آشپزخانه
بایدها و نبایدهای تغذیه در زمان بیماری های خاص
غذاى شفابخش
معصومه مهدیانی
وقتی که بیمار هستید، داشتن یک رژیم غذایی صحیح و سالم و نحوه درست غذاخوردن به یک چالش تبدیل می‌شود؛ به‌ویژه هنگامی که به یک بیماری مزمن همچون سرطان، کبد چرب، دیابت یا حتی آلزایمر مبتلا باشید. بیماری‌های مختلف می‌توانند روی اشتها تأثیر بگذارند و حتی در بسیاری از موارد فرد را دچار حالت تهوع و سستی کنند. اینجاست که اهمیت تغذیه درست بیش از پیش احساس می‌شود. از سوی دیگر می‌توان با تغذیه درست در بسیاری از موارد مانع از پیشرفت بیماری شد یا عوارض ناشی از بیماری را کاهش داد؛ به همین علت بهتر است که بدانید در زمان بروز بیماری‌های مختلف از چه مواد غذایی‌ای استفاده کنید و چه مواد غذایی‌ای را تا زمان بهبودی مصرف نکنید. در این گزارش غذاهای مفید و مضر برخی از شایع‌ترین بیماری‌ها را برایتان ذکر کرده‌ایم.
تغذیه در دیابت
چربی گوشت را از آن جدا کنید و قبل از پختن مرغ نیز پوست آن را بکنید.مصرف نمک را به حداقل برسانید چون خطر بروز بیماری‌های قلبی- عروقی در افراد مبتلا به دیابت زیاد است.دانه‌های کتان غنی از پروتئین، فیبر، چربی‌های خوب و منیزیم است. این ترکیبات به سلول‌ها در جذب انسولین کمک می‌کنند؛ بنابراین در برنامه غذایی روزانه این افراد باید گنجانده شود. روغن زیتون را فراموش نکنید. برخلاف کره، چربی خوب روغن زیتون سبب افزایش مقاومت بدن در برابر انسولین نشده و حتی این مقاومت را کاهش می‌دهد.
کره بادام‌زمینی غنی از چربی‌های غیراشباعی است که می‌تواند قندخون را تنظیم کند؛ پس برای تنوع این خوراکی را در صبحانه‌تان بگنجانید.
مصرف زیاد نان‌سفید نیز می‌تواند حساسیت بدن به انسولین را کاهش دهد و سبب افزایش قندخون شود، درصورتی که نان سبوس‌دار دقیقا برعکس عمل می‌کند، به همین دلیل مصرف مرتب این ماده غذایی در رژیم افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود. شیر و ماست مواد غذایی‌ای غنی از پروتئین و کلسیم هستند که مقاومت بدن در برابر انسولین را از بین می‌برند. پس روزانه یک لیوان شیر و یک لیوان ماست کم‌چرب میل کنید.
انواع میوه‌های قرمز و بنفش مانند انگورقرمز، انار، آلو سیاه، آلبالو، گیلاس، کلم‌قرمز و چغندر حاوی ترکیبی طبیعی به نام آنتوسیانین هستند. این رنگدانه‌ها می‌توانند محرک تولید انسولین در بدن باشند.حتما در رژیم غذایی یک فرد دیابتی سیب باشد؛ زیرا این میوه کالری بسیار پایینی دارد و فیبرش بسیار بالاست و جلوی گرسنگی را می‌گیردو به‌همین دلیل به کاهش قند خون نیز بسیار کمک می‌کند.
دیابتی‌ها بهتر است سبزی‌ها را آبپز کنند و حتی‌الامکان از سرخ کردن آنها امتناع ورزند.
میوه‌هایی مثل خربزه، موز، طالبی و انگور عسگری، قند بالایی دارند و باید از مصرف آنها پرهیز کنند ولی میوه‌هایی که شیرین نیستند مثل سیب گلاب و سیب درختی یا خیار برای دیابتی‌ها بسیار مناسب است.
بیمار‌های کلیوی چه بخورند؟
محدودیت‌های غذایی بسته به میزان آسیب کلیه‌ها، گوناگون هستند؛ مثلا افرادی که در مراحل اولیه بیماری کلیوی هستند نسبت به کسانی که نارسایی کلیوی دارند، محدودیت‌های غذایی متفاوتی را دنبال می‌کنند. بهترین خوراکی‌ها برای کسانی که مشکل کلیوی دارند، شامل
گل‌کلم سبزی بسیار مغذی و منبع خوبی از ویتامین C، ویتامین K و ویتامین B محسوب می‌شود. گل‌کلم سرشار از ترکیبات ضد‌التهابی روده و منبع عالی فیبر است.
