منبت آباده، زیلوی میبد و حوله بافی خراشاد در آستانه جهانی‌شدن

محمد باریکانی/خبر‌نگار


 4 ارزیاب شورای جهانی صنایع‌دستی که یک نفر از آنها ایرانی است، در سفر به استان‌های فارس، یزد و خراسان جنوبی گزارش نهایی ثبت جهانی 2 شهر و یک روستای ایران را در فهرست شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی به مقر این شورا در لندن ارسال کردند.
گزارش نهایی ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی پنجشنبه‌شب آماده شد و تا 11صبح دیروز (جمعه) با امضای ارزیابان به شورای جهانی صنایع‌دستی ارسال شد. پیش از ثبت جهانی شهرهای صنایع‌دستی ایران در سال2018 گزارش نهایی آنها به دفاتر شورای جهانی صنایع‌دستی در 5قاره فرستاده می‌شود تا آنها نیز گزارش بررسی‌های خود و موافقت با ثبت جهانی آباده، میبد و خراشاد را به مقر اصلی آن شورا ارسال کنند. درصورت رأی مثبت دفاتر 5 قاره شورای جهانی صنایع‌دستی، شهرستان آباده در استان فارس، شهرستان میبد در استان یزد و روستای خراشاد در استان خراسان جنوبی به‌ترتیب به‌عنوان شهرهای جهانی صنایع‌دستی در رشته‌های منبت، زیلو و توبافی (حوله‌بافی) معرفی می‌شوند.
ویدا توحدی، ارزیاب شورای جهانی صنایع‌دستی در ایران و مشاور معاون صنایع‌دستی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور است که غدا هیجاوی رئیس منطقه آسیا و اقیانوسیه شورای جهانی صنایع‌دستی، یوشا کریشنا مشاور عالی شورای جهانی صنایع‌دستی و احمد الفارسی از کشور عمان را به‌عنوان ارزیاب دیگر شورای جهانی صنایع‌دستی در سفر به 2 شهر و یک روستای ملی صنایع‌دستی ایران همراهی کرد.
ویدا توحدی به همشهری گفته است که تا 3‌ماه آینده تکلیف جهانی‌شدن شهر میبد در زیلوبافی، آباده فارس در منبت و روستای خراشاد خراسان جنوبی مشخص می‌شود و درصورت رأی مثبت اعضای شورای جهانی صنایع‌دستی تا پایان سال2018، 2شهر و یک روستای دیگر ایران به فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی افزوده می‌شوند. به گفته توحدی، برنامه شهرهای جهانی صنایع‌دستی و ثبت جهانی آنها از سال2014 آغاز شد و ایران نیز از همان سال، تدوین پرونده شهرهایی را که قابلیت خوبی در حوزه صنایع‌دستی دارند، در دست داشت که پس از آماده‌شدن به شورای جهانی ارسال کرد و نتیجه آن شد که تا پایان سال2017 ،6شهر و یک روستای ایران در فهرست شهرهای جهانی صنایع‌دستی ثبت شد و ایران به رتبه نخست شهرهای جهانی صنایع‌دستی دست یافت.

