایط گرفتن سرپرستی کودک در این کشور باید بیش از 2سال متاهل باشند و سابقه طلاق نداشته باشند. درصورت مجرد‌بودن باید دست‌کم 28سال سن داشته باشند. اختلاف سنی سرپرست و کودک باید دست‌کم بالای 15سال باشد که گاه این فاصله تا 10سال نیز از سوی دادگاه پذیرفته می‌شود. در فرانسه تنها کودکانی قابل سرپرستی هستند که رسما هیچ سرپرست و خانواده‌ای نداشته‌باشند،نه‌کودکانی که به‌صورت قانونی خلع سرپرستی شده‌اند یا ‌کودکانی که خانواده آنها به‌صورت قانونی سرپرستی آنها را واگذار کرده‌اند. کودک باید زیر 15سال سن و تمایل به فرزند‌خواندگی داشته باشد و دست‌کم 6‌ماه در خانه سرپرست آینده خود زندگی کرده باشد که در این مدت نیز خانه و خانواده جدید از نزدیک مورد نظارت مأموران دادگاه قرار خواهد‌داشت. درصورت وجود این شرایط، افراد باید از سازمان رفاه کودکان، مجوز سرپرستی دریافت کنند؛ پس از آن، داوطلب باید برگه درخواستی را تسلیم دادگاه محلی کند تا دادگاه درباره آن تصمیم‌گیری کند. پس از تأیید درخواست نیز نظارت بر خانواده پذیرنده قطع نشده و هرچند‌ماه یک‌بار تکرار می‌شود.

آمریکا



فرایند سرپرستی در این کشور عموما زیرنظر قوانین ایالتی است؛ ‌اگرچه در بعضی موارد قانون اساسی و قوانین فدرال نیز در آن نقش‌هایی ایفا می‌کنند. قوانین عمومی سرپرستی که در تمامی ایالت‌ها یکسانند از این قرار است: داوطلب سرپرستی باید شهروند آمریکا باشد. درصورت مجرد‌بودن باید بالای 25سال سن داشته باشد. درصورت متاهل‌بودن، همسر نیز باید شهروند آمریکا باشد یا اقامتی قانونی در آمریکا داشته باشد. نداشتن سابقه قضایی، بررسی اثر‌انگشت و بررسی محلی ایالتی سوابق فرد از دیگر شرایطی است که پیش از به جریان‌افتادن پرونده سرپرستی به‌شدت کنترل می‌شود. کودک نیز باید زیر16سال سن داشته باشد، والدینش به واسطه مرگ، ناپدید‌شدن، رها‌کردن، فرار‌کردن، جدا‌سازی قانونی یا دیگر دلایل، حضور نداشته باشند و درصورت وجود یکی از والدین، سرپرستی کودک درصورتی قابل واگذاری است که آن پدر یا مادر توانایی یا شایستگی نگهداری از کودک را نداشته باشد. فرایند درخواست دادن برای سرپرستی یک کودک در آمریکا نزدیک به 2 سال زمان می‌برد و ممکن است از 15هزار تا 50هزار دلار هزینه داشته باشد. گفته می‌شود سالانه 18هزار خانواده آمریکایی سرپرستی نوزاد یا کودکی را به‌عهده می‌گیرند. داوطلب پس از انتخاب میان گزینه‌های سرپرستی کودک در داخل یا خارج از کشور، یا سرپرستی نوزاد یا کودک بزرگسال‌تر، باید هزینه‌ها را مورد بررسی قرار دهد و متناسب با هزینه‌ها، آژانسی برای برنامه‌ریزی و مدیریت برنامه سرپرستی بیابد. در مرحله بعد داوطلبان باید دوره آموزش در خانه‌ای را که توسط یک مددکار اجتماعی برگزار می‌شود پشت‌سر بگذارند. در مرحله نهایی، پس از به خانه‌بردن کودک یا نوزاد، درخواست نهایی تسلیم دادگاه می‌شود و در دادگاه سرپرست جدید کودک تعیین خواهد شد.