انگور قرمز نه‌تنها خوشمزه است بلکه مقدار فراوانی مواد مغذی دارد. انگور قرمز سرشار از ویتامین C بوده و دارای آنتی‌اکسیدانی به نام فلاونیدهاست که ثابت‌شده ضد‌التهاب هستند.
هرچند زرده تخم‌مرغ بسیار مغذی است اما مقدار زیادی فسفر دارد، برای همین سفیده تخم‌مرغ انتخاب بهتری برای بیماران کلیوی است. این ماده غذایی می‌تواند برای دیالیزی‌ها یک غذای بسیار خوب باشد چون این افراد نیاز بیشتری به پروتئین دارند اما باید مصرف فسفر را کاملا محدود کنند.
کسانی که مشکلات کلیوی دارند باید سدیم محدودی مصرف کنند. سیر می‌تواند جایگزین خوبی برای نمک سر سفره باشد که هم طعم خوبی به غذا می‌دهد و هم فواید زیادی برای سلامتی دارد.
بسیاری از غلات سبوس‌دار، فسفر زیادی دارند اما گندم سیاه یک استثناست. گندم سیاه یا دانه چاودار بسیار مغذی بوده و منبع خوبی از ویتامین‌های گروه B، منیزم، آهن و فیبر است. گندم سیاه غله‌ای بدون گلوتن است که باعث می‌شود برای مبتلایان به بیماری سلیاک غذای مناسبی باشد.
بلغور غله‌ای سنتی است که جایگزینی بسیار عالی برای سایر غلاتی است که بیماران کلیوی نمی‌توانند آنها را مصرف کنند. بلغور، غنی از پروتئین گیاهی بوده و فیبر غذایی زیادی دارد که برای سلامت گوارش مهم است.
درست است که بیماران کلیوی باید مصرف پروتئین را محدود کنند اما تأمین پروتئین کافی با کیفیت بالا نیز برای سلامتی حیاتی است. سینه‌مرغ بدون پوست، فسفر، پتاسیم و سدیم کمتری دارد. هنگام خرید مرغ، نوع تازه آن را انتخاب کنید.
بسیاری از میوه‌های استوایی مانند پرتقال، موز و کیوی دارای پتاسیم فراوان هستند اما آناناس یک میوه شیرین و کم‌پتاسیم است که می‌تواند برای بیماران کلیوی مناسب باشد.
بیماران سرطانی این غذاها را بخورند
یافتن بهترین غذاها برای بیماران سرطانی بسیار حائز اهمیت است. معمولا وقتی فرد با یک بیماری جدی مثل سرطان مواجه می‌شود آخرین روش درمانی که به ذهنش خطور می‌کند رعایت یک رژیم غذایی است و از خود می‌پرسد بهترین غذاها برای بیماران سرطانی کدامند؟
سس‌های گوجه‌فرنگی نه‌تنها از محتوای بالای ویتامین C بهره می‌برند، بلکه گوجه‌فرنگی به از بین‌بردن مزه بد دهان در برخی از بیماران مبتلا به سرطان که دوره شیمی‌درمانی را می‌گذرانند، کمک می‌کند. سس‌های گوجه‌فرنگی که بدون ادویه هستند را مصرف کنید و اگر دارای زخم‌های دهانی هستید از مصرف گوجه‌فرنگی پرهیز کنید.
گوشت بدون چربی مرغ و بوقلمون هضم آسانی دارد، در شرایطی که از محتوای بالای پروتئین نیز سود می‌برید. گوشت بدون چربی مرغ یا بوقلمون انتخاب بهتری نسبت به گوشت‌قرمز محسوب می‌شود. گوشت‌قرمز ممکن است موجب افزایش التهاب شود و به شکل‌گیری بیماری‌های مزمن مانند بیماری قلبی منجر شود.
ماهی‌های چرب، اسیدهای چرب امگا3 زیادی دارند که می‌تواند به قوی نگه‌داشتن عضلات کمک کند. همچنین، ویتامین B12 که بدن برای تولید گلبول‌های قرمز به آن وابسته است و ویتامین D که عنصری کلیدی برای سلامت استخوان‌ها محسوب می‌شود، از دیگر مواد مغذی موجود در ماهی‌های چرب هستند.
دانه‌های روغنی در ردیف چهارم از فهرست بهترین غذاها برای بیماران سرطانی قرار دارند. در بیماران سرطانی معمولا اشتها کم است و به همین دلیل نمی‌توانند غذا به اندازه کافی بخورند. یک مشت آجیل سرشار از انواع ویتامین‌ها، مواد معدنی و اسیدهای چرب مفید است که می‌تواند شامل دانه‌های تخمه‌های کدو، آفتابگردان، هندوانه، پسته، بادام‌هندی، گردو و فندق باشد.