پرونده ثبت ملی 2شهر و یک روستا 
او با اشاره به این موضوع که پروسه ملی‌شدن شهرها و روستاهای صنایع‌دستی پیش از ثبت جهانی آنها در روند ارزیابی شورای جهانی صنایع‌دستی و در 3 سال گذشته آغاز شد، گفت: سال2018 نیز ایران تنها کشوری است که پرونده ثبت ملی 2شهر و یک روستا را به شورای جهانی صنایع‌‌دستی ارسال کرده است.
به‌گفته او، ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی پیش از سفر به ایران به کشورهای تایلند، مالزی و اندونزی نیز رفته بودند و در هر یک از این کشورها تنها یک شهر یا روستا را ارزیابی کردند اما در ایران آنها به 2شهر و یک روستا برای ارزیابی رفتند و این موضوع بیانگر تلاش خوب ایران برای ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع‌دستی است.
اما جزئیات سفر ارزیابان یونسکو به ایران برای ارزیابی 2شهر و یک روستای ایران به‌منظور ثبت در فهرست جهانی شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی چه بود؟ آنها ابتدا به استان فارس رفتند و پس از 4ساعت رانندگی به شهرستان آباده رسیدند. آباده شهر ملی منبت در ایران است و حالا ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی به آن شهرستان سفر کرده‌اند تا شانس جهانی‌شدن این شهر را از نزدیک مشاهده کنند. جالب است که در آباده صنعت منبت‌کاری خانوادگی است و کارگاه‌های بسیار زیاد خانگی در رشته منبت راه‌اندازی شده است. خانواده‌های آباده‌ای به حرفه منبت مشغول هستند و برخی از آنها همراه با همسر و فرزندان خود، این رشته را ادامه می‌دهند. ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی در شرایطی به آباده وارد شدند که تمامی هنرمندان و مردم این شهر به استقبال‌شان آمدند. آنها به تیمچه صرافیان، یکی از بازارچه‌های دائمی صنایع‌دستی آباده رفتند و در این تیمچه با هنرمندانی 4ساله تا 90ساله مواجه شدند که به حرفه منبت اشتغال دارند. تا همین 10سال پیش حرفه منبت برای مردم آباده به‌عنوان یک شاخه مردانه در صنایع‌دستی به شمار می‌آمد اما از یک دهه پیش زن‌ها به این حرفه ورود کرده‌اند؛ اتفاقی که نظر ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی را جلب کرد. آنها سپس به مدارس آباده رفتند و از آموزش منبت به دانش‌آموزان بازدید کردند و بیشتر شگفت‌زده شدند.