زنجبیل با حالت تهوع که یکی از عوارض جانبی شیمی‌درمانی و برخی داروهاست، مقابله می‌کند. اضافه‌کردن زنجبیل تازه رنده‌شده به غذاها یا چای ممکن است به تسکین حالت تهوع که به‌طور کامل توسط داروهای ضدتهوع از بین نرفته است، کمک کند.
کلسیم، ویتامین D و پروتئین موجود در لبنیات، باعث سلامت استخوان‌ها در بیمار سرطانی می‌شود. شیر و ماست باعث افزایش باکتری‌های مفید و از بین رفتن باکتری‌های مضر دستگاه گوارش می‌شوند. با توجه به ضعیف شدن سیستم ایمنی در نتیجه شیمی درمانی این دو ماده در تقویت قوای بدن و برگشت سلامت نقش مؤثری دارند؛ درصورتی که فرد گیاهخوار است یا مزه آنها را دوست ندارد، می‌تواند از آب پرتقال و شیر غنی‌شده با ویتامین D و کلسیم استفاده کند.
سبزیجات سبزبرگ، به‌خصوص آنهایی که برگ‌های بزرگ‌تری دارند مثل اسفناج، کاهوو شاهی حاوی مقدار زیادی کلسیم و آهن هستند. آهن باعث تقویت گلبول‌های قرمز و کلسیم باعث قوی‌شدن استخوان‌ها می‌شود. منیزیم نیز یکی از مواد ضروری است که با خوردن انواع سبزی‌های سبزبرگ یا مکمل‌های غذایی با تجویز پزشک باید به بدن بیمار مبتلا به سرطان برسد.
حبوبات منبع خوبی برای پروتئین محسوب می‌شوند و در فهرست بهترین غذاها برای بیماران سرطانی قرار دارند، به همین دلیل باید در رژیم غذایی بیماران سرطانی به‌منظور جلوگیری از خستگی مفرط، به‌طور مرتب گنجانده شود.
بیماری که شیمی‌درمانی می‌کند، بعد از تزریق حال و اوضاع خوبی برای غذا خوردن ندارد، بنابرین بهتر است شب قبل یا وعده قبلش از نشاسته‌های دیرهضم استفاده کند. ماکارونی بهترین وعده غذایی است که شب قبل از شیمی‌درمانی به بیماران توصیه می‌شود.
تغذیه بیماران هپاتیت
در این بیماری اغلب به‌دلیل کم‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، بیمار با کاهش وزن مواجه می‌شود، بنابراین باید به جبران وزن ازدست‌رفته توجه شود. بهتر است مواد پروتئینی با انواع کربوهیدرات (شامل انواع نان و غلات) جایگزین شود.
پروتئین گندم یا گلوتن یکی از ترکیب‌هایی است که به‌سختی قابل‌هضم است. بنابراین افراد مبتلا به هپاتیت باید در مصرف مواد غذایی حاوی گلوتن احتیاط کنند.
از آب معدنی به جای آب شهری استفاده کنید. در بسیاری موارد آب لوله‌کشی حاوی ترکیب‌های نامناسبی مانند فلزات سنگین، کلر و فلوراید بیش از حد طبیعی است؛ بنابراین نوشیدن این آب و هضم ترکیب‌های نامناسب آن آسیب بیشتری به کبد وارد می‌کند.
افراد مبتلا به هپاتیت باید از نان‌های غنی مانند سنگک استفاده کنند. علاوه براین، نان‌های سنتی که حاوی ترکیب‌هایی مانند جوش‌شیرین یا افزودنی‌های دیگر نیستند، می‌تواند گزینه مناسبی برای این بیماران باشد.
مصرف مواد غذایی تهیه‌شده با روغن جامد یا مصرف آن به هر شکل دیگر برای افراد مبتلا به هپاتیت ممنوع است؛ به این دلیل که کبد مسئول دفع چربی‌ها در بدن است و کبد بیمار، ناتوان از هضم چربی‌هاست. بهترین روغن مورد استفاده روغن زیتون یا ذرت است؛ آن هم به مقدار کم.
لطفا وقتی به دیدن بیمار مبتلا به هپاتیت می‌روید با کمپوت یا آبمیوه نروید زیرا این خوراکی‌ها، به‌ویژه آبمیوه‌های کارخانه‌ای حاوی مقدار زیادی شکر مصنوعی هستند. بنابراین با نوشیدن این نوع آبمیوه‌ها مقدار زیادی شیرین‌کننده مصنوعی وارد بدن می‌شود که کبد برای هضم آن آسیب زیادی می‌بیند. این نکته به‌ویژه در افراد مبتلا به هپاتیت C بسیار مهم است.
اگر زخم معده دارید
عوامل رژیمی نقش مهمی در تکرر و شدت بروز زخم معده دارند. مصرف زیاد قندوشکر می‌تواند در به‌وجود آمدن زخم مؤثر باشد و یا مصرف شیر سبب افزایش موقت اسیدیته معده می‌شود که به‌دنبال آن ترشح اسید معده افزایش می‌یابد که می‌تواند زخم را بدتر کند. این بیماران باید:
از مصرف قهوه که سبب تشدید سوزش زخم معده می‌شود، پرهیز کنند.
از مصرف ادویه محرک نظیر فلفل‌سیاه اجتناب کنند.
مصرف غذاهای سرخ شده را محدود کنند.
از مصرف نوشابه‌های گازدار اجتناب کنند.
شیرین‌بیان را فراموش نکنند. این ماده غذایی در درمان زخم‌معده بسیار مؤثر است. این ماده شیرین می‌تواند با جلوگیری از رشد باکتری‌ها به درمان زخم معده کمک کند.
عسل، یک ضدباکتری قوی در مقابله با باکتری‌هاست. اگر مشکل قند خون ندارید، می‌توانید از شیرینی عسل لذت ببرید درحالی‌که به درمان زخم معده‌تان هم کمک می‌کنید.
سیر، ماده غذایی دیگری است که برای درمان بیماری زخم‌معده بسیار مفید است. اگر از طعم سیر خوش‌تان نمی‌آید، می‌توانید آن را به‌صورت مکمل مصرف کنید.
مبتلایان به میگرن چه غذاهایی نخورند؟
پنیر محرک اولیه میگرن است. در برخی مواد غذایی، ماده‌ای به نام تیرامین وجود دارد که می‌تواند محرک میگرن باشد. این ماده، به‌خصوص در پنیرهای کهنه و شکلات به مقدار زیاد وجود دارد و بیماران مبتلا به میگرن باید از مصرف این خوراکی‌ها، به‌ویژه پنیرهای سفت خودداری کنند.
کنسرو و غذاهای فرایند‌شده دومین عامل تشدید میگرن هستند؛ از همین‌رو این بیماران باید تا حد امکان از کنسروها دوری کنند. افراد مبتلا به میگرن باید از مصرف گوشت‌های فراوری‌شده مثل سوسیس، کالباس و غذاهای آماده خودداری کنند.
مصرف انواع سبزی‌ها به این بیماران در حفظ سلامت کلی و حتی آرامش کمک می‌کند و باید آن را در برنامه غذایی‌شان بگنجانند و جز مرکبات که در برخی مبتلایان می‌تواند محرک باشد، باید 3تا 5 وعده میوه در روز مصرف کنند.
اسیدهای چرب امگا3 در کنترل حمله‌ها و بهبود میگرن، بسیار مؤثر است. اسیدهای چرب امگا 3 در انواع روغن‌های گیاهی مثل روغن دانه سویا و دانه‌های روغنی مثل گردو و تخم‌کتان وجود دارد، ولی بهترین منبع غنی آن ماهی‌های چرب مثل ماهی سالمون است.
مواد غذایی مفید برای آلزایمر
ماهی‌آزاد، ساردین، کدوحلوایی و دانه‌کتان حاوی اسید چرب امگا ۳ هستند. دانه کدوحلوایی، دانه کنجد و دانه آفتابگردان نیز حاوی اسید چرب امگا۶ هستند. کمبود این اسیدهای چرب ضروری در مبتلایان به بیماری آلزایمر دیده می‌شود؛ بنابراین دریافت منظم مواد غذایی غنی از اسیدهای چرب‌ضروری برای این افراد بسیار مفید است.
پرتقال، گریپ‌فروت، مرکبات، توت‌ها، فلفل، سیب‌زمینی شیرین و سبزی‌های برگ‌سبز از منابع غنی ویتامینC هستند. دریافت روزانه این آنتی‌اکسیدان طبیعی به محافظت علیه تخریب سلول‌های عصبی کمک می‌کند.
جوانه گندم، آواکادو، مغزدانه‌ها و دانه‌ها منابع ویتامین E هستند. افزایش دریافت ویتامین E، تخریب سلول‌های عصبی را در مبتلایان به آلزایمر به تأخیر می‌اندازد.
نوشیدنی‌هایی که بر پایه شیر هستند، خصوصا چنانچه با ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری غنی شده باشند، میانوعدههای بسیار مناسبی برای این افراد محسوب می‌شوند.
کماج و سمنو میانوعدههای مناسبی برای مبتلایان به آلزایمر که زیر وزن طبیعی‌اند، هستند.
غذاها و نوشیدنی‌هایی که در ظروف آلومینیومی بسته‌بندی شده‌اند، آب‌های آشامیدنی که بیش از ۱۵ میکروگرم در لیتر آلومینیوم دارند و غذاهایی که در ظروف آلومینیومی تهیه می‌شوند، باید از فهرست غذایی این بیماران حذف شوند. دریافت مقادیر زیاد آلومینیوم برای مغز مسمومیت‌زاست.
در همینه زمینه :