ارزیابان هیجان‌زده شدند
منبت‌کاری یکی از شاخه‌های صنایع‌دستی است که مردم آباده از زن و مرد و پیر و جوان، گویی با آن زاده شده‌اند. کارگاه‌های منبت به داخل خانه‌ها نیز کشیده شده است و خانواده‌ها در کارگاه‌های خانگی نیز مشغول به‌کار هستند. این اتفاق موجب شده که آثار منبت بدون واسطه و به‌طور مستقیم در اختیار خریداران قرار بگیرد و دلالی از این رشته حذف شود. به همین دلیل ارزیابان یونسکو با دیدن آباده و اشتغال مردم به منبت هیجان‌زده شدند. آنها اما یک ایراد به شهر آباده فارس به‌عنوان شهر کاندیدای ثبت جهانی در رشته منبت گرفتند. آباده موزه منبت ندارد. اما ویدا توحدی و ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی همانجا از مسئولان محلی قول مساعد گرفتند که یک زمین بزرگ با 20درصد پیشرفت فیزیکی را تبدیل به موزه منبت کنند تا شانس ثبت جهانی آباده افزایش یابد وآنها نیز پذیرفته‌اند.
ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی بار دیگر در یک سفر زمینی از آباده فارس راهی استان یزد شدند و به میبد رسیدند. ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی در شهر میبد وقتی دیدند نماینده میبد در مجلس و اعضای شورای شهر و مردم در یک چله‌کشی برای بافت یک زیلوی بزرگ برای یکی از مساجد همکاری می‌کنند، بسیار هیجان‌زده شدند. آنها به کارگاه‌های بافت زیلو رفتند و از دیدن زنان شهر که 20درصدشان به بافت زیلو روی آورده‌اند، باز هم تعجب کردند. زیلوبافی یکی از هنرهای سنتی بسیار سختی است که کاری مردانه محسوب می‌شود و نیاز به قدرت بدنی بالایی به‌ویژه وقتی به بخش شانه‌زنی می‌رسد، دارد. حالا زنان میبدی هم زیلوبافی می‌کنند. اصلا زیلوبافی با مردم میبد عجین شده است. پیش‌تر میبدی‌ها پنهان می‌کردند که زیلوبافی می‌دانند اما از زمانی که این شهر به ثبت ملی رسیده و بحث جهانی‌شدن زیلوبافی میبد هم مطرح شده است، همگی خود را زیلوباف معرفی می‌کنند. ثبت ملی میبد به‌عنوان شهر ملی صنایع‌دستی موجب شده که خریداران زیلو به این شهر هجوم ببرند و گردش مالی زیادی نصیب مردم این شهر شود.
ویدا توحدی، ارزیاب ایرانی شورای جهانی صنایع‌دستی به همشهری می‌گوید: اکنون مردم میبد علاقه‌مند شده‌اند که حتی در خانه‌هایشان هم دار زیلوبافی برپا کنند. میبد برخلاف آباده 17سال است که موزه زیلو راه انداخته است و در این موزه علاوه بر نمایش شیوه بافت و تولید، زیلوهایی نگهداری می‌شود که برخی‌شان حدود 700سال قدمت دارند و به خوبی حفظ و نگهداری می‌شوند. میبدی‌ها درب کارگاه رنگرزی سنتی بافت زیلو را هم به روی ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی گشوده‌اند. ارزیاب‌ها به مدارس هم رفتند و دختران شهر یزد را دیدند که چگونه در مدارس آموزش زیلوبافی می‌بینند. همه‌‌چیز در میبد رنگ زیلو گرفته و المان‌ها و نشانه‌های شهری نیز آمیخته به این هنر سنتی شده است. فروشگاه‌های زیلو نیز در شهر گسترده شده‌اند و فروشندگان زیلو به ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی گفته‌اند که پس از ملی شدن میبد به‌عنوان شهر ملی صنایع‌دستی بازار خریداران زیلوی میبد هم پر رونق شده است. ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی اما دومین بخش جالب سفر خود را در میبد یزد به پایان رساندند. آنها سپس راهی خراسان جنوبی شدند، به بیرجند مرکز این استان رفتند و راهی روستای خراشاد شدند؛ روستایی که به گفته ارزیاب ایرانی شورای جهانی صنایع‌دستی، استانداردهای یک روستای اروپایی را دارد و چنان روستای تمیزی است که ارزیابان شورای جهانی در بدو ورود به آن شگفت‌زده شدند.
خراشاد مرکز توبافی(حوله بافی) در خراسان جنوبی است. زنان روستا در یک رنسانس درونی در مقطعی از زمان به زیرزمین‌ها رفتند و تمامی وسایل سنتی توبافی را بیرون آوردند. آنها به‌طور خودجوش و با تلاش یکی از زنان روستا کارگاه‌های خانگی حوله بافی را احیا کردند و روستا را به جایی رساندند که حالا کاندیدای ثبت در فهرست جهانی است. آنها توانستند با احیای این هنر سنتی که در حال فراموشی بود پای ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی را به روستایشان در خراسان جنوبی باز کنند. هنر توبافی مدتی بود که به فراموشی سپرده شده بود. 
مردم روستا که بیشترشان نیز تحصیل کرده‌اند به شهر مهاجرت کرده بودند اما زنان ناگهان هنری فراموش شده را احیا کرده و موجب شدند که مهاجرت معکوس شکل بگیرد. آنها که به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده بودند به روستا بازگشتند و کارگاه‌های حوله بافی را راه‌اندازی و بافت‌ قدیمی روستا را مرمت و خراشاد را به همان شکل تاریخی حفظ کردند. حالا ارزیاب ایرانی شورای جهانی صنایع‌دستی به همشهری می‌گوید: 90درصد از زنان روستا توبافی می‌کنند و 75کارگاه را آماده بازدید کرده بودند که هیأت ارزیاب توانست تنها از 15کارگاه خانگی بازدید کند.

   جهانی شدن تا 3 ماه دیگر مشخص می‌شود 

ارزیابان شورای جهانی صنایع‌دستی یک ایراد به روستای خراشاد وارد کرده‌اند. خراشاد فروشگاه مرکزی فروش و عرضه محصولات حوله‌بافی ندارد و فروشگاه مرکزی آنها در بیرجند راه‌اندازی شده است. قرار است خراشاد هم این مشکل را برطرف کند و به‌زودی صاحب فروشگاه مرکزی عرضه محصولات تولیدی مردم روستا شود. شورای جهانی صنایع‌دستی تا 3‌ماه دیگر تکلیف جهانی شدن آباده فارس برای منبت، میبد یزد برای زیلوبافی و خراشاد خراسان جنوبی برای حوله‌بافی را مشخص می‌کند. رتبه ایران در ارسال پرونده‌های متعدد ثبت جهانی هنرهای سنتی در این شورا چنان بالاست که غدا هیجاوی از ایران خواسته است سال آینده یک پرونده برای ثبت در فهرست شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی به آن شورا ارسال کند. ایران هم‌اکنون رتبه نخست ثبت جهانی شهرها و روستاهای صنایع‌دستی را بین کشورهای جهان به‌خود اختصاص داده است.